Θεόδωρος Ζέγκος, ο Έλληνας Νικολάι Γιεζόφ

Ο Νικολάι Γιεζόφ ήταν ο δεύτερος στη σειρά της τριάδας των μεγαμηχανών του θανάτου, στην υπηρεσία του Στάλιν: Μετά τον Γιάκοντα (τον οποίο εξολόθρευσε ο Γιεζόφ- 1938) και πριν τον Μπέρια (ο οποίος τον εξόντωσε – 1940). Ο Μπέρια επιβίωσε του Στάλιν, αλλά λίγο αργότερα είχε κι αυτός την τύχη των προκατόχων του, καθώς ηττήθηκε στο παιγνίδι της διαδοχής από τον Χρουστσόφ (1953). [1].

Ο Γιεζόφ δίπλα στον Στάλιν τον καιρό που μεσουρανούσε (πάνω) και πουθενά λίγο αργότερα (κάτω)

Γιατί όμως ο Θεόδωρος Ζέγκος, ένα μεσαίο στέλεχος του ΚΚΕ κατά τη διάρκεια της Κατοχής παραλληλίζεται (τηρουμένων των αναλογών, φυσικά) με τον Νικολάι Γιεζόφ;

Διότι, όπως αποδεικνύεται από το ιστορικό ντοκουμέντο της απολογίας του προς το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, το οποίο γράφτηκε τον Αύγουστο του 1944, ο Ζέγκος ή Στάθης ή Τριαντάφυλλος είχε οργανώσει στην περιοχή ευθύνης του, την Αργολίδα και την Κορινθία, έναν αντίστοιχο μαζικό μηχανισμό θανάτου, με πλήρη και αυστηρή γραφειοκρατική τεκμηρίωση και καθιερωμένες τυπικές διαδικασίες. Πιθανότατα για πρώτη φορά στη νεότερη ελληνική Ιστορία και κατά πάσα βεβαιότητα για πρώτη φορά στα πλαίσια του Εμφυλίου 1943-49. Με αυτή την έννοια υπήρξε πρωτοπόρος, ο οποίος ατυχώς βρήκε μιμητές στη συνέχεια και ως το τέλος του Εμφυλίου. Παραδείγματα, η δράση της ΟΠΛΑ στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 1944 ή τα γεγονότα της 7^ης Μεραρχίας του ΔΣΕ (1949).  Αξίζει ωστόσο να επισημανθεί ότι η αφορμή της καθαίρεσής του ήταν η εκτέλεση μερικών χωρικών στη Στρέζοβα της Αρκαδίας με δική του απόφαση, χωρίς να έχουν τηρηθεί οι προβλεπόμενες διαδικασίες.

Γιατί όμως Γιεζόφ και όχι Γιάγκοντα ή Μπέρια;

Διότι ο Γιάγκοντα ήταν ένας χοντροκομμένος αμόρφωτος τύπος, με μοναδικό προσόν το ότι ήταν αδίστακτος (αν και όχι πάντα αποτελεσματικός στις κατασκευές ενόχων) στην εκτέλεση των διαταγών του Στάλιν. Ο Μπέρια έπαιξε σημαντικό πολιτικό ρόλο και παραλίγο να ήταν αυτός ο διάδοχος του Στάλιν. Ήταν ή έγινε στην πορεία σημαντική πολιτική προσωπικότητα. Σύμφωνα με τον Rayfield [2] σε αντίθεση με τον Γιεζόφ ο Μπέρια ήξερε πότε να δείξει αυτοσυγκράτηση, πότε να κάνει πίσω. Ο Μπέρια δεν ήταν απλώς ένας εκδικητικός σαδιστής αλλά κι ένας έξυπνος πραγματιστής, που μπορούσε να χειριστεί έναν πολύπλοκο φάκελο, ένας από τους καλύτερους προσωπάρχες στην ιστορία της ΕΣΣΔ. Με πολύ μικρές προσαρμογές θα μπορούσε να είχε γίνει ένας μεγάλος πολιτικός σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου. Ο Γιεζόφ ήταν σχεδόν καλλιεργημένος, ευχάριστος στις συναναστροφές, με μοναδικές οργανωτικές ικανότητες, αδίσταχτος στην υλοποίηση των στόχων του και παντελώς ανίκανος για δική του πολιτική σκέψη, η οποία θα τον οδηγούσε να αντιληφθεί πόσο πολιτικά καταστροφικό (και αυτοκαταστροφικό) ήταν το έργο που είχε αναλάβει και εκτελούσε με ακλόνητη συνέπεια.

Κάπως έτσι ήταν και ο Θεόδωρος Ζέγκος.

Βιογραφικά στοιχεία

Σύμφωνα με τον Παντελή Μούτουλα [3] καταγόταν από την Ήπειρο. Ήταν γόνος εξαιρετικά εύπορης οικογένειας και τελείωσε το Γυμνάσιο με καλούς βαθμούς. Ένας θείος του διανοούμενος, αριστερός και υπερεπεναστάτης, λέγεται ότι αποτέλεσε το πρότυπό του. Ήταν ψηλός, αδύνατος και ευπαρουσίαστος. Με τους καλούς του τρόπους, αλλά και το ταλέντο του στο παίξιμο του βιολιού ήταν περιζήτητος στις παρέες και στα πάρτι της εποχής, ενώ ταυτόχρονα γοήτευε τις κοπέλες.

Αγνοούμε, γράφει ο Μούτουλας,  τις διαδικασίες οι οποίες τον έκαναν κομμουνιστή. Πάντως φαίνεται ότι δεν είχε μελετήσει σοβαρά το μαρξισμό, παρά μόνο αποσπασματικά και γοητευόταν από τον αγώνα των Ιακωβίνων της Γαλλικής Επανάστασης, όπως και των αδελφών Γκαριμπάλντι περισσότερο από τον αγώνα των μπολσεβίκων. Στην διάρκεια της 4ης Αυγούστου συνελήφθη και κατέληξε μετά από πολλά βασανιστήρια στην Ακροναυπλία ως αμετανόητος κομμουνιστής.

Γράφει ο Χαρίλαος Φλωράκης [4]: Το καλοκαίρι του 1941 με έπιασε η ειδική ασφάλεια μαζί με τους τριατατικούς Κατσιγιάννη Θόδωρο Ζέγκο (ήτανε στο πυρ/κό του Δ.Σ) Ηλιάδη και φοιτητή Πίκο Ροΐδη (τιμημένο νεκρό του ΕΛΑΣ της Αθήνας). Ύστερα από 24 ώρες κράτηση μας απόλυσε. Εμένα μου πήραν τα στοιχεία και μου υπέβαλαν το ερώτημα για τη στενή μου παρέα με τον Κατσιγιάννη και Κλάδη, η απάντησή μου ήτανε ότι είναι φίλοι μου συνάδελφοι και τίμιοι άνθρωποι. Απολυθήκαμε χωρίς να υποστούμε καμία πίεση ή κανένα βασανισμό, χωρίς να υπογράψω καμιά δήλωση. Η σύλληψή μας αυτή έγινε πιθανό για να εξακριβώσουν ποιοι είμαστε γιατί τότε εμείς δεν δουλεύαμε (το τηλεγραφείο το είχαμε κλείσει για κάμποσο καιρό οι Γερμανοί) και μαζευόμασταν κάθε πρωί στο μουσείο όπου κάναμε διάφορες συζητήσεις, εκεί δε συχνάζανε και χαφιέδες τής ασφάλειας. Για τη στάση μου στην Ασφάλεια και στον τότε διοικητή του παραρτήματος Πικοπουλο ξέρουν οι Γιάννης Κατσιγάννης Τριατατικός, Αντώνης Μαυρομιχαλάκης Τριατατικός, Ελευθερία Σταυριδάκη, Θόδωρος Ζέγκος τ-κος ( Ο Ζέγκος έμαθα ήταν στο ΔΣ στο πυροβολικό).

Ύστερα από λίγες μέρες ο Θόδωρος Ζέγκος μου είπε ότι είσαι μέλος του κόμματος (ΚΚΕ) και ζήτησε να κάνουμε οργάνωση στα ΤΤΤ (ο Ζέγκος τότε ήταν απολυμένος από την υπηρεσία, ήτανε συνταξιούχος φυματικός). Εγώ είχα υπόψη μου από τις συζητήσεις και για την παλιά και προσωρινή Κεντρική Επιτροπή, ότι είναι ύποπτες χαφιεδικές κ.λπ., αρνήθηκα στο Ζέγκο και του είπα ότι θα είμαι σύμφωνος αν μου το πει ο Νίκος Τσέντος ή ο σ. Κατσιγιάννης, τους δύο αυτούς συντρόφους τους γνώριζα καλά και είχα εμπιστοσύνη.

Πέρα από το αξιοσημείωτο γεγονός ότι η Ειδική Ασφάλεια της εποχής συνέλαβε τον γνωστό κομμουνιστή και Ακροναυπλιώτη Ζέγκο και τον άφησε αμέσως ελεύθερο, μαθαίνουμε γι’ αυτόν ότι ήταν φυματικός, κυρίως όμως ότι ήταν «στο πυροβολικό» του ΔΣΕ, αρκετά χρόνια μετά τα γεγονότα του 1943-44: ο Φλωράκης το αναφέρει και στη συνέχεια το επαναλαμβάνει. Είναι ενδιαφέρον ότι ο Φλωράκης αναφέρεται στον Ζέγκο και στη σχέση μαζί του χρησιμοποιώντας ουδέτερο τόνο: δεν τον εκθειάζει, όπως άλλους συντρόφους του, αλλά αποφεύγει  και οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση αρνητική αναφορά. Είναι προφανές όμως ότι γνωρίζει για τη δράση του Ζέγκου στην Αργολίδα. Όπως γνωρίζει πολύ καλά ότι το αυτοβιογραφικό του κείμενο είναι το δικό του εισιτήριο για την κομματική του ανέλιξη [5].

Μετά την καθαίρεση και την απόδρασή του (στην οποία πιθανότατα είχε τη βοήθεια κομματικών φίλων) ενώ περίμενε τη δίκη και την εκτέλεσή του, το φθινόπωρο του 1944, ο Ζέγγος κυριολεκτικά εξαφανίστηκε από προσώπου γης, ενώ το ΚΚΕ τον διέγραψε από μέλος του. Φήμες τον θέλουν στη Ρούμελη και στη συνέχεια στο Μπούλκες ή την Πολωνία, όπου πέθανε με φυσικό θάνατο. Ωστόσο η μόνη συγκεκριμένη και μη αμφισβητούμενη μαρτυρία που υπάρχει είναι αυτή του Χαρίλαου Φλωράκη, ότι «ήταν στο πυρ/κο του Δ.Σ.».

Στο διαδίκτυο υπάρχει μια σημαντική μαρτυρία ενός αγωνιστή της αντίστασης ο οποίος είχε δικαστεί από τον Ζέγκο, αλλά κατάφερε να αθωωθεί και να επιβιώσει [6] Από τις περιγραφές, όσο υποκειμενικές κι αν είναι, μπορεί κανείς να πάρει μιαν ιδέα για το πώς δρούσε και συμπεριφερόταν ο Ζέγκος.

Το απολογητικό υπόμνημα του Ζέγκου [7]

ΑΡΧΕΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ
KOIΝΩΝΙΚΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Φ=24/2/102

(Σελίδα 1η του εγγράφου)

Προς τον Π.Γ. της ΚΕ του ΚΚΕ
Διά της ΚΕΠΠ

Αγαπητοί σύντροφοι
Στο πρώτο δεκαήμερο του μήνα Αυγούστου συνήλθε η ολομέλεια της Κομ. Επιτροπής Περιοχής Πελοποννήσου. Μεταξύ των άλλων θεμάτων θίχτηκε ότι σαν οργανωτής στο νομό Αργολιδοκορινθίας διαστρέβλωσα την κομματική γραμμή στον τρόπο τού χτυπήματος της αντίδρασης, και των προδοτών.
Στα τέλη τού Απρίλη είχε συνέλθει Πελοποννησιακή Κομματική συνδιάσκεψη. Σε συνεργασία που είχε προηγηθεί με το γραμματέα τού γραφείου τής ΚΕ διαπιστώθηκε ότι στο διάστημα από τη 10η ολομέλεια μέχρι τη συνδιάσκεψη είχαν χαλαρωθεί τα μέτρα στο χτύπημα της αντίδρασης και κατά συνέπεια μέσα στη συνδιάσκεψη πρέπει να τονιστεί ότι πρέπει να πάρουμε πιο αποφασιστικότερα μέτρα κατά της αντίδρασης.
Στη σύσκεψη τότε αποφασίστηκε πως πρέπει να κάνουμε έντεχνα εξαφανίσεις προδοτών και αντιδραστικών, να μην παρατηρούνται σκοτωμοί και να μένουν τα πτώματα άταφα, όπως έγινε σ’ ορισμένα μέρη, πράγμα που το εκμεταλλεύτηκε η αντίδραση. Συζητήθηκε το αμείλιχτο χτύπημα ταγματαλητών και αυτών που κάνουν δηλώσεις υποταγής. Στη συνδ)ψη αυτή είχαν πάρει μέρος 8 αντιπρόσωποι από το νομό Αργολιδοκορινθίας. Μ’ αυτό το πνεύμα έφυγαν όλοι οι αντιπρόσωποι του νομού. Φεύγοντας για τις περιφέρειες και πριν χωρίσουν στις περιφέρειές τους οι αντιπρόσωποι, τους συνέστησα εφαρμόζοντας τις αποφάσεις τής συνδιάσκεψης ότι θα πρέπει για να μην έχομε πολιτική ζημιά να χτυπάμε τις κεφαλές της αντίδρασης και να προσέχουμε να μην παρατηρηθεί κανένα στραπάτσο σαν τα προηγούμενα. Αχτύπητη αντίδραση ήταν στο Ναύπλιο-Άργος Κρανίδι μέσα στην Κόρινθο-Νεμέα και στα κατεχόμενα μέρη κοντά στην Κόρινθο.
Μετά τη συνδιάσκεψη, επακολουθούν εγκύκλιοι της ΚΕΠΠ που μιλούσαν για συγκρότηση της ΟΠΛΑ, ίδρυση ανακριτικών γραφείων και να γίνονται μυστικές συλλήψεις, ανακρίσεις και εξαφανίσεις προδοτών και αντιδραστικών. Στο μήνα Μάη πήρα από την ΚΕΠΠ 4 γράμματα τα οποία έγραφαν «Τώρα που είναι ευκαιρία πρέπει να ξεπ[α]τώσουμε την αντίδραση, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως είμαστε επαναστάτες. Λεπίδι-λεπίδι στην αντίδραση[»]. Μ’ αυτό το πνεύμα γράφτηκε και κύριο άρθρο στο [«]Μωρηά[»]. «Λεπίδι λεπίδι στην αντίδραση». Τα γράμματα της ΚΕΠΠ τα έστειλα στις περιφερειακές επιτροπές και στο σύνταγμα. Σε δικό μου διαβιβαστικό σημείωμα έγραφα να προσέχουν ώστε τα χτυπήματα να γίνονται στις κεφαλές τής αντίδρασης. Οι περιφερειακές επιτροπές έδωσαν τις ίδιες οδηγίες πάρα κάτω. Στην περίοδο αυτή έγιναν ωρισμένες εκτελέσεις σε γερμανοκρατούμενες περιοχές.
(Σελίδα 2η του εγγράφου)
Σφάλματα. Ήταν επιβεβλημένο ωρισμένοι να περάσουν από τα στρατοδικεία. Στρατοδικείο όμως στο σύνταγμα είχε πάψει να λειτουργεί. Τέτοιο ήταν μόνο στην Ταξιαρχία και Μεραρχία. Τα στελέχη μας όμως είχαν χάσει την εμπιστοσύνη στα ανώτερα κλιμάκια γιατί πολλοί που στέλνονταν να δικαστούν αφίνονταν ελεύθεροι. Γυρίζοντας όμως στα αστικά κέντρα πρόδωναν τους οργανωμένους και σμπαράλιαζαν τις οργανώσεις. Τέτοιες περιπτώσεις ξέρει πολλές ο αντιπρόσωπος της Πελοποννησιακής επιτροπής ΕΑΜ Νικήτας. Λέκκας. Κακή επίσης εντύπωση επροξένησε το παρά κάτω γεγονός. Ένας καταδικασθείς από το σύνταγμα σε θάνατο, στάλθηκε στη Μεραρχία για να ζητηθεί η έγκριση για την εκτέλεση. Αντί όμως να εκτελεσθεί τοποθετήθηκε σαν διαχειριστής στη Μεραρχία και μάλιστα παίρνει μέρος και δικάζει σε στρατοδικείο σαν στρατοδίκης. Έτυχε δε να παρακολουθήσω ο ίδιος μια δίκη και τον είδα νε είναι στρατοδίκης. Πρέπει όμως να ομολογήσουμε και να επιμείνουμε στη συγκρότηση στρατοδικείων στο νομό και να σταματήσουν να αφίνονται ελεύθεροι οι ένοχοι. Έτσι είχαν τα πράγματα μέ[χ]ρι της 23 Ιουνίου ότε έγινε σύσκεψη των οργανωτών τής ΚΕΠΠ. Μετά από τη σύσκεψη έδωσα την παρά κάτω γραμμή. Κάθε σύλληψη πρέπει να γίνεται ύστερα από έκθεση της λαϊκής ασφάλειας, να γίνονται προσεχτικές ανακρίσεις, να παίρνονται κατά[]θέσεις και στις συγκεντρώσεις των χωριών να ζητείται έγκριση. Επειδή όμως έβλεπα ότι χρειάζεται οπωσδήποτε και απόφαση στρατοδικείου, πήγα στη[ν] Ταξ)ρχία και ζήτησα να μας στείλουν κλιμάκιο στρατοδικείου στο νομό για να δικάζουμε ευχερέστερα. Η Ταξ)ρχία έμεινε σύμφωνη να σταλούν τα πρόσωπα των στρατοδικών και να εγκριθούν. Τα πρόσωπα θα υποδεικνύοντο από το σύνταγμα. Παιρνώντας έκτακτα από την έδρα τής ΚΕΠΠ παρακάλεσα το δεύτερο γραμματέα να εγκριθεί η πρότασή μας αυτή σχετικά με τη συγκρ[ό]τηση στρατοδικείου στο σύνταγμα και να δοθεί η σχετική εντολή. Δεν εγκρίθηκε η πρότασή μας αυτή και ο δεύτερος γραμματέας επέμενε να στέλνονται στην Ταξ)ρχία. Γύρισα στο νομό και έδωσα την παρακάτω γραμμή. «Προς τις περιφερειακές επιτροπές. Ουδεμία εξαφάνιση θα γίνεται προδοτών και αντιδραστικών. Κάθε σύλληψη θα γίνεται με έκθεση της λαϊκής ασφάλειας. Καμμία ανάμιξη δεν πρέπει να έχει το κόμμα στις συλλήψεις. Να συσταθούν καλά ανακριτικά γραφεία στον Εφεδρικό ΕΛΑΣ. Να παίρνονται καταθέσεις, να ετοιμάζονται δικογραφίες και οι κρατούμενοι να στέλνονται να δικάζονται στην Ταξ)ρχία». Υπ’ αυτό το πνεύμα γράφτηκε η εγκύκλιος και στάλθηκε αμέσως στις περιφερειακές Επιτροπές (Τέλη Ιουλίου). Έτσι μπήκε ένα τέρμα και σταμάτησε κάθε εξαφάνιση προδοτών.
(Σελίδα 3η του εγγράφου)
Αυτό τον καιρό αρχίζουν μεγάλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις με 7000 γερμανοτσολιάδες. Επειδή η κατάσταση ήταν δύσκολη κανονίστηκε σε σύσκεψη ο καπετάνιος τού συντάγματος ν’ ακολουθήσει το πρώτο τάγμα και γω μαζί με τον Νικήτα ν’ ακολουθήσουμε το αρχηγείο τού συντάγματος για να βοηθήσουμε στους ελιγμούς. Για να μην βρεθούν πολλές δυνάμεις σε μικρό χώρο κρίθηκε σκόπιμο το δεύτερο, τρίτο τάγματα και το αρχηγείο τού συντάγματος να βγουν έξω από τον κλοιό σύμφωνα και με διαταγή τής Μεραρχίας. Υπήρχε περίπτωση να διαλυθούν τα τμήματα από το σφίξιμο αυτό, πράγμα που δεν μπόρεσε να το αποφύγει ο 10ος λόχος που κυκλώθηκε, διαλύθηκε και ανασυγκροτήθηκε αμέσως. Έτσι με την καθοδήγησή μας αποφύγαμε μεγαλύτερη ζημιά. Βρισκόμαστε τώρα με το αρχηγείο στην επαρχία Καλαβρύτων και στο χωριό Νάσια. Εκεί μας έφεραν έναν κρατούμενο με σημείωμα της οργάνωσης Στρεζόβης ότι είναι γκεσταπίτης, σύνδεσμος με την Αθήνα. Σε πρόχειρη ανάκριση είπε ωρισμένα ονόματα αντιδραστικών της Στρέζοβας. Δεν δόθηκε τόση σημασία από μας. Την επόμενη το αρχηγείο μετακινήθηκε κι έκανε σταθμό σ’ ένα χωράφι κοντά στο χωριό Χόβολη. Εκεί ήρθε ένας υπεύθυνος του τομέα του εφ. ΕΛΑΣ και μιλώντας για διάφορα ζητήματα, λέει ότι αυτός που είναι κρατούμενος είναι μεγάλος γκεσταπίτης, ότι κυκλοφορούσε στην Πάτρα με ταγματαλήτες και γερμανούς και υπάρχει φόβος να δρεπετεύσει. Τότε έγινε δεύτερη ανάκριση και ομολόγησε με περισσότερη πειστικότητα καμμιά δεκαριά ονόματα αντιδραστικών. Στη Στρέζοβα βρισκόταν τμήμα τού ΕΛΑΣ, είχαμε τηλεφωνική συγκοινωνία και δόθηκαν τα ονόματα στο τάγμα και σε συνεννόηση με την οργάνωση και τη λαϊκή ασφάλεια να γίνουν οι συλλήψεις αυτών. Συνελήφτηκαν και μας γνωρίστηκε τηλεφωνικώς ότι βρέθηκαν μυδράλια, όπλα κλπ. Αυτό μας έδωσε να κατ[α]λάβουμε ότι πρόκειται περί ένοπλης αντίδρασης και πως για την περιφρούρηση των τμημάτων μας που ήταν στην περιφέρεια αυτή έπρεπε να προσέξουμε εξαιρετικά και να πάρουμε τα μέτρα μας. Καμμιά δεκαριά μάς τους έφεραν εκεί που μέναμε. Δάρθηκαν ωρισμένοι και ωμολόγησαν τη δράση τους. Ένας από τους κρατούμενους ο αρχηγός αυτοκτόνησε. Ένας άλλος επιχείρησε να δραπετεύσει, ήταν ο πρώτος που είχε συλληφτεί και ο οποίος μας είχε δώσει τα ονόματα των άλλων. Αυτός εκτελέστηκε. Ένας τρίτος που υπόφερε από την καρδιά του πέθανε. Είχε πάθει δυο συγκοπικές καταστάσεις και επειδή έπρεπε να ζήσει γιατί μας χρειαζότανε γιατί ήταν απαραίτητος για το στρατοδικείο, τού έκανα τεχνητές αναπνοές δυο φορές και συνήλθε τις δυο φορές. Την επόμενη όμως υπέκυψε από την καρδιακή πάθηση που είχε. Το αρχηγείο τού συντάγματος μετακινείται πάλι στο Νάσια, ύστερα από εμφάνιση γερμανικής φάλαγγας. Τις ανακρίσεις τις συνεχίζει ανακριτικό γραφείο και μετά δυο μέρες τις συνεχίζει το ανακριτικό γραφείο τής Μεραρχίας. [σημ: λείπουν 2- 3 λέξεις] εμείς από εκεί είπαμε στους συνοδούς των κρατουμένων
(Σελίδα 4η του εγγράφου)
να βρουν ζώα και να μεταφέρουν όσους δεν μπορούσαν να περπατήσουν. Μετά δυο μέρες μάθαμε ότι οι συνοδοί δυσκολεύτηκαν να τους μετακινήσουν και τρεις πρωταιτίους τούς εξετέλεσαν. Στην απόφαση αυτή κατέληξαν γιατί ή είχε πλησιάσει πολύ η γερμανική φάλαγγα στη Χόβολη και υπήρχε κίνδυνος να συλληφτούν και να μαρτυρήσουν τις θέσεις των τμημάτων μας που ήταν γνωστές σ’ αυτούς. Η απόφαση αυτή των συνοδών που εξετέλεσαν τους τρεις πρωταιτίους ενισχύθηκε από το γεγονός ότι βρέθηκαν όπλα , θεωρήθηκαν επικίνδυνοι και ότι θα έκαναν μεγάλη ζημιά αν συνελαμβάνοντο από τους γερμανούς. Τη συνέχεια των ανακρίσεων ανέλαβε η μεραρχία και αφού απέλυσε τους παρασυρμένους, κράτησε άλλους εννέα. Η δραπέτευση τώρα ενός από τους εννέα, έδωσε να καταλάβουμε ότι έπρεπε να συνεχιστούν οι ανακρίσεις. Ο λαός τής Στρέζοβας στην πρώτη σύλληψη από το τμήμα τού ΕΛΑΣ διαφωτίστηκε στη συγκέντρωση. Αργότερα έμαθα ότι ο λαός έλεγε «ξεκαθαρίστηκε αυτή η λέπρα». Ήταν όμως επόμενο να δυσαρεστηθούν οικογένειες των εκτελεσθέντων αλλά και αυτές όπως μάθαμε που ήξεραν καλά τα πράγματα έλεγαν «υπήρξαν θύματα του ταγματάρχη Σωτηρίου που τους παρέσυρε». Ανακρίσεις μπορούν να διαπιστώσουν τα πάρα πάνω.
Κάνοντας αυτοκριτική πρέπει να ομολογήσω ότι η δουλιά δεν έγινε όπως έπρεπε να γίνει και αν έδινα μια μεγαλύτερη προσοχή θα μπορούσαν ν’ αποφευχθούν όλα. Επίσης έκανα άσχημα που μέσα στη σύσκεψη της ολομέλειας είπα ωρισμένα πράγματα που ανέφερα στην πρώτη σελίδα πράγμα που μπορούσα να το κάνω σε ιδιαίτερη συνεργασία με την ΚΕΠΠ. Για λεπτομερέστερη έκθεση παρακαλώ να γίνω δεκτός στο Π.Γ.
Με συντροφικούς χαιρετισμούς
8)44 (Τριαντάφυλλος)
Ζέγγος

Από 5 έως 10%

Γράφει ο Μήτσος Ρήγας από το Λουτράκι νεαρός αντάρτης τότε [3]:

Ο Στάθης, ψηλός, αδύνατος μου έκανε κακή εντύπωση σε μία σύσκεψη, που είπε:
«Θα πρέπει να χτυπήσουμε την αντίδραση. Ένα 10% τουλάχιστον σε κάθε χωριό πρέπει να χτυπηθεί».
Πώς θα βγάλεις αυτό το 10% ; Κι αν δεν υπάρχει ; Τι είναι, δεν είναι άνθρωποι ; Ποσοστά είναι ; Μας χτύπησε άσχημα.

Ο Εμμανουήλ Βαζαίος γεννήθηκε στη Σαντορίνη το 1899, ήταν αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού και στα χρόνια της γερμανικής κατοχής στρατιωτικός διοικητής του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου με το προσωνύμιο «Καπετάν Βαζαίος» [8].

Στο βιβλίο του  σημειώνει [9]:

«Είχαμε την ατυχία επιπλέον στην περιοχή μας να διοριστεί απ΄το Πελοποννησιακό Γραφείο του ΕΑΜ ένας υπεύθυνος πολιτικός, πραγματικός δικτάτορας με το ψευδώνυμο Τριαντάφυλλος ή Στάθης, ο οποίος είχε το δικαίωμα ζωής ή θανάτου επί πάντων στην περιοχή. Οι δε διάφοροι διαννοούμενοι κομμουνιστές καταγόμενοι απ΄την περιοχή (γιατροί, δικηγόροι, καθηγητές, δάσκαλοι κτλ) οι οποίοι πύκνωσαν τις τάξεις μας όταν φούντωσε το κίνημα, και κατέλαβαν τις επίκαιρες θέσεις των καπεταναίων και των πολιτικών σε όλα τα κλιμάκια της πολιτικής οργάνωσεως και του συντάγματος, ήταν όλοι τους πιστά ανδρείκελα του Στάθη, τον έτρεμαν κυριολεκτικά και ουδείς εξ’αυτών τόλμησε ποτέ να τον συγκρατήσει απ΄τον σαδιστικό κατήφορο του να βασανίζει και να εκτελεί κατά το δοκούν.»

Ο Βαζαίος αναφέρει σε άλλο σημείο:

«Η κατάσταση αυτή έδινε το δικαίωμα στον Στάθη να διατάσσει αθρόες συλλήψεις ατόμων τα οποία βασανίζονταν και κάποια μάλιστα εκτελούνταν εν αγνοία μας. Ως στρατωτικός αρχηγός δεν λάμβανα επισήμως γνώση των συλλήψεων διότι αυτό ήταν έργο των πολιτικών οργανώσεων και της πολιτοφυλακής η οποία ήταν ανεξάρτηση και εκτελούσε τις διαταγές του Στάθη.
 Κάποια μέρα πληροφορήθηκα ότι ο Στάθης προτίθεται να εκτελέσει ένα 5-10% των κατοίκων κάθε χωριού για να εξουδετερώσει την παρουσιαζόμενη αντίδραση. Μετά από δύο μέρες τον συναντώ και του δηλώνω απερίφραστα ότι σε τέτοια ενδεχόμενη εγκληματική του ενέργεια θα με βρει αντιμέτωπον.
 Αυτός εξαγριώθηκε και μου είπε: Συναγωνιστή αρχηγέ, πρόσεχε το κεφάλι σου και μην αναμειγνύεσαι σε αλλότρια καθήκοντα.
Του επανέλαβα την δήλωσή μου με απειλητικό τρόπο και έφυγα.
 Η επέμβασή μου αυτή εμπόδισε τελικά τον Στάθη να προβεί στην εγκληματική του ενέργεια, αύξησε όμως την καχυποψία των κομμουνιστών προς εμάς τους αξιωματικούς.»
 

Ο Βαζαίος δίνει την ακόλουθη εξήγηση για όσα είχαν γίνει στην περιοχή:

«Ίσως όμως οι υπερβασίες να είναι πολυπληθέστεροι στην περιοχή της Αργολιδοκορινθίας και της Ναυπλίας. Αυτό αποδίδεται σε δύο λόγους: 1) στο γεγονός ότι απ΄την περιοχή αυτή κατάγονται οι περισσότερες οικογένειες των κορυφαίων πολιτικών της Ελλάδας και η αντίδραση προς τον κομμουνιστικό τρόπο διοίκησης , ως εκ τούτου, ήταν πολύ μεγαλύτερη, και 2) Στο ότι οι κορυφαίοι κομμουνιστές της περιοχής, όντες οι περισσότεροι αρριβίστες, δεν είχαν το θάρρος να συγκρατήσουν τον δικτατορίσκο Στάθη απ΄τον εκτραχηλισμό των σαδιστικών του εξτρεμιστικών ενεργειών.»

Από τα αποσπάσματα που παρατέθηκαν, ας συγκρατήσει ο αναγνώστης το ποσοστό: 5 με 10%, ενώ ο αντάρτης Ρήγας αναφέρει ένα 10% τουλάχιστον σε κάθε χωριό. Ήταν άραγε μια αυθαίρετη ποσόστωση που αποφάσισε μόνος του ο Ζέγκος;  Γράφει ο Στάθης Καλύβας [10] :

Πηγή τρίτη, που δείχνει πως δεν έχουμε να κάνουμε με μεμονωμένα τοπικά γεγονότα, άλλη μια εσωτερική έκθεση του KKE (συντάχθηκε από τον Πολύβιο Ισαριώτη και βρίσκεται επίσης στο αρχείο του KKE). Αναφέρεται, πως «η θέση «αντιδραστικοί» που έπρεπε να ξεπατωθούν», επιβλήθηκε από την κομματική ηγεσία σε ολόκληρη την Πελοπόννησο ήδη από τον Δεκέμβριο του 1943 (προτού, δηλαδή, σχηματιστούν τα Τάγματα Ασφαλείας στην περιοχή).

Και, σε άλλο σημείο:

Όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο εκ των τότε ηγετών του Γιάννης Ιωαννίδης, αναφερόμενος στους «αντιδραστικούς» των πόλεων, «εμείς θα τους εξουδετερώναμε, γιατί κάναμε επανάσταση και η επανάσταση δεν ξέρει άλλα. Τα άλλα είναι πράσινα άλογα».

Τα άλογα του Ζέγκου δεν ήταν πράσινα, ήταν κόκκινα, μπολσεβίκικα. Για την ακρίβεια σταλινικά. Οι προ-αποφασισμένες ποσοστώσεις στις διάφορες εκστρατείες εκκαθαρίσεων του Στάλιν ήταν προφανώς γνωστές στα στελέχη του ΚΚΕ, που κατά τη διάρκεια της Κατοχής «έκαναν επανάσταση».

Γράφει η Γιάννα Κατσόβσκα – Μαλιγκούδη, για την περίοδο της Μεγάλης Τρομοκρατίας 1936-1941, ιδιαίτερα τη διετία 1936-38 [11]:

Ακόμη και τυχαίοι πολίτες συλλαμβάνονταν στο δρόμο, μόνον και μόνον για να συμπληρωθεί ο προκαθορισμένος άνωθεν αριθμός και οι ποσοστώσεις των «αντεπαναστατικών στοιχείων».

Και, σε άλλο σημείο [12]:

…υπήρχε και μία πληθώρα κατασταλτικών νόμων που τιμωρούσαν μια σειρά δραστηριοτήτων και παραβάσεων, όπως την «εγκατάλειψη θέσης εργασίας», τον «χουλιγλανισμό», τις μικροκλοπές, την παράβαση του νόμου για τα διαβατήρια, τη σπατάλη της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας, τη μη συμπλήρωση ελάχιστου αριθμού ημερομισθίων στα κολχόζ ή όποιαν άλλη μη αρεστή στο καθεστώς συμπεριφορά. Στο «δίχτυ» των νόμων αυτών μπορούσε να βρεθεί οποιοσδήποτε, δεδομένου ότι η εφαρμογή τους πραγματοποιούνταν με μεγάλη ελαστικότητα, μιας και οι υπηρεσίες κρατικής ασφαλείας έπρεπε να συμπληρώσουν τον προκαθορισμένο από το κέντρο αριθμό των παραβατών ανά περιφέρεια της χώρας.

Ο Donald Rayfield σημειώνει [13]:

Την άνοιξη του 1937 η τρομοκρατία επεκτάθηκε από την ηγεσία του κόμματος στον αστικό πληθυσμό. Σε κάθε περιοχή ο Γεζόφ όρισε στόχους συλλήψεων και εκτελέσεων – «Κατηγορία 1» 73.000 συνολικά – και φυλάκισης – «Κατηγορία 2» λίγο κάτω από 200.000- των εχθρών του λαού. Δεκαοχτώ μήνες αργότερα οι στόχοι αυτοί είχαν ξεπεραστεί εννιά φορές. Ο Γεζόφ είπε στον αρχηγό της NKVD στο Σμολένσκ: «Καλύτερα να το παρακάνεις παρά να μην κάνεις αρκετά».

Με παρόμοιο τρόπο (προ-αποφασισμένη ποσόστωση εκτελέσεων) επιχειρήθηκε να λυθεί το πρόβλημα συνωστισμού στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας [14]:

Έτσι, ο Στάλιν κι ο Γεζόφ αποφάσισαν ότι το ποσοστό των «εχθρών» που καταδικάζονταν σε θάνατο αντί για καταναγκαστικά έργα έπρεπε να ανεβεί από το 0,5 στο 47%… (Το 1937 και το 1938… εκτελέστηκαν 681.692)

Συγκεκριμένα στοιχεία υπάρχουν για τις εκκαθαρίσεις στο Λένινγκραντ [15]:

…47.000 άντρες και γυναίκες της πόλης και της επαρχίας που πέθαναν στα χέρια της NKVD μέσα σε δεκαοχτώ μήνες. Καμιά από τις συλλήψεις δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας έρευνας. Ο στόχος που είχε θέσει ο Γεζόφ για το Λένινγκραντ ήταν 4.000 εκτελέσεις και 10.000 αποστολές στα στρατόπεδα σε τέσσερις μήνες, ξεκινώντας από τον Ιούλιο του 1937.

Το αποτέλεσμα [16]:

Ο Γεζόφ άσκησε όλη του την εφευρετικότητα για να κρατήσει σταθερό το ρυθμό. Υπερέβη κατά εννέα φορές τον αρχικό του στόχο, τον οποίο είχε συμφωνήσει με τον Στάλιν, των 200.000 συλλήψεων και 73.000 εκτελέσεων, με την πλήρη συνεργασία του Στάλιν.

Αυτή η σταλινική εμπειρία  είχε προλάβει να «μεταφερθεί» στην Ελλάδα της Κατοχής, όταν τα στελέχη του ΚΚΕ φαντασιώνονταν ότι «κάνουν Επανάσταση». Προφανώς είχε φτάσει σε όλα τα κομμουνιστικά κινήματα εκείνης της περιόδου. Αυτό προκύπτει από την τυπική και ταυτόσημη με τη λογική του Ζέγκου εφαρμογή των προ- αποφασισμένων ποσοστώσεων για τις εκκαθαρίσεις των διαφόρων «εχθρών της Επανάστασης» στην Κίνα του Μάο, αρχής γενομένης από την πρώτη (και λιγότερο θανατηφόρα από αυτές που ακολούθησαν) εκστρατεία κατά της «δεξιάς» στις αρχές της δεκαετίας του ’50, λίγο πριν από το «Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός»: Εδώ το ποσοστό είχε οριστεί μετριοπαθώς στο 5%, φέρνοντας σε απόγνωση τα τίμια ή απλώς μη εξαχρειωμένα κομματικά στελέχη, που όφειλαν να συμπληρώσουν τις λίστες με ονόματα, είτε υπήρχαν «δεξιοί» στην περιοχή ευθύνης τους, είτε όχι [17].

Αλλά και αυτό το πρόβλημα είχε λυθεί για τους σταλινικούς, είτε στη Σοβιετική Ένωση είτε στην Ελλάδα. Είδαμε πιο πάνω τον Γιεζόφ να λέει  «καλύτερα να το παρακάνεις παρά να μην κάνεις αρκετά». Ας δούμε με ποιον τρόπο σκεφτόταν για το θέμα των αντιδραστικών και κυρίως πως δρούσε ο Άρης Βελουχιώτης [18]:

Στις αρχές Φεβρουαρίου του 1943, στο Γαρδίκι, ο Άρης Βελουχιώτης έβαλε και έπιασαν 8 άνδρες και 6 γυναίκες και τους έφεραν στην πλατεία. Η κατηγορία ήταν ότι είχαν προδώσει στους Ιταλούς κρύπτες με όπλα. Μαζεύτηκε όλο το χωριό. Και άρχισαν να τους ξυλοκοπούν. Ο ίδιος ο Άρης έξαλλος τους χτυπούσε και τους μαστίγωνε για να ομολογήσουν το έγκλημά τους. Τελικά «ομολόγησαν» και εκτελέστηκαν. Ο Βρετανός λοχαγός Νατ Μπάρκερ ρώτησε τον πρωτοκαπετάνιο αν πραγματικά πίστευε ότι και οι 14 ήταν ένοχοι. Και ο Άρης του απάντησε: «Προτιμώ να εκτελέσω δέκα αθώους, παρά να αφήσω να ξεφύγει ένας προδότης»! Και σαν να μην έφτανε αυτό, «τα 14 πτώματα μεταφέρθηκαν στην έξοδο του χωριού και ο Άρης, πριν φύγει, διέταξε να τα αφήσουν εκεί τρεις μέρες για εκφοβισμό. Όλοι έπρεπε να δουν πώς μεταχειρίζεται ο ΕΛΑΣ τους προδότες.

Μήπως είναι σύμπτωση; Μα τα ίδιο ακριβώς έλεγε και ο Τηλέμαχος, ο υπαρχηγός του διαβόητου Οδυσσέα στον Έβρο, τον οποίο το ΚΚΕ αναγκάστηκε να καθαιρέσει και να εκτελέσει: μακροπρόθεσμα δεν θα βλάψει αν σκοτωθούν και λίγοι αθώοι, προκειμένου να γίνουν ορισμένα πράγματα για την επανάσταση  [19].  Σύμπτωση που επαναλαμβάνεται και μάλιστα σε διαφορετικές χώρες και σε διαφορετικές εποχές, δεν μπορεί να είναι σύμπτωση…

Πόσα ήταν τα θύματα του Ζέγκου;

Οι εκτιμήσεις δεν συμπίπτουν. Ο Μούτουλας [3] γράφει: Σε όλη την περιοχή ο αριθμός των θυμάτων της εξτρεμιστικής απόφασης του Ζέγκου δεν ξεπέρασε τα 100 με 150 άτομα. 

Ο Στάθης Καλύβας [10] αναφέρει έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό: Μέσα σε έναν χρόνο (Σεπτέμβριος 1943 – Σεπτέμβριος 1944) και σε δύο μόνο επαρχίες (Άργος και Ναυπλία) του σημερινού Νομού Αργολίδος, όπου διεξήγαγα λεπτομερή έρευνα, φονεύθηκαν πάνω από 650 άνθρωποι (σχεδόν το 2% του συνολικού αγροτικού πληθυσμού της περιοχής). Αντίστοιχα είναι τα μεγέθη στην Κορινθία και σε ορισμένες άλλες περιοχές της Πελοποννήσου και της υπόλοιπης Ελλάδας.

(…)

εσωτερική έκθεση στο Πολιτικό Γραφείο του KKE που υπέβαλε στις 15 Μαρτίου του 1946 κομματικό στέλεχος (βρίσκεται στο αρχείο του KKE, στα ΑΣΚΙ): «Άλλη υπόθεση… είναι οι εκτελέσεις της Αργολιδοκορινθίας. Ο γραμματέας της Π.E. Κορίνθου δηλώνει υπεύθυνα… ότι απ’ τη μελέτη που έχει κάνει μέχρι τώρα, διαπιστώνει ότι έγιναν πάνου από 1.200 εκτελέσεις ανθρώπων, που εμείς σήμερα δεν μπορούμε με κανένα στοιχείο να δικαιολογήσουμε. Εκτελέστηκε γραμματέας K.Ο. χωριού, γιατί υποστήριζε με επιμονή πως στο χωριό του δεν έχει αντίδραση για κόψιμο, η οποία κατά τον Σέγγο έπρεπε απαραίτητα να υπάρχει σε ποσοστό 10-15% σε όλο το χωριό».

Επίλογος

Φυσικά ο προσδιορισμός του αριθμού των θυμάτων έχει σημασία. Μεγαλύτερη σημασία όπως έχει να κατανοηθεί ότι στην Ελλάδα της Κατοχής υπήρξαν περιπτώσεις όπου ξεδιπλώθηκε το σταλινικό «φαινόμενο», υπό το μανδύα της «Επανάστασης». Δεν ήταν μόνον ο Ζέγκος στην Αργολιδοκορινθία, ήταν κι ο Ροβεσπιέρος στο Ξηρόμερο, ο Οδυσσέας στον Έβρο και άλλοι. Κυρίως όμως ήταν ο Άρης Βελουχιώτης. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ έχει καταγράψει μια χαρακτηριστική μαρτυρία [20]:

Την προτελευταία νύκτα της μακράς διαδρομής του,…. Ο Άρης διάλεξε εκεί [στη Μηλιά Μετσόβου] για να κοιμηθή μια καλή καλύβα…. Το βράδυ, δίπλα στο τζάκι, ένας νέος τού χωριού, τότε φοιτητής, σήμερα δικηγόρος στην Αθήνα, τον ρώτησε ποια ήταν τα αίτια της ήττας τού ΕΑΜ/ΕΛΑΣ.

– Δε σκοτώσαμε αρκετούς, του απάντησε ο Άρης. Ο Άγγλος ενδιαφερόταν για τούτο το σταυροδρόμι που ονομάζεται Ελλάδα. Αν δεν είχαμε αφήσει όρθιο κανένα από τους φίλους του, δε θα μπορούσε να ξεμπαρκάρη πουθενά. Οι άλλοι με έλεγαν φονιά: να πού μας κατάντησαν. Πόσες ψυχές έχει το χωριό σας;

– Χίλιους διακόσιους, απήντησε ό νέος.

– Έπρεπε να σκοτώσουμε τους εξακόσιους. Το μοσχάρι πεθαίνει όταν το κεφάλι του κολυμπήση στο αίμα. Οι επαναστάτες πετυχαίνουν όταν τα ποτάμια κοκκινίσουν απ’ το αίμα. Και αξίζει τον κόπο να το χύσης έτσι, όταν η αμοιβή είναι η τελειότητα της ανθρώπινης κοινωνίας.

Ο Άρης Βελουχιώτης στις τελευταίες του μέρες μετάνιωνε γιατί δεν μπόρεσε να κάνει στην Ελλάδα της Κατοχής αυτό που έκανε ο Στάλιν με τη βοήθεια των Γιάγκοντα, Γιαζόφ και Μπέρια. Και, φυσικά, ο Βελουχιώτης δρούσε σε συνεννόηση (αν και όχι σε πλήρη συναντίληψη, κατά περιόδους) με την ηγεσία του Κόμματος, δηλαδή τους Σιάντο και Ιωαννίδη, όπως έκαναν δεκάδες ακόμα μεσαία στελέχη του Κόμματος ενώ «καθοδηγούσαν» το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Η περίπτωση του Θεόδωρου Ζέγκου δεν μπορεί, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των στελεχών του ΚΚΕ που προσπαθούν να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα [21],  να ιδωθεί έξω από το πλαίσιο μιας συγκεκριμένης αντίληψης για την «Επανάσταση», δηλαδή του σταλινισμού, όπως επιχειρήθηκε να υλοποιηθεί στην Ελλάδα, στα χρόνια της Κατοχής. Και για να μην υπάρχουν παρανοήσεις, ο σταλινισμός δεν είναι παρά η φυσική εξέλιξη του λενινισμού [22].

Αυτό που ήθελα να δείξω ετοιμάζοντας την ανάρτηση δεν ήταν τα ήδη πολυειπωμένα για το Ζέγκο, αλλά να αναδείξω, κατά το δυνατόν, την εσωτερική λογική των πραγμάτων στο χώρο του σταλινικού ΚΚΕ, όπως την εφάρμοσε μέσω του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, όπου υπήρχαν οι προϋποθέσεις (κυρίως όπου υπήρχε ένας ημεδαπός κλώνος του Νικολάι Γιεζόφ).

Αυτό που έλειπε, ως τώρα, για να «δέσει» χωρίς κενά το θέμα ήταν ένα γραπτό εσωτερικό ντοκουμέντο του ΚΚΕ, το οποίο να αναφέρεται στις συγκεκριμένες πρακτικές. Το έγγραφο του Ζέγκου προς το Πολιτικό Γραφείο (που όχι μόνο μας το επισήμανε ο ΣΑΘ, αλλά το μετέγραψε κιόλας – και τον ευχαριστώ γι’ αυτό) κάλυψε ακριβώς αυτό το κενό. Και τοποθέτησε το φαινόμενο Ζέγκου στο πολιτικό του πλαίσιο, το ίδιο που εφαρμόστηκε στο Λένινγκραντ, στο Κίεβο αλλά και στην πρώιμη Μαοϊκή Κίνα (η συνέχεια εκεί, με την Πολιτιστική Επανάσταση, έκανε το Γιεζόφ να μοιάζει με ερασιτέχνη…).

Είμαι σίγουρος ότι αν κάποιος ψάξει μεθοδικά στις διάφορες χώρες στις οποίες έδρασαν με ηγεμονική επιρροή σταλινικά κινήματα τη δεκαετία του ’40 (για την Ευρώπη) ή και αργότερα σε άλλες περιοχές του κόσμου, θα διαπιστώσει ότι επιχειρήθηκαν ή δοκιμάστηκε να επιχειρηθούν πολιτικές καμπάνιες θανάτου με ταυτόσημη (ή παρόμοια) λογική και μεθοδολογία.

Αυτή όμως είναι επαγγελματική ερευνητική δουλειά, σε πανεπιστημιακό επίπεδο.

Σημειώσεις

 

[1]

Λεπτομέρειες για τα πρόσωπα που αναφέρθηκαν και την εποχή τους μπορεί να βρει ο αναγνώστης εδώ: http://spartacus-educational.com/RUSyezhov.htm

[2]

Donald Rayfield. Οι δήμιοι του Στάλιν. Τα εκτελεστικά όργανα του κόκκινου τσάρου. Εκδ. Μοντέρνοι Καιροί, σελ. 389.

[3]

Παντελής Μούτουλας, Πελοπόννησος 1940-1945 – Η περιπέτεια της επιβίωσης, του διχασμού και της απελευθέρωσης. Εκδ. Βιβλιόραμα, 2004. Πηγή στο διαδίκτυο: http://metwpoistorias.blogspot.gr/2011/03/blog-post.html

[4]

Βιογραφική Έκθεση Χαρίλαου Φλωράκη (Γιώτη). Στο διαδίκτυο:http://www.iskra.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=20669:xarilaos-ergatikos-agwnas&catid=67:texnes&Itemid=193

Η αναφορά του Φλωράκη ότι ο Ζέγγος ήταν στο πυρ/κό του Δ.Σ. τελικά επιβεβαιώνεται απο τον άλλο σύντροφο και πρωταγωνιστή στα δρώμενα της Πελοποννήσου Πολύδωρο Δανιηλίδη που αναφέρει στο βιβλίο ΠΟΛΥΔΩΡΟΣ ΔΑΝΙΗΛΙΔΗΣ-ο Πολύδωρος θυμάται, Ιστορικές Εκδόσεις, 1990: «…Την πρώτη μέρα που έφτασα εκεί, πήγα στο πυροβολικό, όπου ήταν ο φίλος μου Ζέγγος ο Τριαντάφυλλος. Είχα να τον δω από την Πελοπόννησο. Κάναμε μια συνέλευση…»

[5]

Είναι πολύ χαρακτηριστικά και διαφωτιστικά για την εποχή και την εσωτερική κατάσταση του ΚΚΕ αλλά και τις κατευθυνόμενες από τα πάνω απόψεις για τους αποδιοπομπαίους τράγους, αυτά που γράφει ο Φλωράκης για τον (ήδη δολοφονημένο από τους συντρόφους του) Κώστα Καραγιώργη: Το σοβαρότερο απ’ όλα βλέπω την ευθύνη μου στο ζήτημα του οργανωτικού της Νότιας Ελλάδας, εφεδρειών και προετοιμασίας για την αντιμετώπιση των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, ανεξάρτητα από προσπάθειές μου το όλο ζήτημα το είδα μυωπικά και φέρνω ευθύνη. Εγώ δεν είδα και δεν κατάλαβα τις βρομοδουλειές του Καραγιώργη, τον έβλεπα σαν τον εκπρόσωπο του Π.Γ. και τον σεβόμουν και εκτιμούσα μέχρι τη συνεδρίαση του Π.Γ. τον Ιούλη του 1949 (αν θυμάμαι καλά). Έτσι, εγώ ουσιαστικά δεν βοήθησα το κόμμα σχετικά με τον Καραγιώργη.

Πηγή:  Βιογραφική Έκθεση Χαρίλαου Φλωράκη (Γιώτη) – ό.π.

[6]

http://rozosotiris.blogspot.gr/2013/09/blog-post.html

[7]

Το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο, το οποίο  υπάρχει στα ΑΣΚΙ, έχει δημοσιευτεί στο διαδίκτυο, με ορισμένα λάθη στην απόδοση του κειμένου. Η απόδοση σ’ αυτή την ανάρτηση έγινε από τον σχολιαστή της καλύβας ΣΑΘ, ο οποίος έστειλε και τις φωτογραφίες του ντοκουμέντου και (γενικώς ειπείν) υπήρξε η αιτία που γράφτηκε αυτό το ποστ.

[8]

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%AE%CE%BB_%CE%92%CE%B1%CE%B6%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82

[9]

Εμ. Βαζαίος. Τα άγνωστα παρασκήνια της Εθνικής Αντιστάσεως εις την Πελοπόννησον. Κόρινθος 1961. Στο διαδίκτυο: http://koutroulis-spyros.blogspot.gr/2011/11/blog-post_779.html

 

[10]

http://ellinikosemfilios.blogspot.gr/2012/04/blog-post_22.html

[11]

Γιάννα Κατσόβσκα – Μαλιγκούδη. Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης (1917-1991). Εκδ. Gutenberg, σελ. 150.

[12]

Γιάννα Κατσόβσκα – Μαλιγκούδη. Ό.π, σελ. 151.

[13]

Donald Rayfield. Ό.π, σελ. 353.  

[14]

Ό.π, σελ. 355.

[15]

Ό.π, σελ. 355-6.

[16]

Ό.π, σελ. 359.

[17]

Γιουνγκ Τσανγκ, Αγριόκυκνοι: Τρεις κόρες της Κίνας. Εκδ. ΕΣΤΙΑ, 2010.

 [18]

Γιάννης Δ. Σακκάς, Η ΕΑΜική Αντίσταση 1941-1944, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 1998, σελ. 217. Ως πηγή αναφέρει: Χέρμαν Φρανκ Μάγερ, Η Αναζήτηση, εκδ. Καλέντης, Αθήνα 1995, σελ. 176.

[19]

https://greekcivilwar.wordpress.com/2016/02/11/gcw-29/

[20]

Ευάγγελος Αβέρωφ,  Φωτιά και Τσεκούρι. Σελ. 172-3.

[21]

http://www.rizospastis.gr/story.do?id=2485266&textCriteriaClause=%2B%CE%96%CE%95%CE%93%CE%93%CE%9F%CE%A3&publDate=27/1/2008

και

http://www.kostaskappos.gr/dialogos_gia_tin_istoria.html

[22]

https://greekcivilwar.wordpress.com/2016/06/26/gcw-269/