Ο Γιώργος Μαργαρίτης για το Μπούλκες

Η πρώτη αναφορά για την ενεργή ανάμειξη στον Εμφύλιο μαχητών από το Μπούλκες που μπόρεσα να εντοπίσω βρίσκεται σε μια έκθεση της 1^ης Στρατιάς «επί των γεγονότων περιοχής Ηπείρου από 13-16 Ιουλίου ε.έ» (1947):

3^ον. Τις η ένδειξις ότι υπήρχον ξένοι;

Δεν συνελήφθησαν Ξένοι. Αναφέρεται από αυτομόλους ότι υπήρχον, ιδία βαθμοφόροι οπλίται, εσχάτως κατ’ αυτούς αφιχθέντες εκ Μπούλκες, ών και τινές Ξενόγλωσσοι

(Μαργαρίτης Γ, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, Εκδ. Βιβλιόραμα Τόμος Ι, σελ. 314)

Στη συνέχεια το Μπούλκες τροφοδότησε τον ΔΣΕ ακόμα και στην Πελοπόννησο:

Στις 6 Ιανουαρίου του 1948 αποβιβάστηκε στις βόρειες ακτές της Πελοποννήσου, μετά από πςεριπετειώδες πέρασμα του Κορινθιακού, ο Στέφανος Γκιουζέλης, επικεφαλής ομάδας στελεχών, που στην πλειοψηφία τους προέρχονταν από το Μπούλκες. Πολλοί από αυτιούς ήταν έμπειροι, παλαιά στελέχη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ και οι περισσότεροι γνώριζαν την Πελοπόννησο

(Παπακωνσταντίνου Κ, Η νεκρή μεραρχία. Στο: Μαργαρίτης Γ, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, Εκδ. Βιβλιόραμα Τόμος Ι, σελ. 553)

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκτιμήσεις του Γ. Μαργαρίτη για το Μπούλκες (Μαργαρίτης Γ, Ιστορία του ελληνικού εμφυλίου πολέμου 1946-1949, Εκδ. Βιβλιόραμα Τόμος ΙΙ, σελ. 590-3):

Οι πρώτοι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στο πλούσιο αγροτικό χωριό, προς το καλοκαίρι του 1945, έζησαν εποχές αφθονίας. Η μοίρα τους, παρ’ όλ’ αυτά, ήταν από την αρχή αδιευκρίνιστη, καθώς δύσκολα μπορούσε να τους περιλάβει η «ομαλοποίηση» στην Ελλάδα. Το αντίθετο μάλιστα. Οι ειδήσεις για τις εξελίξεις ελάχιστη αισιοδοξία επέτρεπαν. Οργάνμωσαν λοιπόν τη ζωή τους με προοπτική μακρόχρονης διαμονής στον τόπο. … Όπως ήταν φυσικό, το ιδιοκτησιακό καθεστώς των σπιτιών, των χωραφιών και των εργαλείων ήταν αδιευκρίνιστο ως πολύπλοκο. Ουσιαστικά τα πάντα ανήκαν στην κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας, είχαν, όμως, εκχωρηθεί στους Έλληνες πρόσφυγες. Καθώς οι τελευταίοι δεν είχαν, ως σύνολο, νομική υπόσταση ούτε ειδικά συλλογικά όργανα, η υπάρχουσα περιουσία ανατέθηκε στο μηχανισμό του ΚΚΕ, ο οποίος έπρεπε γρήγορα να οργανωθεί και να προλάβει καταχρήσεις ή αδικίες.

Η όλη επιχείρηση ήταν σύνθετη και προκάλεσε αρκετές δυσαρέσκειες. Για πολλούς, καθώς η ημερομηνία επιστροφής στην πατρίδα παρέμενε αμφίβολη και αόριστη, είχε σημασία η άνετη εγκατάσταση στον νέο τόπο και η απόκτηση όσο το δυνατόν περισσότερων περιουσιακών στοιχείων. Εξάλλου, μεγάλο ποσοστό των νεοαφιχθέντων δεν ήταν μέλη του ΚΚΕ και η λειτουργία ενός υπόγειου και διαχειριζόμενου από λίγους μηχανισμού, που αποφάσιζε για τα δικά τους συμφέροντα ήταν ενοχλητική. Ανάμεσα στα χιλιάδες άτομα που αναζήτησαν ασφάλεια και καλύτερη τύχη στο εξωτερικό, πολλοί ήταν απλοί χωρικοί οι οποίοι έφυγαν για να γλιτώσουν… (…) Ο έλεγχος των οικονομικών φιλοδοξιών αυτών των ανθρώπων στο πλούσιο περιβάλλον της Βοϊβοδίνας δεν ήταν απλή υπόθεση. Πολύ περισσότερο που η εκεί τοπική κοινωνία ήταν αποσαρθρωμένη από τον πόλεμο, η διαθεσιμότητα γυναικών που είχαν χάσει τους δικούς τους στον πόλεμο ήταν μεγάλη και ο καθένας έβλεπε μεγάλες ευκαιρίες για ένα νέο ξεκίνημα, μακριά από την κόλαση της Ελλάδας.

*

Η έντονη προπαγάνδα της κυβερνητικής πλευράς για τα «σημαία και τα τέρατα» που συνέβαιναν στο Μπούλκες δεν άφησε ανεκμετάλλευτες αυτές τις ειδικές καταστάσεις (…) Στην πράξη, η θέση των στελεχών του ΚΚΕ και της ηγεσίας του κόμματος ήταν αρκετά λεπτή στην όλη υπόθεση. Καθώς ήταν τοποτηρητές μιας περιουσίας που δεν τους ανήκε, έπρεπε να προλαμβάνουν κάθε ιδιοποίηση, καταστροφή ή κατάχρηση. Αυτό δημιουργούσε έντονες δυσαρέσκειες, οι οποίες είχαν άμεσο αντίκτυπο στον διπλωματικό χώρο. Οι δυσαρεστημένοι, που θεωρούσαν το ΚΚΕ υπαίτιο για τη μη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που τους προσέφερε η εκεί εγκατάσταση, μπορούσαν – όπως και το έκαναν – να μεταφέρουν την οργή τους είτε προς την ελληνική κυβέρνηση και τα προπαγανδιστικά της κανάλια, είτε προς τους διεθνείς οργανισμούς, που αργότερα έφρασαν ως εκεί διερευνώντας τις καταγγελίες της Αθήνας για τα συμβαίνοντα. Μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν καταστροφική για τις σχέσεις του ΚΚΕ με τους Γιουγκοσλάβους, καθώς μπορούσε να δημιουργήσει οξύτατα διπλωματικά προβλήματα στους τελευταίους.

Η κατάσταση που επικράτησε στο Μπούλκες καταγγέλθηκε πολύ εύκολα στη συνέχεια ως «σταλινική διαστροφή». Θα ήταν εκτός τόπου να υποστηρίξουμε ότι κάτω από την πολλαπλή πίεση δεν υπήρξαν ακρότητες και δεν δημιουργήθηκαν θλιβερές καταστάσεις. Όπως γίνεται συνήθως, όμως, η εύκολη προσφυγή σε χαρακτηρισμούς εμποδίζει την κατανόηση του προβλήματος. Η όλη υπόθεση του Μπούλκες ήταν εύθραυστη και εκρηκτικά επικίνδυνη, καθώς μπορούσε να δημιουργήσει μείζονα διπλωματικά προβλήματα. Όταν άρχισε ο Εμφύλιος, ο Δημοκρατικός Στρατός στρατολογούσε στελέχη και μαχητές από αυτό τον προσφυγικό χώρο. Η ανάγκη για διακριτικότητα αυξήθηκε κατακόρυφα. Δεν ήταν δυνατόν να εκληφθεί το Μπούλκες ως έμπεδο ή κέντρο στρατολογίας και τροφοδοσίας του ΔΣΕ, καθώς αυτό θα πιστοποιούσε την άμεση ανάμειξη της γιουγκοσλαβικής κυβέρνησης στον πόλεμο. Τα μέτρα ασφαλείας αυξήθηκαν, καθώς και οι αντιθέσεις και οι καχυποψίες. Η «χαφιεδοφοβία» και το κυνήγι μαγισσών πήρε διαστάσεις, δικαιολογημένες και ταυτόχρονα αδικαιολόγητες. Η ελληνική διπλωματική αποστολή στη Γιουγκοσλαβία έβρισκε πάντα πρώην τρόφιμους του Μπούλκες πρόθυμους να καταγγείλουν ό,τι θα τους επέτρεπε να πάρουν την ποθητή βίζα για επιστροφή στην Ελλάδα. Και για αλλαγή στρατοπέδου φυσικά.

Έτσι το Μπούλκες καταγράφηκε ως σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της ελληνικής Αριστεράς. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι ήταν μια ακόμη θλιβερή ιστορία προσφυγιάς και ξεριζώματος, με όλα τα συνεπακόλουθα που έχει μια τέτοια.

Advertisement