Απόστολος Διαμαντής
Η εκστρατεία του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία κρίθηκε στρατιωτικά τον Αύγουστο του 1921. Στις 8 Αυγούστου ο ελληνικός στρατός είχε διαβεί τον Σαγγάριο. Ο εχθρός ήταν ακριβώς απέναντι, μετωπικά. Η γενική επίθεση αποφασίστηκε για την επομένη, 11 Αυγούστου.
Η πρώτη μέρα κύλησε θετικά για τον ελληνικό στρατό, αλλά έγινε εσφαλμένη εκτίμηση, κυρίως λόγω εσφαλμένης χαρτογράφησης, πως ο τουρκικός στρατός απομακρύνονταν από τον Σαγγάριο και υποχωρούσε προς Άγκυρα, διότι διέβλεπε κίνδυνο υπερκέρασης. Επομένως, σύμφωνα με αυτήν την εκτίμηση, έπρεπε η Στρατιά να ακολουθήσει την ίδια κατεύθυνση, συνεχίζοντας με ασφαλή πορεία την προέλαση και την γρήγορη διάλυση του τουρκικού στρατού.
Οι τουρκικές δυνάμεις ήταν σημαντικές, σχεδόν ίσες με τις ελληνικές, με μεγάλες δυνατότητες εφεδρείας. Ο Κεμάλ είχε οργανώσει εντατική στρατολογία, είχε μεταφέρει όλες του τις δυνάμεις στον Σαγγάριο και επιπλέον αντιμετώπιζε το χαμηλό ηθικό των στρατιωτών του με το πυροβολικό που απειλούσε τους λιποτάκτες με θάνατο. Επιπλέον το επιτελείο των αξιωματικών του ήταν συμπαγές, καλά εκπαιδευμένο από τους Γερμανούς και πολιτικά φανατισμένο για την εθνική αναγέννηση της Τουρκίας.
Στις 12 Αυγούστου το Α και Γ Σώμα Στρατού άρχισε, μετά τις επιτυχημένες επιχειρήσεις των προηγουμένων ημερών, την επίθεσή του. Το Α σώμα από το κέντρο επιτέθηκε στα οχυρά Ταμπούρογλου, αφού πέρασε τον ποταμό Κατρατζί, και το Γ, στο αριστερό άκρο στα οχυρά του Ιλιντζά. Οι μάχες ήταν άγριες, σχεδόν σώμα με σώμα. Η προέλαση δύσκολη και βραδεία, παρότι παντού οι ελληνικές δυνάμεις νικούσαν και απωθούσαν τους αμυνόμενους. Οι έλληνες αξιωματικοί πολεμούσαν επικεφαλής των στρατιωτών, ενώ ακόμη και οι νοσοκόμοι πολεμούσαν σώμα με σώμα. Ήταν μια συνεχής, τρομερή πάλη, που κράτησε σχεδόν 20 μέρες, μέχρι τα τέλη Αυγούστου, οπότε και είχε υπερφαλαγγισθεί η πρώτη αμυντική τουρκική γραμμή άμυνας και ο ελληνικός στρατός βρέθηκε ενώπιον της δεύτερης.
Η Στρατιά, βλέποντας την σθεναρή αντίσταση του εχθρού επανεξέτασε την κατάσταση και ζήτησε στις 21 Αυγούστου από την κυβέρνηση εντολές, εκφράζοντας τις ανησυχίες της. Έτσι, η στρατιά δεν προχώρησε περιμένοντας οδηγίες. Ήταν ένα κρίσιμο λάθος, διότι εάν η προέλαση συνεχίζονταν, θα ήταν πιθανότατη η τελική επικράτηση και η κατάληψη της Άγκυρας. Η καθυστέρηση έδωσε κρίσιμο χρόνο ανασύνταξης των τουρκικών δυνάμεων, ενώ σκόρπισε και αμφιβολίες για την προοπτική του πολέμου.
Έτσι, οι τούρκοι, μια εβδομάδα μετά, προς της αδρανούσης ελληνικής στρατιάς, εξαπέλυσαν ισχυρή αντεπίθεση στις 28 Αυγούστου. Η συνέχεια υπήρξε σχεδόν αναπόφευκτη. Το ηθικό του στρατού κατέπεσε και η ελληνική κυβέρνηση διεπίστωσε πως ήταν αδύνατη πλέον η προέλαση. Σύρθηκε έτσι υποχρεωτικά σε διαπραγματεύσεις ειρήνης, που άρχισαν στις αρχές Οκτωβρίου του 1921 και δεν θα ολοκληρώνονταν παρά μόνον μετά το τέλος της τουρκικής αντεπίθεσης και την συντριβή του ελληνικού στρατού και τον σφαγιασμό του μικρασιατικού ελληνισμού. Διότι, η Γαλλία στο μεταξύ είχε αποφασίσει να απεμπλακεί από την Συρία, ώστε να αποφύγει περαιτέρω απώλειες και άρχισε επαφές και διαπραγματεύσεις με τους τούρκους. Οι συνεννοήσεις γάλλων και τούρκων κατέληξαν σε συμφωνία, στις 20 Οκτωβρίου 1921 στην Άγκυρα.
Μετά τη συμφωνία αυτή, οι κεμαλικές δυνάμεις κατέστη δυνατόν να προμηθευτούν από τους αποχωρούντες γάλλους στην Κιλικία και την Συρία σημαντικό στρατιωτικό υλικό, 1500 οπλοπολυβόλα, πυροβόλα, πυρομαχικά, αεροπλάνα, και πολυάριθμα φορτηγά τύπου Μπερλιέ. Ήταν μια κρίσιμη εξέλιξη, διότι μέχρι τότε ο κεμαλικός στρατός δεν ήταν σε θέση να αντιπαρατεθεί τον ελληνικό στο πεδίο της μάχης.
Γίνεται φανερό, πως η βασική ευθύνη ήταν διπλής τάξεως: αφενός η πολιτική ηγεσία δεν έλαβε υπόψιν της τις επιφυλάξεις του επιτελείου και δεν παρέμεινε στην νίκη στο Εσκή Σεχήρ, διατάζοντας την προέλαση προς την Άγκυρα, αφετέρου το ελληνικό επιτελείο επέδειξε στην κρίσιμη στιγμή αδυναμία εκτίμησης και έκανε λανθασμένους χειρισμούς, με μοιραία οπωσδήποτε την απόφαση του διοικητή του Β Σώματος Στρατού Γαβαλά να μην προελάσει, σύμφωνα με τις διαταγές που είχε, αλλά να διατάξει υποχώρηση, αφήνοντας έτσι ακάλυπτο το αριστερό της ελληνικής στρατιάς και δίνοντας την ευκαιρία στον εχθρό να ανασυνταχθεί.
Οι συνέπειες αυτών των λαθών υπήρξαν οδυνηρές για την τύχη της μικρασιατικής εκστρατείας και φυσικά για τον ίδιο τον ελληνισμό, που αφενός έχασε μια μεγάλη ευκαιρία ιστορικής δικαίωσης και αφετέρου οδηγήθηκε στη μεγάλη καταστροφή της Μικράς Ασίας, που σφράγισε έκτοτε την τύχη του και περιόρισε δραματικά τις εθνικές του προοπτικές, τόσο στην Ανατολή, όσο, κυρίως, στην λεκάνη της Μεσογείου, διότι επέτρεψε τη δημιουργία ενός ισχυρότατου τουρκικού κράτους, που είχε πλέον τον έλεγχο των παραλίων της Μικράς Ασίας και ήταν ταυτόχρονα εθνικά και θρησκευτικά ομοιογενές.
Πηγή: Ο μοιραίος Αύγουστος του 1921 | TVXS – TV Χωρίς Σύνορα
Σημειώσεις για τον Εμφύλιο 
φ.μπ
Σόλων Δουληγέρης Διοικητής του Β’ Σώματος Στρατού ήταν ο Πρίγκιπας Ανδρέας !!! Ο Αναστάσιος Παπούλας ήταν αρχιστράτηγος (διαδέχθηκε τον Παρασκευόπουλο)… Eχει τεράστιες ευθύνες ο βασιλόπαις γιά το τσάκισμα τις Α Στρατιάς από το τουρκικό ιππικό…!
Σπύρος Θεοδωροπουλος Για ποια «Α΄ Στρατιά» μιλάτε, και για ποιες ακριβώς ευθύνες -επί της ουσίας- τού πρίγκηπα Ανδρέα;
Ο ατυχής Ανδρέας διοίκησε το Β΄Σώμα Στρατού από 23.7.1921 μέχρι 18.9.1921.
Παρά τα ελαφρά τη καρδία διαδεδομένα και γενικώς πιστευόμενα, ο «βασιλόπαις» Ανδρέας δεν εστερείτο ούτε στρατιωτικών γνώσεων (διότι είχε κάμει λαμπρές στρατιωτικές σπουδές) ούτε ευφυίας και διορατικότητος. Θεωρούσε την προέλαση προς Άγκυρα εξαιρετικά παρακινδυνευμένη επιχείρηση. Εμπειρία, βεβαίως, επαρκή για τη διοίκηση μιας τόσο μεγάλης μονάδας, ειδικά εκείνη την ώρα, δεν διέθετε. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η διοίκησή του ήταν αποτυχημένη ή και καταστροφική. Υπό την διοίκησή του, το Β΄ ΣΣ είχε διασχίσει επιτυχώς τα κράσπεδα της εφιαλτικής Αλμυράς Ερήμου και είχε καταλάβει το θρυλικό Καλέ Γκρότο…
Αλλά κανείς πια δεν μιλάει γι’ αυτά. Όλοι έχουν κολλήσει στην «εγκατάλειψη θέσεως» και στην «ανυπακοή» του ενώπιον του εχθρού…
Κι όμως! Η στρατιωτική πρωτοβουλία του για την οποία κατηγορήθηκε, ήταν τελικώς σωστή επί της ουσίας!
#Το κατηγορητήριο της δίκης φυσικά και δεν ευσταθεί σε καμία περίπτωση. Τυπικώς οι μονάδες του δεν εγκατέλειψαν ποτέ τις θέσεις τους, καθώς όπως είδαμε θα τις εγκατέλειπαν την ερχόμενη αφού εξασφάλιζε την τυπική- όπως πίστευε ο πρίγκιπας- έγκριση του Παπούλα μέσα στην ημέρα. Άλλωστε αυτό φαίνεται από την απάντηση του Παπούλα που αναφέρει για «σκέψη εγκατάλειψης θεσεως». Το Β΄ Σώμα έμεινε στην θέση του και η απόδειξη αυτού είναι ότι σε συνδυασμό με τις δυνάμεις της Ι μεραρχίας απέκρουσαν επικίνδυνη εχθρική επίθεση…….
Αν σκεφτεί κανείς ότι το Επιτελείο έδωσε την επομένη ακριβώς την ίδια διαταγή με αυτό που αρχικώς ονόμασε «εγκατάλειψη θέσεως», έχουμε μια πλήρη εικόνα του γεγονότος. Η έμμεση πρωτοβουλία του Ανδρέα ήταν μεν στρατιωτικά ως ένα σημείο αντιπειθαρχική, …………..αλλά σίγουρα προς την σωστή κατεύθυνση, για να δημιουργηθεί μια εξέλιξη που είτε θα έδινε την νίκη με μια επίθεση στο δεξί των Τούρκων, είτε θα εξασφάλιζε μια ασφαλή οπισθοχώρηση. Υπαγορεύτηκε δε από την αβουλία του γενικού επιτελείου το οποίο επί 7 ημέρες είχε 60.000 οπλίτες νηστικούς χωρίς πυρομαχικά, σε μειονεκτική αμυντική θέση ενώπιον οχυρωμένου εχθρού, χωρίς εφεδρείες αλλά και χωρίς να παίρνεται μια απόφαση τι θα γίνει.#
Η δίκη του, (όπως άλλωστε, και η δίκη τών υπολοίπων), ήταν αναμφισβήτητα κραυγαλέα περίπτωση δίκης σκοπιμότητος.
Κάτι μου λέει ότι αν διαβάσετε και το βιβλίο τού ίδιου του (Αντιστρατήγου) Ανδρέα «Δορύλαιον Σαγγάριος» (Ενάλιος, Αθήνα 2008) θα αλλάξετε γνώμη γι’ αυτόν…
George Giannopoulos Δεν υπήρχε Α Στρατιά… Δεν τσακιστηκε το Β ΣΣ του οποίου ηγούνταν, οι μονάδες του διεβησαν την Αλμυρά έρημο, όχι άλλες. Μονάδες νίκησαν στο Καλέ Γκροτο. Παντού νίκησε το Β ΣΣ στην κίνηση προς Άγκυρα.
Τόση βεβαιότητα μόνο με τόση άγνοια πάνε μαζί…
Σόλων Δουληγέρης … Α´Σώμα ηθελα να πω ! … George Giannopoulos πουθενά δεν είπα ότι «τσακίστηκε» το Β´ Σώμα στρατού ( παρακαλώ χαρακτηρισμούς, αν απευθύνεστε σε μένα, τύπου «αγνοια» κτλ να τους κρατήσετε γιά αλλού) … Κύριε Θεοδωρόπουλε, εφ´ όσον ο πρίγκιπας «είχε κάμει λαμπρές στρατιωτικές σπουδές» γιατί δεν εκτέλεσε την διαταγή της Στρατιάς και «καθήλωσε» σε απραξία το Β´ Σώμα από τις 17 έως τις 28 Αυγούστου, αμέλεια ;… Γιατί ο βασιλόπαις, (αλλά και ο Γαβαλιάς) αγνόησε(σαν) την διαταγή επίθεσης και μετέφερε το Σώμα πίσω από το Γ´ΣΣ χωρίς να λάβει(ουν) υπ´όψιν (τους) τις συνέπειες (στο Καλέ Γκρότο) γιά το Α´ΣΣ, απειθαρχία ανταρσία (με σύνδεσμο τον επιτελάρχη του προσπάθησε να παρασύρει και το Α´ ΣΣ) ;… Ο Ανδρέας αντικαταστάθηκε μετά τις επιχειρήσεις… Διασώθηκε από το απόσπασμα χάρη στην επέμβαση των Αγγλών. Υπάρχει και αυτή η επιστολή προς τον Μεταξά που βρίζει του Μικρασιάτεςκαι έυχεται να παράδοθεί η Σμύρνη στους Κεμαλικούς !!! (βλ. Ημερολόγιο Τ. Δ´ σελ. 757)
George Giannopoulos Δεν γράψατε ότι τσακιστηκε από το Τουρκικό ιππικό; Ποιος, που, πότε τσακιστηκε από το Τουρκικό ιππικό τελικά;
Στο Καλέ Γκροτο ήταν το Β ΣΣ (5η Μεραρχία), ποιο Α;
Όταν δόθηκε η διαταγή να ετοιμαστεί για αντεπίθεση ΑΝ οι Τούρκοι επιτεθούν το Καλέ Γκροτο και συνολικά η επίθεση είχαν λήξει.
Αντικαταστάθηκε ορθώς, διότι έδειξε ανυπακοή σε ώρα μάχης.
Τώρα ότι τον δίκασε ο Λούφας, σε μια κυριολεκτικά μέρα και απαγόρευση να έχει μαρτυρες υπεράσπισης, εντάξει…
Σπύρος Θεοδωροπουλος Σόλων Δουληγέρης Τι σχέση έχουν οι πράγματι λαμπρές στρατιωτικές σπουδές τού Ανδρέα, με την ενίοτε πράγματι αντιπειθαρχική συμπεριφορά του;
Δυστυχώς δεν ήταν η πρώτη φορά που δεν εξετελούντο διαταγές και δεν ετηρούντο οι στρατιωτικοί κανονισμοί, σ’ εκείνη την εκστρατεία…
Μήπως και ο ίδιος ο (ικανότατος κατά τα άλλα) συνταγματάρχης Ν. Πλαστήρας δεν κατηγορήθηκε για καίριας σημασίας απειθαρχία (ανυπακοή / εγκατάλειψη νθέσεως) τον μοιραίο εκείνο Αύγουστο τού 1922;
Ο ίδιος ο Ανδρέας γράφει στο προαναφερθέν βιβλίο του ότι σε επιθεώρησή του (ως Σωματάρχου) των προφυλακών τής ΧΙΙΙ Μεραρχίας, βρέθηκε σε περιοχή ευθύνης τού Πλαστήρα, και ο τελευταίος παρέλειψε προκλητικά να παρουσιασθεί ενώπιόν του, όπως είχε αυτονόητη υποχρέωση. Ο Ανδρέας απέφυγε να τον ελέγξει πειθαρχικώς, διότι ήταν «ο Πλαστήρας», και δεν ήθελε να δοθεί η εντύπωση ότι ο Σωματάρχης τον εδίωκε λόγω των δημοκρατικών φρονημάτων του… Αυτό, όμως, δεν λέγεται στρατός…
Ναι, τυπικά ο Ανδρέας παράκουσε τότε. Αλλά επί της ουσίας είχε δίκιο.
Διότι το Επιτελείο έδωσε τελικά διαταγή να γίνει αυτό που αυτοβούλως είχε επιχειρήσει να κάμει ο Ανδρέας, (με αποτέλεσμα ο τελευταίος να κατηγορηθεί για εγκατάλειψη θέσεως).
Γιάννης Παπαγρηγορίου Το σωστο θα ηταν ο Βασιλοπαις Ανδρεας να μην ειχε απαλλαγη της ποινης του, γιατι ο ρολος του υπηρξε καταστροφικος για την εξελιξη των επιχειρησεων κ υπαιτιος χιλιαδων ημετερων απωλειων. Αλλα του δωσανε του αχρειου στρατιωτακια να παιζει, μονο που ηταν αληθινα
Σπύρος Θεοδωροπουλος Γιάννης Παπαγρηγορίου Γράφετε: «…ο ρολος του υπηρξε καταστροφικος για την εξελιξη των επιχειρησεων κ υπαιτιος χιλιαδων ημετερων απωλειων». (!;!;)
Μπορείτε, παρακαλώ, να τεκμηριώσετε δι’ ελαχίστων αυτή τη σοβαρότατη κατηγορία;
Ποιος, συγκεκριμένα, ρολος του υπήρξε «καταστροφικός για την εξέλιξη των επιχειρήσεων»;
Για ποιες, (πού και πότε), συγκεκριμένα, «χιλιάδες ημετέρων απωλειών» υπήρξε υπαίτιος;
Όπως είναι γνωστό, ο Ανδρέας απεχώρησε από τη Στρατιά Μικράς Ασίας στις 18.9.1921.
Μπείτε στον κόπο να διαβάσετε το βιβλίο του «Δορύλαιον Σαγγάριος» (Ενάλιος, Αθήνα 2008), ιδίως τον επίλογο, και τα ξαναλέμε…
George Giannopoulos Μια χαρά είχε διάβασε την κατάσταση ο Ανδρέας, άλλο που ενήργησε αντιπειθαρχικά.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
George Giannopoulos Εντάξει, όσα αναφέρει είναι λάθος και εσφαλμένα.
Ο Γαβαλιάς και όχι Γαβαλάς ήταν επιτελάρχης και όχι διοικητής του υπό τον Πρίγκιπα Ανδρέα Β Σώματος Στρατού.
Η άρνηση εκτέλεσης διαταγής που καταλογίζει δεν αφορούσε επιθετικό αλλά αμυντικό ελιγμό, εν όψει εικαζόμενης εχθρικής αντεπίθεσης. Όντως ο Ανδρέας ξεκίνησε να κάνει άλλο από ότι διατάχθηκε αλλά σταμάτησε όταν έλαβε διαταγή του Παπούλα που έγραφε » έκπληκτος ΠΡΟ ΣΚΕΨΕΩΣ μη εκτελέσεως διαταγής..». Ο Ανδρέας κατόπιν αυτής υπάκουσε.
Αλήθεια είναι ότι η ανυπακοή στην Στρατιά Μικράς Ασίας ήταν συνηθισμένο φαινόμενο από την αρχή ακόμα και στο επίπεδο Συντάγματος (πχ Πλαστήρας στις 13 και 15 Αυγούστου 1922).
Δεν επέβαλε η κυβέρνηση την προς Άγκυρα εκστρατεία, αυτή προετοιμαζόταν ήδη από το 1920, επί Βενιζέλου, και με σκέψη για πιθανή κίνηση και προς Ικόνιο. Αιτία; Ότι ο αντίπαλος δεν είχε συντριβεί.
Στην Κιουτάχεια ο Γούναρης έθεσε τρία ερωτήματα προς την Στρατιά, αυτή απάντησε σε όλα σα δικολαβος ΑΛΛΑ πρότεινε την προς Άγκυρα κίνηση ( ο Παπούλας δέχθηκε την θέση Πάλλη και Σαρηγιαννη και αγνόησε τις ενστάσεις Σπυρίδωνος).
Η εκστρατεία ήταν δύσκολη, λάθη υπήρξαν, υπήρξαν όμως και δύο- τρία παρά τρίχα με βασικότερη μια την δεύτερη – αν θυμάμαι καλά- μέρα της επίθεσης, όταν η Στρατιά δεν κατανοησε την αξία για την Τουρκική παράταξη της θέσης που καταλήφθηκε και δεν δημιούργησε με καταδίωξη το ρήγμα).
Ήταν ο Σαγγάριος καθοριστικός; Όχι, καθοριστική ήταν η 2α/5/1919, παλιό ημερολόγιο, μέρα αποβίβασης στην Σμύρνη και υπό τους όρους που αυτή έγινε. Από την επόμενη και μέχρι τέλους το μοτίβο είναι ίδιο, διαρκής προσπάθεια να συντριβεί ο Τουρκικός στρατός, που διαρκώς φεύγει ανατολικά. Από το Αλασεχιρ, το Μπανάζ, το Ουσάκ, την Προύσα, την Κιουτάχεια, το Αφιόν, το Εσκί Σεχήρ, την Άγκυρα και όλο μακρύτερα του Αιγαίου. Ο Κεμάλ χάνει αλλά δεν περικυκλώνεται. Η ηλάγρα δεν κλείνει.
*
Evangelos Spinthakis Έχω σχηματίσει την εντύπωση ότι η ήττα ήταν αναπόφευκτη γιατί δεν υπήρχε πολιτικός σχεδιασμός μετά την απόσυρση Βενιζέλου. Τι θα κάναμε δηλαδή ένα κράτος ως έξω από την Άγκυρα, με μια Τουρκία στριμωγμένη στα βουνά της μικρασιατικής ενδοχώρας. Ήταν βιώσιμο αυτό το σχέδιο;
Evangelos Spinthakis Αν και αμφιβάλλω αν κα το σχέδιο Βενιζέλου για ενσωμάτωση της Σμύρνης με διεθνή εποπτεία της Πόλης, ήταν και αυτό βιώσιμο…
George Giannopoulos Ήταν λάθος του Βενιζέλου, σε μια ζαριά έπαιξε 3000 χρόνια Ελληνισμού. Πίστευε ότι μόνη της η Αγγλία αρκούσε για να επιβληθεί η Ελλάδα στην Μικρά Ασία & ότι κατόπιν αυτού η Πόλη θα έπεφτε σαν ώριμο φρούτο. Επίσης θεωρούσε ότι οι Τούρκοι αν καλοδιοικουνταν θα γινόταν πιστοί πολίτες του Ελληνικού βασιλείου, γιαυτό έστειλε τον Στεργιάδη.
Εσφαλε σε όλα, έπρεπε να ακούσει τον υπασπιστή του το 1914-15 πο του εξήγησε γιατί θα ηττηθουμε σε μια τέτοια περίπτωση, πως θα ηττηθουμε και να μην επιχειρήσει να λύσει ένα θέμα 3 χιλιετιών σε μια δεκαετία, αρκούμενος σε δυτική και ανατολική Θράκη για την ώρα.
Σταύρος Καράμπελας Δεν ξέρω αν το γνωρίζετε αλλά ο Βενιζέλος δεν ήταν στην Αρχή από τον Νοέμβριο του 1920. Οι προδότες που ήρθαν στη θέση του μπορούσαν να απαγκιστρωθοούν αν ήθελαν. Ήθελαν όμως να πάνε στην Άγκυρα και να δούν τον Τίνο τους στην Πόλη…
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία – Μια απάντηση στον Βερέμη
Διονύσιος Τσιριγώτης
Η μελέτη των ιστορικών γεγονότων αποτελεί μια σύνθετη διανοητική διαδικασία η οποία οφείλει να στοχεύει στην αξιολογικά ουδέτερη περιγραφή των αιτίων και των αποτελεσμάτων τους, υπό το πρίσμα του εκάστοτε χωροχρονικού και γεωπολιτικού πλαισίου της γένεσης και εξέλιξής τους. Αυτό γιατί, όπως εναργώς περιγράφει ο Έντουαρντ Κάρ, «το πρόβλημα με τη σύγχρονη ιστορία είναι ότι οι άνθρωποι θυμούνται την εποχή που τα διάφορα ενδεχόμενα ήταν ακόμη ανοιχτά, και γι’ αυτό δυσκολεύονται να υιοθετήσουν τη στάση του ιστορικού, για τον οποίο τα γεγονότα είναι τετελεσμένα. Πρόκειται για αντίδραση σαφώς συναισθηματική και εντελώς ανιστορική, που ωστόσο έχει τροφοδοτήσει σε μεγάλο βαθμό τις πρόσφατες επιθέσεις και κριτικές κατά του υποτιθέμενου “ιστορικού αναπόφευκτου”».
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «ιστορικού αναπόφευκτου» αποτελεί και η απόφαση του Ελευθέριου Βενιζέλου «για την επέκταση της ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία», τον Μάιο του 1919. Η μεγάλη ιστοριογραφική συζήτηση που αναπτύχθηκε γύρω από την εν λόγω πολιτική πράξη του Έλληνα πρωθυπουργού, αποκρυσταλλώνεται σ΄ ένα διπολικό σχήμα μεταξύ υποστηρικτών και σκεπτικιστών, ακολουθώντας κατά πόδας το διχαστικό σχήμα της περιόδου του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (Α’ Π.Π).
Με μια πρώτη ανάγνωση των ιστορικών γεγονότων, εύκολα θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στην υπόθεση του Θάνου Βερέμη ότι «η απόβαση των ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη υπήρξε απόφαση μοιραία για τον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Η σταδιακή εμπλοκή της Ελλάδας στην Μικρά Ασία αποδείχθηκε, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, καταστροφική» (Καθημερινή, 20.5.2007).
Ωστόσο σε μια βαθύτερη ανάλυση των ιστορικών, στρατηγικών και πολιτικών παραμέτρων που αναφύονταν τόσο για τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, όσο και για τους κύριους πρωταγωνιστές του Μικρασιατικού πολιτικοστρατιωτικού εγχειρήματος – Βενιζελικοί- αντιβενιζελικοί έναντι του εθνικιστικού κινήματος του Μουσταφά Κεμάλ – η απάντηση που δίδετε είναι ολοκληρωτικά διαφορική.
Για μια σειρά από λόγους και αιτίες που συνδέονται με τις στρατηγικές προτεραιότητες των Μεγάλων Δυνάμεων αναφορικά με την επίλυση του Ανατολικού ζητήματος –ολοκληρωτική αποδιάρθρωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας – και τη διαμορφωθείσα κατανομή ισχύος στην Μικρά Ασία, μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η πολιτικοστρατιωτική εμπλοκή της Ελλάδας στην Ιωνία δεν ήταν εκ προοιμίου αυτοκαταστροφική. Αυτό ισχύει τουλάχιστον κατά την πρώτη φάση του εγχειρήματος, που εκκινά με την αποστολή της 1ης ελληνικής μεραρχίας στη Σμύρνη, Μάιος 1919, και τελειώνει με την ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920.
Αφετηριακά προσημειώνουμε την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α’ Π.Π. και τον συνακόλουθο διαμελισμό των εδαφών της, μεταξύ των νικητριών δυνάμεων της Ανταντ, κατά το γράμμα της Συνθήκης των Σεβρών (1920). Κατά τούτο, η Ελλάδα καλείται να αποκτήσει τα επιδικαζόμενα εδαφικά της κέρδη με την επιβολή της πολιτικής της βουλήσεως στο εθνικιστικό κίνημα του Κεμάλ. Το αναδυόμενο παράθυρο ευκαιρίας, μετά την απόφαση των Αγγλογάλλων για αποστολή ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη εν είδει τοποτηρητή των πολιτικών-οικονομικών τους συμφερόντων, δημιουργούσε ένα αναμφίλεκτο πολιτικό-στρατηγικό έρεισμα για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, για την πραγμάτωση του αέναου εθνικού στόχου της εθνικής ολοκλήρωσης –Μεγάλη Ιδέα.
Το ισοζύγιο ισχύος ευνοεί την Αθήνα
Τοιουτοτρόπως το ισοζύγιο ισχύος έκλινε προς την πλευρά της Αθήνας. Εκτός του γεγονότος της αποδιάρθρωσης της ναυτικής και στρατιωτικής ισχύος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, (απότοκο των όρων της Ανακωχής του Μούδρου, Οκτώβριος 1918), η Ελλάδα διέθετε μια ικανή στρατιωτική δύναμη, τον ναυτικό έλεγχο του Αιγαίου και μια σειρά νησιών που καθιστούσαν δυνατή την άμεση σύνδεση της Σμύρνης με τον Πειραιά.
Από την άλλη πλευρά, δεν δύναται να παραληφθεί το ζωτικό συμφέρον της Ελλάδας για την προάσπιση του συμφέροντος επιβίωσης των ελληνικών πληθυσμών της Ιωνίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης. Ιδίως μετά την απόφαση του Συνεδρίου των Νεότουρκων, το 1911, για την εξόντωση όλων των μη τουρκικών εθνοτήτων με σκοπό την εθνική ομογενοποίηση της πολυεθνοτικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι ελληνικοί πληθυσμοί βίωναν (κυρίως από το 1914) μια «πολιτική γενοκτονίας», μέσω εκτοπίσεων, επιθέσεων, στρατολογήσεων και κατασχέσεων επιχειρήσεων-περιουσιών.
Υπό αυτό το πρίσμα ως ικανή και αναγκαία συνθήκη που θα διασφάλιζε (σε μεγάλο βαθμό) την πραγματική άσκηση της ελληνικής εσωτερικής-εξωτερικής κυριαρχίας στη Σμύρνη, ήταν ο διαμελισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η δημιουργία δύο νέων κρατών (το πρώτο θα περιέκλειε την περιοχή των Στενών και της Κωνσταντινούπολης και το δεύτερο την περιοχή του Πόντου) και η εγκαθίδρυση ζωνών κατοχής μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, (Γαλλία, Ιταλία, Βρετανία). Η εγκατάσταση στρατευμάτων στις ζώνες κατοχής των συμμαχικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία θα λειτουργούσε υποστηρικτικά στην εξωτερική ασφάλεια της ελληνικής εδαφικής ζώνης και ανασχετικά σε ενδεχόμενες τουρ¬κικές εθνικιστικές αξιώσεις για επαναφορά του status quo ante.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός, συνωθούμενος από τον ανεκρίζωτο εθνικό στόχο της Μεγάλης Ιδέας, αλλά και από τον προσφιλή για αυτόν χρήση της στρατηγικής των τετελεσμένων, (η οποία εφαρμόσθηκε επιτυχώς κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων), θα αποδεχθεί την πρόσκληση-πρόκληση των συμμαχικών δυνάμεων για την αποστολή ελληνικού στρατού στη Σμύρνη.
«Δέον να καταλάβετε την Σμύρνην»
Τα ιστορικά αυτά γεγονότα καταγράφονται ενδελεχώς στο ημερολόγιο του Ε. Βενιζέλου.
«Μαΐου 6(ν.ή) ο κ. Lloyd George κατά τας 2 μ.μ. με ειδοποίησε τηλεφωνικώς ότι επιθυμεί να με ίδη εν τέταρτον της ώρας προ των 3 είς το Quai d’ Orsay, όπου θα εγίνετο η γενική συνεδρίασις της Συνδιασκέψεως δια την ανακοίνωσιν των όρων της ειρήνης μετά της Γερμανίας και την έγκρισιν αυτών. Ολίγα λεπτά μετά την άφιξίν μου είς το Quai d’ Orsay έφθασεν ο L.George και πλησιάσας με μ’ ερωτά:
-Έχετε διαθέσιμον στρατόν.
-Έχομεν. Περί τίνος πρόκειται.
-Απεφασίσαμεν σήμερον μετά του Προέδρου Ουίλσωνος και του κ.Κλεμανσώ, ότι δέον να καταλάβετε την Σμύρνην.
-Έιμεθα έτοιμοι.
-Πόσον στρατόν δύνασθε να στείλετε αμέσως;
– Μιαν μεραρχίαν, 15.000 ανδρών περίπου, οίτινες ήσαν έτοιμοι δια να μεταβούν είς Ρωσσίαν,[…]. Αν χρειασθεί δυνάμεθα να στείλωμεν αμέσως ύστερον και δευτέραν μεραρχίαν.
-Έχει καλώς, θα παραγγείλω του στρατηγού Ουίλσων,(αρχηγόν του αγγλικού Επιτελείου), όπως, αμέσως μετά την λήξιν της συνεδριάσεως, συνεννοήθητε δια τον κανονισμόν των περαιτέρω.
-Επιτρέπετε μιαν ερώτησιν; Τι προεκάλεσε την απόφασιν ταύτην; Μήπως Ιταλικαί ενέργειαι;
-Ναι, έχομεν ειδήσεις ότι οι Ιταλοί κατέλαβον εκτός της Μάκρης και το Μαρμαρίσι, ίσως και το Μπουδρούμ, εκτεινόμενοι στα προς το μέρος της ελληνικής επιρροής. Οι Γάλλοι μάλιστα είχον την είδησιν ότι έξωθι της Σμύρνης περιπολούν έξ ιταλικά πολεμικά. […]».
Η στρατιωτική επιχείρηση για τη διασφάλιση της εσωτερικής τάξης-ασφάλειας στην περιοχή της Σμύρνης ανατέθηκε στην 1η Ελληνική Μεραρχία, η οποία απέπλευσε στις 13 Μαΐου του 1919 (νέο ημερολόγιο) από το λιμάνι των Ελευθερών, στην Καβάλα, και αποβιβάστηκε στη Σμύρνη στις 15 Μαΐου. Η Ελλάδα θα λειτουργούσε ως θεματοφύλακας των συμφερόντων των Αγγλογάλλων στην περιοχή της Ιωνίας, αξιοποιώντας ταυτόχρονα το αναφυόμενο παράθυρο ευκαιρίας για την πραγμάτωση του αέναου εθνικού στόχου της εθνικής ολοκλήρωσης.
Μάλιστα η διαμορφωθείσα κατάσταση θα οδηγήσει τον Ιωάννη Μεταξά (18.5.1919) στην παραδοχή περί του εφικτού του εγχειρήματος: «Το βράδυ αι εφημερίδες: Οι Έλληνες κατέλαβον την Σμύρνην! Στρατιωτική κατοχή. Βεβαιότης ότι θα την λάβη. Ετελείωσε! Ημείς ηττήθημεν οριστικώς πολιτικώς, αλλά ας μεγαλυνθή η Ελλάς, και ας ευδαιμονήση, όπως αυτή νομίζει καλλίτερον».
https://slpress.gr/istorimata/h-ellada-sth-mikra-asia-mia-apanthsh-ston-veremh/
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Τα ξημερώματα της 26ης Αυγούστου του 1922 (νέο ημερολόγιο) ξεκίνησε η επίθεση των κεμαλικών στρατιωτικών δυνάμεων, έναντι της ελληνικής στρατιάς Μικράς Ασίας, συνωθώντας στην άμεση κατάρρευση του ελληνικού μετώπου, στην άτακτη οπισθοχώρηση των ελληνικών δυνάμεων και στις συμπαρομαρτούσες τραγικές απολήξεις για τον Ελληνισμό της περιοχής. Η νικηφόρα αντεπίθεση του Μουσταφά Κεμάλ, αποδίδεται στην επίτευξη του τακτικού αιφνιδιασμού της ελληνικής στρατιωτικής ηγεσίας, αξιοποιώντας κατά το μέγιστο δυνατό βαθμό, τη διαμορφωθείσα τοπική υπεροχή στρατιωτικής ισχύος στο νότιο τμήμα του ελληνικού μετώπου, στην προεξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ.
Ο αντικειμενικός στρατιωτικός στόχος συνίστατο στην καταστροφή του κέντρου βάρους του αντιπάλου –της ελληνικής στρατιάς Μικράς Ασίας– μέσω μιας αποφασιστικής μάχης. Όπως ο ίδιος ο Κεμάλ αναφέρει: «Ἡ Διοίκησις τοῦ μετώπου ἀπεφάσισεν ὅθεν νὰ προβῇ εἰς τὰς τελευταίας προετοιμασίας, διὰ νὰ γίνῃ ἡ ἐπίθεσις εἰς τὸν τομέα τῆς Ιης Στρατιᾶς μεταξὺ Ἀκὰρ καὶ Ἀχοὺρ Ντάγ. Σκοπὸς τῆς ἐπιθέσεως θὰ εἶναι νὰ νικηθῇ ὁ ἐχθρὸς εἰς μεγάλην μάχην ἐκ παρατάξεως καὶ νὰ ἐκριφθῇ πρὸς βορρᾶν». Ποιοι είναι,όμως, οι παράγοντες που συνέτειναν στην κατάλυση της ελληνικής στρατηγικής στη Μικρά Ασία;
Έχοντας καταδείξει σε προηγούμενη ανάλυσή μας, την εφικτότητα του πολιτικοστρατιωτικού εγχειρήματος στη Μικρά Ασία, στις γραμμές που ακολουθούν, θα επικεντρωθούμε στη διερεύνηση των αιτίων που οδήγησαν στην ολική αποδιάρθρωση της ελληνικής υψηλής στρατηγικής-πολιτικής των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων.
Σπεύδοντας να προδηλώσουμε το συμπέρασμά μας, οφείλουμε να συνομολογήσουμε ότι τα γενεσιουργά αίτια της Μικρασιατικής Καταστροφής εντοπίζονται στην στρατηγική ανεπάρκεια των μετανοεμβριανών ελληνικών κυβερνήσεων να διαμορφώσουν-εφαρμόσουν μια συγκροτημένη πρόταση πολιτικής, συναρμοσμένη με τις επιταγές του εσωτερικού και διεθνούς περιβάλλοντος.
Αναλυτικότερα, τα σημεία τρωτότητας της ελληνικής υψηλής στρατηγικής εντοπίζονται στην προορατική αδυναμία της μετανοεμβριανής κυβέρνησης να διαγνώσει τις άμεσες εξωτερικές απειλές. Συγκεκριμένα αναφερόμαστε στη διακοίνωση των δυνάμεων της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) τον Δεκέμβριο του 1920 για επιβολή διπλωματικού-οικονομικού αποκλεισμού της Ελλάδας, στην περίπτωση επανενθρόνισης του βασιλιά Κωνσταντίνου.
Γεγονός που επαληθεύτηκε μετά το συντριπτικό ποσοστό (98%) υπέρ της επανόδου του βασιλιά Κωνσταντίνου στο δημοψήφισμα της 5ης Δεκεμβρίου 1920, οδηγώντας στην αναστροφή των στρατηγικών προσανατολισμών των δυνάμεων της Αντάντ. Μέσω της σύναψης μιας σειράς διμερών συνθηκών με την κεμαλική κυβέρνηση (ιταλοκεμαλική τον Ιούλιο 1921 και γαλλοκεμαλική τον Οκτώβριος 1921), σε συνέχεια της προηγηθείσας ρωσοκεμαλικής συνθήκης (Συνθήκη Alexandropol, Νοέμβριος 1920).
Η αμετροέπεια των αντιβενιζελικών
Εξίσου προβληματική κρίνεται και η αμετροέπεια της μετανοεμβριανής κυβέρνησης, κατά τη διαδικασία προσδιορισμού του αντικειμενικού πολιτικού στόχου της ελληνικής υψηλής στρατηγικής, σε συνάρτηση με τους διατιθέμενους συντελεστές ισχύος. Αν και θα μπορούσε κανείς να επικρίνει τον Βενιζέλο, αναφορικά με τις περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες της Αθήνας για την ανάληψη του πολιτικοστρατιωτικού εγχειρήματος στην Ιωνία, καθίσταται αναμφίλεκτα απαγορευτική, ακόμα και η απλή σκέψη της συνέχειας της ελληνικής στρατιωτικής εμπλοκής στη Μικρά Ασία, υπό συνθήκες οικονομικής απίσχνασης.
Για να γίνει κατανοητή η τάξη μεγέθους των εξόδων της εκστρατείας, αρκεί να αναφέρουμε ότι το συνολικό ποσό για την κάλυψη των δαπανών από το Μάιο του 1919 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1920 ανέρχονταν σε 1.018.012.000 γαλλικά φράγκα, ενώ οι συμμαχικές πιστώσεις που είχε διασφαλίσει ο Βενιζέλος για το 1918, ανέρχονταν στα 850.000.000 γαλλικά φράγκα, χωρίς ωστόσο να είναι άμεσα ρευστοποιήσιμες, όπως και οι νέες πιστώσεις που έλαβε από Αγγλία-Γαλλία ύψους 100.000.000 γαλλικών φράγκων για το 1919.
Το καίριο ζήτημα στο περιβάλλον αυτό συνέχεται με την απόφαση των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων για συνέχιση και εντατικοποίηση του πολιτικοστρατιωτικού εγχειρήματος στη Μικρά Ασία. Υπό την απουσία εναλλακτικών στρατηγικών επιλογών, συνωθούνται στην επιλογή μιας κοντόθωρης επιθετικής στρατιωτικής στρατηγικής, με αντικειμενικό στόχο την καταστροφή των στρατιωτικών δυνάμεων του Κεμάλ.
Ο πόλεμος δεν είναι αυτοσκοπός
Η πολιτική αυτή πράξη αποτελεί το τρίτο κατά σειρά σημείο τρωτότητας της ελληνικής υψηλής στρατηγικής, στο βαθμό που δεν συνεκτιμήθηκαν οι ικανές και αναγκαίες συνθήκες για τη συνέχιση της εκστρατείας. Όπως ορθά ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε επισημάνει, ο πόλεμος δεν ήταν αυτοσκοπός, αλλά μέσο για τη δημιουργία ενός περιφερειακού, περιβάλλοντος ασφαλείας για τους ελληνικούς πληθυσμούς της Ιωνίας και συνεπαγόμενα για την πραγμάτωση του αέναου πολιτικού στόχου της εθνικής-εδαφικής ολοκλήρωσης, δηλαδή της Μεγάλης Ιδέας.
Χαρακτηριστικά, σε επιστολή του προς τον στρατηγό Δαγκλή, (21.7.1921), ανέφερε: «Ἡ ἄρνησις τῆς Κυβερνήσεως νὰ δεχθῇ καὶ κατ’ ἀρχὴν κἂν τὴν μεσολάβησιν τῶν Δυνάμεων ἀποτελεῖ τὸ τελευταῖον κατὰ τῆς Ἑλλάδος ἔγκλημα τῶν Κυβερνητῶν αὐτῶν. Πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ γίνεται λόγος περὶ συνεχίσεως τῆς ἐθνικῆς ἡμῶν πολιτικῆς ὑπὸ τῆς παρούσης Κυβερνήσεως, ὅταν διὰ τῆς ἐπανόδου τοῦ Κωνσταντίνου καὶ τῆς συνεπείᾳ ταύτης διαρρήξεως τῆς συμμαχίας μὲ τὰς Μεγάλας Δυνάμεις ἀνετράπη ἡ βάσις τῆς πολιτικῆς ἐκείνης;».
Ειδικότερα, η αδυναμία επίτευξης μιας αποφασιστικής νίκης, λόγω των διαφορετικών στρατιωτικών στρατηγικών (άμεση προσέγγιση για τον ελληνικό τακτικό στρατό με στόχο τη διεξαγωγή μιας αποφασιστικής μάχης, έμμεση προσέγγιση με στρατηγική ανταρτοπόλεμου για τις άτακτες κεμαλικές δυνάμεις τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 1921) θα οδηγήσει σε μια παρατεταμένη στρατιωτική επιχείρηση προς τα ενδότερα της Μικράς Ασίας για την επίτευξη του αντικειμενικού στρατιωτικού στόχου, δηλαδή την καταστροφή των κεμαλικών στρατιωτικών δυνάμεων.
Ξεπερνώντας τα όρια
Το γεγονός ότι η στρατηγική του Κεμάλ αποσκοπούσε στην εξουθένωση των ελληνικών δυνάμεων, παρασύροντας τις, στη μικρασιατική ενδοχώρα, μακριά από τις γραμμές ανεφοδιασμού-επικοινωνιών τους και ενεργώντας υπό ακραίες επιχειρησιακές συνθήκες, επιβεβαιώνεται από το αποτέλεσμα των επιθετικών επιχειρήσεων πέρα από τον Σαγγάριο και τη διάβαση της Αλμυράς Ερήμου (Αύγουστος 1921).
Ήταν η διακοπή της ελληνικής επίθεσης, μετά τις εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ιούλιου (1921) για την καταστροφή των κεμαλικών δυνάμεων και την κατάληψη του Αφιόν Καραχισάρ, Κιουτάχειας και Εσκή Σεχίρ που θα επιβεβαιώσει την αξιωματική παραδοχή του Πρώσου στρατιωτικού και θεωρητικού του πολέμου, Καρλ Βον Κλαούζεβιτς για τη συνέχεια της επιθετικής δράσης, έως ότου επιτευχθεί η ολοκληρωτική καταστροφή των εχθρικών δυνάμεων.
Σε αντίθετη περίπτωση, ο αμυνόμενος θα αγοράσει χρόνο για την ανασύνταξη των δυνάμεων του, όπως ακριβώς συνέβη με τις στρατιωτικές δυνάμεις του Κεμάλ. Αντίστροφα, η ελληνική στρατιά Μικράς Ασίας υπερέβη τα όρια της επιθετικής της δράσης κατά το πέρας των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Ιουνίου-Ιουλίου 1921, χωρίς ωστόσο να επιτύχει τον αντικειμενικό στρατιωτικό της στόχο, την καταστροφή των κεμαλικών δυνάμεων.
Οι έγκαιρες προειδοποιήσεις του Έλληνα αρχιστράτηγου Αναστάσιου Παπούλα και του Ελευθέριου Βενιζέλου για συνθηκολόγηση και στρατιωτική απεμπλοκή από την Μικρά Ασία δεν συνυπολογίσθηκαν από την ελληνική πολιτική ηγεσία, γεγονός που αποδείχθηκε καθοριστικό για την έκβαση του αποτελέσματος. Ο αντιστράτηγος Παπούλας, διαγιγνώσκοντας την υπέρβαση του κορυφαίου σημείου της ελληνικής επίθεσης, θα υποστηρίξει, ως βέλτιστη λύση στο αδιέξοδο που περιάγονταν η ελληνική στρατιωτική στρατηγική, τη σύναψη ανακωχής, κατοχυρώνοντας όσον το δυνατόν ευρύτερα εδαφικά τετελεσμένα.
«[…] υποβάλλω εντύπωσίν μου ότι ο αγών τείνει προσλάβη ως εξ ισοπάλου αντιμετώπων δυνάμεων χαρακτήρα αγώνος χαρακωμάτων […] Ούτος έσεται επ’ ωφέλεια εχθρού διαρκώς συμπληρούντος ελλείψεις του και οχύρωσιν εδάφους […] Παράτασιν επιχειρήσεων θεωρώ επικίνδυνον […] Στρατός απέδωκε ότι ηδύνατο […] Επίτευξις ταχείας ανακωχής κατόπιν μέχρι σήμερον επιτυχιών θα ήτο αρίστη λύσις και από ηθικής απόψεως και συμφέροντος Στρατεύματος».
Η απονομιμοποίηση της κυβέρνησης
Τελευταία και εξίσου σημαίνουσα παράμετρος που θα πρέπει να αποτιμηθεί είναι η εσωτερική και εξωτερική απονομιμοποίηση της πολιτικής των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων. Από τη μια πλευρά η απόφαση για συνέχιση και εντατικοποίηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Μικρά Ασία δεν ενέχει καθολική αποδοχή από το σύνολο της ελληνικής στρατιωτικής ηγεσίας.
Εκτός του ευμεγέθους αριθμού των φυγόστρατων και των λιποτακτών, που άγγιζε τις 90.000, μία ομάδα Ελλήνων ανώτατων αξιωματικών υπεισέρχεται σε προπαρασκευαστικές ζυμώσεις/διεργασίες για την εκδήλωση πραξικοπήματος με στόχο την ανατροπή της ελληνικής κυβέρνησης και την εκθρόνιση του βασιλιά Κωνσταντίνου.
Από την άλλη πλευρά με δεδομένη την μεταστροφή της εξωτερικής πολιτικής των δυνάμεων της Αντάντ, ευθύς με την επανενθρόνιση του βασιλιά Κωνσταντίνου, ήταν θέμα χρόνου η ολική αναθεώρηση των όρων της συνθήκης των Σεβρών. Στη διάσκεψη του Λονδίνου τον Μάρτιο του 1921 οι δυνάμεις της Αντάντ κατέληξαν σε σχέδιο απόφασης για την τροποποίηση των όρων της συνθήκης.
Εν ολίγοις, η τραγική κατάληξη της μικρασιατικής εκστρατείας δύναται να αποδοθεί στην ανασύνταξη των δυνάμεων του παλαιοκομματισμού/κομματοκρατίας που υπονόμευσαν εσωτερικά το πρόταγμα της εθνικής ολοκλήρωσης, με αποτέλεσμα η ανορθολογική πολιτική απόφαση για συνέχιση της εκστρατείας, υπό την απουσία εξωτερικών διπλωματικών-οικονομικών συντελεστών ισχύος να οδηγήσει στην στρατηγική υπερεπέκταση της ελληνικής στρατηγικής στην Μικρά Ασία και στην εκρίζωση των ελληνικών πληθυσμών της Ιωνίας.
https://slpress.gr/idees/i-stratigiki-tyflosi-poy-odigise-sti-mikrasiatiki-katastrofi/
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Εγγονέ δεν έκαψα εγώ τη Σμύρνη…
Βαγγέλης Γεωργίου
https://slpress.gr/istorimata/eggone-den-ekapsa-egw-th-smyrnh/
Την τελευταία φορά που τον είδα ήταν την άνοιξη του 1996, όταν τον επισκεφθήκαμε στο χωριό, στην Υπάτη. Ήταν 104 ετών. Την όψη και το βλέμμα του δεν τα ξέχασα ποτέ. Ύστερα από λίγες μέρες «έφυγε». Μετά από λίγο καιρό ο γιος του, δηλαδή ο παππούς μου, μου μίλησε για ένα τετράδιο που του είχε αφήσει ο πατέρας του. Σε αυτό κατέγραφε τις πολεμικές του εμπειρίες: Μακεδονικό Μέτωπο, Εκστρατεία στην Ουκρανία και Μικρασιατική Εκστρατεία. «Από τον πατέρα μου Ηλία και από εμένα στον εγγονό μου Βαγγέλη να θυμάται τα βάσανα του παππού στο Στρατό» έγραψε στην αφιέρωσή του ο παππούς και μου έδωσε, προ 20ετίας, τις σημειώσεις ενός εύζωνα του 5ου Συντάγματος Ευζώνων. Παραθέτω ένα μικρό σχετικό απόσπασμα της ήττας και της αιχμαλωσίας του κατά την υποχώρηση προς τη Σμύρνη μετά την κατάρρευση του μετώπου.
«Βαδίζοντας προς την Σμύρνη εφθάσαμε 500 μέτρα από την πόλιν. Μας πυροβόλησε ο Τούρκος σκοπός, μας έκανε νεύμα να αποθέσωμεν τα όπλα και να παραδωθούμε. Βλέπουμε τον συνταγματάρχη και τους αξιωματικούς, σήκωσαν από ένα μανδυλάκι και έφυγαν. Έμεινεν μόνο ο στρατός όπου παραδοθήκαμε. Η παράδοσις έγινε την 27η Αυγούστου 1922. Ο σκοπός μας έκανε νεύμα να αποθέσουμε τα όπλα, έτσι και έγινε. Πήγαμε και παρουσιαστήκαμε, αμέσως άρχισε η έρευνα δηλαδή «βγάλτο». Μας γδύσανε και μας οδήγησαν εις τα παραπήγματα όπου είχαμε εμείς τους Τούρκους αιχμαλώτους.
Την επομένην μας πήγαν εις το διοικητήριον. Εκεί ήτο το ξύλο, η πείνα, η δίψα και ο σκοτωμός. Οι πολίτες έρχονταν με όπλα και ξύλα εναντίον μας, από τον τουρκικό στρατό δεν είχαμε καμιά υποστήριξη, μάλλον μας έβριζαν. Μέσα στο διοικητήριο καθίσαμε μέχρι την 5η Σεπτεμβρίου 1922. Αυτές την μέρες ήτο το μακελειό, ιδίως από πολίτες Τούρκους. Μας σκότωναν και μας πετούσαν στη θάλασσα μικρά παιδιά, γυναίκες, άνδρες. Όταν μας έβγαλαν από το διοικητήριο άρχισαν να μας σκοτώνουν και εμάς. Η πόλις είχε γεμίσει πτώματα στρατιωτών και πολιτών. Όσοι δε προσπαθούσαν να διαφύγουν τους σκότωναν και τους πετούσαν στη θάλασσα. Είχε κατακοκκινίσει το νερό από το αίμα.
5ο Σύνταγμα Ευζώνων σε παράταξη στην πλατεία Διάκου της Λαμίας, έδρα του Συντάγματος.
Όσοι γλιτώσαμε και εξήλθομεν της πόλεως 5 χιλιόμετρα, μας σταμάτησαν και μας λέει ο Τούρκος αξιωματικός: «Όσοι είναι από τη Μικρά Ασία να βγουν έξω. Θα τους δώσουν ένα μήνα άδεια να συμμαζέψουν τας οικογενείας τους και μετά τη λήξη της άδειας θα παρουσιασθούν εις το Φρουραρχείον της Σμύρνης». Μερικοί [τον] επίστευσαν και εξήλθαν της γραμμής έως 150 άτομα και εζήτησαν και δύο αξιωματικούς της χωροφυλακής. Αφού τους χώρισαν από ημάς τους πήγαν παραπλεύρως του δρόμου έως 150 μέτρα, τους έβαλαν εις την γραμμήν και τους σκότωσαν όλους με πυροβόλα .
Κατόπιν ακολουθούσαμε την πορείαν βαδίζοντες από χωριό σε χωριό. Σκοπός τους ήταν σε κάθε χωριό να βαστούν μέχρι πέντε πολίτες, τους κακοποιούσαν δια να παίρνουν θάρρος οι Τούρκοι δια το μίσος που είχαν δια τους Έλληνες. Εις την 14η Σεπτεμβρίου 1922 φθάσαμε εις το Νυμφίον όπου μας οδήγησαν εις την εκκλησίαν και μείναμε το βράδυ.
Την επομένην βαδίζαμε προς την Μαγνησίαν, εις τον δρόμον ήτο τρομερός θάνατος. Πυροβολούσαν μέσα εις την φάλαγγα να δοκιμάσουν πόσους «κόβει» το όπλο τους. Νερό πάνω από τον δρόμο δεν μας άφηναν να πιούμε, μόνο από κάτω. Εις την Μαγνησίαν πήγαμε νύχτα και το πρωί μόλις μας έμαθαν ήλθαν οι πολίτες εκεί. Εκεί ήταν τα βάσανα, πείνα, δίψα και ξύλο. Μας έκλειναν στο Διοικητήριο και όσους γνώριζαν οι πολίτες τους, τους έπαιρναν και τους τουφεκάγανε. Τους άλλους τους οδηγούσαν σαν πρόβατα στη σφαγή. Μας πήγαιναν αγγαρείες μέσα εις την πόλην και ξεχώναμε τα καμένα σπίτια και τους δρόμους της πόλεως». Σημειώνεται ότι τα ελληνικά στρατεύματα είχαν προχωρήσει σε εμπρησμούς και λεηλασίες τουρκικών χωριών. Φυσικά ο τουρκικός πληθυσμός δεν τα ξέχασε αυτά.
«Μας «κακοπήγαγαν» με τα μεγαλύτερα βασανιστήρια. Δεν μας άφηναν την ημέρα ούτε ανάσα να πάρουμε, έρχονταν και μας χτυπούσαν με σιδεργιές και ρόπαλα. Αυτή η δουλειά διήρκεσε 40 ημέρες. Έπειτα μας ταξινόμησαν σε τάγματα…». Άλλες φορές τους πετούσαν τσιγάρα ή τους έδιναν νερό και άλλες τους απομόνωναν και τους έσφαζαν.
«Ούτε και έδειξαν προσοχή δια ημάς»
Ο Διονύσης Τσιριγώτης, από το Πανεπιστήμιο Πειραιά, έγραψε, με αφορμή την επέτειο της απόβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη (Μάιος 1919), για την στρατηγική ορθότητα της επέμβασης των ελληνικών δυνάμεων. Τα ιστορικά δεδομένα δείχνουν ότι έχει δίκιο. Ο τρόπος προώθησης όμως αυτών των σχεδίων αποδείχτηκε καταστροφικός. Ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν μάλιστα ισχυρίστηκε πρόσφατα ότι ο ελληνικός στρατός έκαψε τη Σμύρνη. Λίγο δύσκολο.
Ο «αμόρφωτος» Ηλίας Γεωργίου υπηρετούσε σε ένα «βασιλικό» σύνταγμα αλλά ο ίδιος θαύμαζε απεριόριστα βενιζελικούς αξιωματικούς με πρώτον τον συνταγματάρχη Πλαστήρα και τον Στέφανο Σαράφη, λόγω των ικανοτήτων τους αλλά και του ενδιαφέροντός τους για τους απλούς φαντάρους. Ήταν περήφανος για την «ελληνική φυλή», τους «απογόνους των ηρώων του 21′» και τον ηρωισμό των ευζώνων αλλά παράλληλα κατέγραφε και τα έκτροπα που διέπραξαν οι Έλληνες εις βάρος των Τούρκων. Συνήθως οι «μορφωμένοι» μεγάλοι της ιστορίας γράφουν μόνο τα καλά.
H περιχαράκωση σε μια θέση δεν ωφελεί και δυστυχώς αυτό ισχύει στην Ελλάδα σήμερα. Το πέρασμα του χρόνου έχει τη δύναμη να απλοποιεί τα γεγονότα. Να τα διαιρεί σε δύο χρώματα. Τα πράγματα εξαχρειώνονται όταν αυτή η διαδικασία χειραγωγείται είτε από εθνομηδενιστές που «στριμώχνουνε» τα ιστορικά πλήθη στις προβλήτες της Σμύρνης είτε από θερμοκέφαλους εθνικιστές. Οι μεν πρώτοι προχωρούν σε ανιστόρητους εξισωτισμούς διαφεύγοντάς τους ο κεντρικός τουρκικός προγραμματισμός εξόντωσης των μη τουρκικών πληθυσμών, που δεν είχε όμοιό του μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι μεν δεύτεροι υιοθετούν «Τούρκος καλός μόνο νεκρός» ξεχνώντας εκείνους τους Τούρκους που πετούσαν τσιγάρα και δίναν νερό στους αιχμαλώτους να ξεδιψάσουν. Άραγε εκείνοι οι «ζωντανοί» Τούρκοι δεν ήταν καλοί;
Η σύγχρονη Ελλάδα σίγουρα «υπερέχει» της Τουρκίας στο γεγονός ότι τέτοιες συζητήσεις διεξάγονται δίχως να γεμίσουν οι φυλακές της χώρας με «αντιφρονούντες». Ωστόσο, υπάρχουν ακαδημαϊκοί, μέσα ενημέρωσης, πολιτικοί κύκλοι αλλά και φίλοι που «τσακίζουν την αντίρρηση». Είναι ο μετα-νεωτερικός αυταρχισμός, κεκαλυμμένος και «πολιτισμένος».
Και όταν θα έχει εξαντληθεί η συγκριτική συζήτηση και θα έχουμε ερεθιστεί με τους απέναντι θα προχωρήσουμε σελίδα στο παλιό τετράδιο και θα διαβάσουμε «….είχαμε δε τότε πρωθυπουργό τον Γούναρη. Ούτε και έδειξαν προσοχή δια ημάς«.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!