Γιουγκοσλαβία: Παρτιζάνοι, Τσέτνικ και Ουστάσι

(Από τον «Ερμή»)

«Μόλις κατέλαβαν τη Γιουγκοσλαβία οι Γερμανοί τη διέλυσαν. Προσάρτησαν οι ίδιοι τη βόρεια Σλοβενία. Ανακήρυξαν ανεξάρτητο κράτος την Κροατία στην οποία ενσωμάτωσαν τη Βοσνία – Ερζεγοβίνη και ένα τμήμα της Σερβίας. Οι Ιταλοί πήραν την υπόλοιπη Σλοβενία, το Κόσσοβο και μεγάλο μέρος των Δαλματικών ακτών, ενώ έλεγχαν το ιδρυμένο απ’ αυτούς κράτος στο Μαυροβούνιο. Η Ουγγαρία πήρε τη σερβική Βοϊβοδίνα και η Βουλγαρία τη Γιουγκοσλαβική Μακεδονία και μικρές περιοχές της ανατολικής Σερβίας και του Κοσσόβου»

«Αν κατάλαβα καλά, οι Γερμανοί κράτησαν μόνο τη Σερβία κι αυτή όχι ολόκληρη»

«Ναι. Η Γιουγκοσλαβία διαμοιράστηκε σε Γερμανούς, Ιταλούς, Ούγγρους, Βούλγαρους και Κροάτες. Πέντε κατακτητές, οι οποίοι επέβαλαν τόσο σκληρή κατοχή που η ένοπλη αντίσταση ξεκίνησε πολύ γρήγορα, παρά τα τρομερά αντίποινα και τις εκτελέσεις αμάχων. Παντού επικράτησε ανομία και χάος, καθώς το κράτος κατέρρευσε και οι ένοπλοι συνεργαζόμενοι με τους κατακτητές σχημάτισαν σώματα που αλώνιζαν τις επαρχίες»

«Ακόμα και στην Κροατία, που είχε αναβαθμιστεί σε σύμμαχο του άξονα;»

«Ναι. Γιατί εκεί σχηματίστηκαν αμέσως οι παρακρατικοί Ουστάσι, οι οποίοι ξεκίνησαν τη δράση τους εναντίον της σερβικής μειονότητας και όποιου άλλου ήθελαν»

«Και η αντίσταση;»

«Στη Γιουγκοσλαβία πρώτο εμφανίστηκε το κίνημα των Τσέτνικ, στη Σερβία. Στόχος τους ήταν η υποστήριξη της μοναρχίας, η προστασία των σερβικών πληθυσμών και η δημιουργία της μεγάλης Σερβίας. Αμέσως μετά ιδρύθηκε από τους κομμουνιστές του Τίτο ένα άλλο μέτωπο, με στόχους την καταπολέμηση των κατακτητών και τη δημιουργία ενός πολυεθνικού κομμουνιστικού κράτους»

«Συνεπώς είχε πρόσφορο έδαφος ο Τίτο, που βγήκε με σύνθημα την απελευθέρωση και τη δημιουργία μιας πολυεθνικής Γιουγκοσλαβίας»

«Ναι. Στις 21 Ιουνίου 1941 ιδρύθηκε το Γενικό Αρχηγείο των παρτιζάνων και δυο βδομάδες αργότερα ξέσπασε η πρώτη εξέγερση στη Σερβία, καθοδηγούμενη από τον Τίτο. Τον Αύγουστο του 1941 δημιουργήθηκε η πρώτη απελευθερωμένη περιοχή στη Σερβία, η οποία άντεξε σαράντα δυο μέρες πριν καταρρεύσει η άμυνα των παρτιζάνων»

«Κι εγώ νόμιζα πως η πρώτη απελευθερωμένη περιοχή στην Ευρώπη ήταν η Καρδίτσα!»

Ο Ερμής χαμογέλασε και συνέχισε.

«Στο διάστημα αυτών των ημερών υπήρξε μια ελεύθερη περιοχή με τοπική διοίκηση, άνοιξαν σχολεία, λειτούργησε ταχυδρομείο και σιδηροδρομική γραμμή, εκδόθηκε μια εφημερίδα και φτιάχτηκε ένα εργοστάσιο πυρομαχικών με πρώτες ύλες από τη στέγη της τοπικής τράπεζας. Πιο σύντομη ήταν η διάρκεια μιας άλλης απελευθερωμένης από τους εθνικιστές περιοχής, στο Μαυροβούνιο, μετά από εξέγερση που ξέσπασε στις 7 Ιουλίου. Οι Ιταλοί την κατέπνιξαν ένα μήνα αργότερα. Την ίδια τύχη είχε μια απόπειρα των Τσέτνικ στη Σερβία, τον Αύγουστο. Αυτή ήταν μόνο η αρχή μιας εκθετικής ανάπτυξης των παρτιζάνων. Οι παρτιζάνοι τελικά κατάφεραν να δημιουργήσουν ελεύθερες περιοχές σε Σλοβακία, Σερβία, Βοσνία και Κροατία, οι οποίες διοικούνταν από Επιτροπές Πολιτών»

«Πως εξελίχτηκε η ανάπτυξη των παρτιζάνων;»

«Στο τέλος του 1941 υπήρχαν ήδη ογδόντα χιλιάδες, κυρίως στη Σερβία, στη Βοσνία και στο Μαυροβούνιο και λιγότεροι σε Κροατία, Κόσσοβο, Σλοβενία, Μακεδονία και Βοϊβοδίνα. Την επόμενη χρονιά έφτασαν τις εκατόν τριάντα πέντε χιλιάδες, συγκεντρωμένοι κυρίως στη Βοσνία και την Κροατία. Στο τέλος του ’43 είχαν γίνει τριακόσιες είκοσι εννέα χιλιάδες και είχαν αρχίσει να δυναμώνουν και στις άλλες περιοχές. Στο τέλος του ’44 ήταν πλέον μια μεγάλη δύναμη από εξακόσιες πενήντα χιλιάδες μαχητές, οργανωμένους σε πενήντα δύο μεραρχίες και τέσσερα σώματα στρατού. Τον Μάρτιο του ’45 είχαν γίνει οχτακόσιες χιλιάδες και μετατράπηκαν σε τακτικό στρατό της Γιουγκοσλαβίας»

«Αν κατάλαβα καλά, ο Τίτο συνάντησε μεγάλες δυσκολίες στη Σερβία»

«Ναι, γιατί εκεί υπήρχαν οι Τσέτνικ. Τον Αύγουστο του ΄44 τους πρόσφερε αμνηστία και δεκάδες χιλιάδες Τσέτνικ πέρασαν στη δική του πλευρά. Για όσους απόμειναν υπήρξαν δυο ακόμα αμνηστίες, το Νοέμβριο του ’44 και τον Γενάρη του ’45. Ήταν ο καλύτερος και ο πιο πολιτικός τρόπος για να μην έχουν συνέχεια οι εμφύλιες συγκρούσεις»

Ο Ερμής σταμάτησε για λίγο.

«Η Γιουγκοσλαβία ήταν ένα πολυεθνικό κράτος και σε κάθε επιμέρους κράτος υπήρχαν  μειονότητες από τα άλλα, οι οποίες έκαναν τις δικές τους επιλογές. Για παράδειγμα, οι Σέρβοι της Κροατίας διχάστηκαν καθώς άλλοι πήγαν με τους εθνικιστές Τσέτνικ και άλλοι με τους πολυεθνικούς παρτιζάνους του Τίτο. Και άρχισαν εμφύλιο μεταξύ τους. Κάτι ανάλογο συνέβη με τους Κροάτες που διχάστηκαν ανάμεσα στους Ουστάσι και τους παρτιζάνους. Ο ίδιος ο Τίτο ήταν Κροάτης»

«Πως εξηγείτε την επιτυχία των παρτιζάνων;

«Όλα ξεκινάνε από το γεγονός ότι η πολλαπλή κατοχή ήταν ανυπόφορη για τους λαούς και τους ανθρώπους. Εκτός αυτού συνέβαλαν σημαντικά δύο παράγοντες. Ο πρώτος ήταν ότι υπήρχαν λίγοι αλλά εξαιρετικά έμπειροι και αποτελεσματικοί βετεράνοι του ισπανικού εμφυλίου πολέμου. Ο δεύτερος και καθοριστικός ήταν ότι οι παρτιζάνοι στηρίχτηκαν στην προοπτική μιας πολυεθνικής Γιουγκοσλαβίας. Αυτό σήμαινε ότι μπορούσαν να έχουν υποστηρικτές, λίγους ή πολλούς, οπουδήποτε. Και τα παρτιζάνικα σώματα είχαν ένα τεράστιο χώρο δράσης και ελιγμών. Αντίθετα οι εθνικιστές που περιορίζονταν γεωγραφικά στις ζώνες που κατοικούσαν οι ομοεθνείς τους πληθυσμοί, ενώ ήταν ανεπιθύμητοι για όλους τους άλλους έξω απ΄ αυτές. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι παρτιζάνοι είχαν εύκολη δουλειά, αφού οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον τους ήταν αλλεπάλληλες, από το Νοέμβρη του ’41 ως την άνοιξη του ’44. Αλλά από αυτές τις επιχειρήσεις οι παρτιζάνοι όχι μόνο επιβίωναν αλλά έβγαιναν δυναμωμένοι σε πολιτική ισχύ και εξοπλισμό, παρ’ όλο που οι Γερμανοί και οι Ουστάσι δεν άφηναν πίσω τους ούτε πράσινο φύλλο. Για παράδειγμα, τον Οκτώβρη του ’41 οι παρτιζάνοι σκότωσαν περίπου τριάντα Γερμανούς στρατιώτες κοντά στην πόλη Κράλιεβο. Ως αντίποινα εκτελέστηκαν περί τους έξι χιλιάδες Σέρβοι. Στο Κραγκούγιεβατς σκοτώθηκαν δέκα Γερμανοί και αγνοούνταν άλλοι είκοσι. Ως αντίποινα δολοφονήθηκαν εφτά χιλιάδες άμαχοι. Αυτά όμως αντί να παραλύουν τη αντίσταση την ενίσχυαν, καθώς οι εθνότητες έβλεπαν ποιος είναι ο κοινός τους εχθρός και έβαζαν τις εθνικιστικές τους επιδιώξεις και τις διαφορές τους σε δεύτερη μοίρα. Οι Σέρβοι ήταν οι περισσότεροι, αλλά όχι η απόλυτη πλειοψηφία. Το Μάιο του ’44 ήταν το σαράντα τέσσερα τοις εκατό των παρτιζάνων. Ακολουθούσαν οι Κροάτες με τριάντα τοις εκατό. Οι Σλοβένοι με δέκα και οι άλλες εθνότητες με μικρότερα ποσοστά. Με τους παρτιζάνους ενώθηκαν επίσης περίπου είκοσι χιλιάδες Ιταλοί και ένας αριθμός Ούγγρων»

«Ήταν επόμενο, αφού τους ενίσχυαν όλοι οι πληθυσμοί της Γιουγκοσλαβίας…»

«Ναι. Σημαντικό ρόλο στην αντίσταση και στην ενίσχυση των παρτιζάνων έπαιξαν και οι γυναίκες της Γιουγκοσλαβίας. Το Αντιφασιστικό Μέτωπο των Γυναικών λένε πως είχε δυο εκατομμύρια μέλη και φρόντιζε για θέματα εκπαίδευσης, νοσοκομειακής περίθαλψης και τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ προωθούσε τα ζητήματα της ισότητας των φύλλων και των δικαιωμάτων της γυναίκας. Μπορείς να υποθέσεις ότι οι γυναίκες ήταν ένα επιπλέον ατού για τους παρτιζάνους. Είχαν αποκτήσει και μια ναυτική δύναμη, ήδη από το Σεπτέμβριο του ’42, η οποία έφτασε να έχει εννέα ή δέκα πολεμικά, δηλαδή οπλισμένα, πλοία, τριάντα πλοιάρια περιπολιών και διακόσια βοηθητικά σκάφη, οργανωμένα σε έξι μοίρες. Τα υποστήριζαν αντίστοιχες βάσεις στις ακτές και περίπου τρεις χιλιάδες ένοπλοι. Αλλά το μοναδικό σε όλα τα παρτιζάνικα κινήματα της Ευρώπης ήταν ότι διέθεταν και αεροπορία»

Νόμισα ότι δεν είχα ακούσει καλά.

«Από το 1942, όταν πιλότοι που υπηρετούσαν στην Κροατία έφτασαν με τα αεροπλάνα τους στη Βοσνία και ενώθηκαν με τις δυνάμεις του Τίτο. Φυσικά αυτή η πρώτη δύναμη είχε περιορισμένες δυνατότητες, αλλά τελικά οι παρτιζάνοι απόχτησαν αεροπορία με τη βοήθεια των βρετανών και αργότερα των σοβιετικών»

«Οι βρετανοί δεν ενίσχυαν τους Τσέτνικ, που επίσης πολεμούσαν τον Άξονα;»

«Ναι. Αλλά η αντοχή, το ηθικό και η μεγέθυνση των παρτιζάνων του Τίτο δεν τους άφηνε πολλά περιθώρια να μην ενισχύσουν κι αυτόν, αν ήθελαν αποτελέσματα. Ώσπου οι βρετανοί σύνδεσμοι διαπίστωσαν ότι οι παρτιζάνοι έκαναν πολύ πιο αξιόπιστη και αποτελεσματική δουλειά εις βάρος των Γερμανών και από το τέλος του ’43 ο Τίτο έπαιρνε τη μερίδα του λέοντος από τη συμμαχική βοήθεια. Όχι μόνο αυτό, αλλά οι παρτιζάνοι του αναγνωρίστηκαν ως νόμιμη συμμαχική απελευθερωτική δύναμη. Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ στη διάσκεψη της Τεχεράνης αναγνώρισε πως ήταν λάθος ότι δεν είχε γίνει νωρίτερα η ενίσχυση του Τίτο. Από ένα σημείο και μετά άρχισε να φτάνει και σοβιετική βοήθεια και οι παρτιζάνοι μπόρεσαν να εδραιωθούν και στη Σερβία»

«Πότε;»

«Λίγο πριν την αποχώρηση των Γερμανών, οι οποίοι παρέμειναν στην Κροατία, ώσπου ο γιουγκοσλαβικός στρατός κατέλαβε το Σεράγεβο, στις αρχές Απριλίου 1945. Οι τελευταίες μάχες του πολέμου μεταξύ των Γιουγκοσλάβων και της Βέρμαχτ έγιναν στην Καρινθία της Σλοβενίας, το Μάιο. Οι παρτιζάνοι είχαν θριαμβεύσει, είχαν όμως και μεγάλες απώλειες, πάνω από εφτακόσιες χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες.»

Ο Ερμής χαμογέλασε.

«Ο Τίτο είχε συμβουλεύσει τους ηγέτες του ΚΚΕ να ασχολούνται περισσότερο με τους Γερμανούς και λιγότερο με την μελλοντική πολιτική κατάσταση. Γιατί αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος να ενισχύουν συνεχώς τη θέση τους. Ευτυχώς ή δυστυχώς εκείνοι δεν τον άκουσαν και σπατάλησαν σοβαρές δυνάμεις και μεγάλο μέρος από το πολιτικό τους κεφάλαιο στον κατοχικό εμφύλιο»

«Αλήθεια, τι σημαίνει Τσέτνικ; Οι Τσέτνικ τι δράση είχαν;»

«Είναι μια λέξη με παρελθόν για τους Σέρβους. Κάτι σαν τους δικούς μας κλέφτες του 1821. Ο αρχηγός των Τσέτνικ συνταγματάρχης και αργότερα στρατηγός Ντράζα Μιχαήλοβιτς, με την είσοδο των Γερμανών ανέβηκε στα βουνά της Ράβνα Γκόρα με εκατό που τον ακολούθησαν. Ξεκίνησαν με θάρρος αλλά είχαν μια μεγάλη αποτυχία καθώς απέτυχε η εξέγερση του Ιουνίου 1941. Στη συνέχεια δε μπόρεσαν να έχουν απήχηση σε καμιά άλλη εθνότητα. Οι Τσέτνικ πάλευαν ταυτόχρονα με τους Γερμανούς, τους Ουστάσι και εισέβαλλαν στα κροατικά χωριά, τους παρτιζάνους του Τίτο, τους Βόσνιους μουσουλμάνους που είχαν καταταγεί στα Ες Ες και με τους υπόλοιπους μουσουλμάνους, που τους έστρεφαν προς τους Κροάτες. Και με τους Αλβανούς εξαιτίας του Κοσσόβου. Δε δεχόντουσαν ούτε Εβραίους στις τάξεις τους. Συνεργάστηκαν με τους Ιταλούς, σε μια Γιουγκοσλαβία που έχανε ο σκύλος τον αφέντη του. Αργότερα συνεργάστηκαν και με τους Γερμανούς στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των παρτιζάνων»

«Πότε;»

«Για παράδειγμα στη μεγάλη επιχείρηση το Γενάρη του ’43 κατά των είκοσι χιλιάδων παρτιζάνων της Βοσνίας. Πήραν μέρος εκατόν πενήντα χιλιάδες στρατιώτες και παρακρατικοί, με την υποστήριξη διακοσίων αεροσκαφών της Λουφτβάφε. Έξι γερμανικές μεραρχίες, τρεις ιταλικές, δυο κροατικές που τις υποστήριζαν Ουστάσι και ένας αριθμό από ταξιαρχίες των Τσέτνικ»

«Είχαν επιτυχία;»

«Όχι. Οι παρτιζάνοι πέρασαν γρήγορα στη Σερβία, όπου κατέστρεψαν τους Τσέτνικ. Ανάλογες αποτυχίες είχαν και οι άλλες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις. Οι παρτιζάνοι είχαν μεγάλες απώλειες, κατάφερναν όμως να διαφεύγουν και να χτυπάνε αλλού»

«Δεν συνεργάστηκαν οι Τσέτνικ με τους  παρτιζάνους;»

«Μια κοινή δραστηριότητα παρτιζάνων και Τσέτνικ ήταν η διάσωση Αμερικανών και Βρετανών αλεξιπτωτιστών. Αλλά, ως εκεί. Οι παρτιζάνοι  πρότειναν επανειλημμένα στον Μιχαήλοβιτς συνεργασία κατά των κατακτητών, αλλά εκείνος την απόφυγε με τη δικαιολογία ότι οι Γερμανοί ήταν ισχυροί και θα αντιδρούσαν με τρομερά αντίποινα. Αντίθετα ο Μιχαήλοβιτς δέχτηκε την ανακήρυξή του από την εξόριστη κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας ως διοικητή όλων των ταξιαρχιών των Τσέτνικ στις κατεχόμενες περιοχές. Εσωτερικός σύμμαχος των Τσέτνικ στη Σερβία ήταν η αστυνομία, η οποία είχε την ευθύνη ελέγχου στις επαρχίες, καθώς οι Γερμανοί περιορίζονταν σε στρατηγικά σημεία, στις πόλεις και προστάτευαν το πολύτιμοι σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο. Εσωτερικός τους εχθρός ήταν οι παρτιζάνοι και όχι οι Γερμανοί. Γι’ αυτό οι Βρετανοί τους παράτησαν και ενίσχυσαν τον Τίτο. Τον Ιούνιο του ’44 ο εξόριστος βασιλιάς Πέτρος Β’ αναγνώρισε τον Τίτο ως νόμιμο ηγέτη των Γιουγκοσλαβικών ενόπλων δυνάμεων, μετά από πιέσεις των Βρετανών.  Το παιγνίδι είχε οριστικά χαθεί για τον Μιχαήλοβις και τους Τσέτνικ. Αλλά ο Μιχαήλοβιτς έγινε πάλι χρήσιμος όταν το Σεπτέμβρη του ’44 έγινε προφανής η σχέση του Τίτο με τους σοβιετικούς, με τους οποίους συνεννοήθηκε για την απελευθέρωση του Βελιγραδίου, να την κάνουν δηλαδή οι παρτιζάνοι και όχι ο Κόκκινος Στρατός. Ο Τίτο έδειξε τότε ότι ήταν και διορατικός πολιτικός, γιατί έδωσε απανωτές αμνηστίες στους Τσέτνικ, για να παρατήσουν τον Μιχαήλοβιτς και να ενωθούν με τους παρτιζάνους. Όπως κι έγινε. Περίπου δέκα χιλιάδες που αντιστάθηκαν, αφοπλίστηκαν από τους σοβιετικούς, παραδόθηκαν στους παρτιζάνους και εκτελέστηκαν»

«Και ο Μιχαήλοβιτς; Έφυγε στο εξωτερικό;»

«Όχι. Κρύφτηκε στα βουνά της Ράβνα Γκόρα, εκεί που είχε ξεκινήσει το δικό του αντάρτικο στα 1941. Τον συνέλαβαν, δικάστηκε ως συνεργάτης των Γερμανών και εκτελέστηκε στις 17 Ιουλίου 1946. Τιμήθηκε όμως από τους Αμερικανούς, καθώς ο Τρούμαν του απένειμε στα 1948 το μετάλλιο της Λεγεώνας της Τιμής»

«Αυτό σημαίνει ότι οι Αμερικανοί τον θεωρούσαν αθώο και θύμα των κομμουνιστών»

«Ναι. Είχε γίνει μέλος της εξόριστης κυβέρνησης του στρατηγού Σίμοβατς στο Λονδίνο, έπαιρνε όμως όπλα και από τον στρατηγό Ντένιτς στο Βελιγάδι, για να καταπολεμήσει τους κομμουνιστές. Η κυβέρνηση Νέντιτς εφάρμοζε μια ναζιστική πολιτική και καταδίωκε συστηματικά τους Εβραίους, τους Ρομά και τους Σέρβους αντιφρονούντες. Στο μεταξύ οι Τσέτνικ που εξόπλιζε έκαναν εκτεταμένες σφαγές των μουσουλμάνων στη Βοσνία»

Ο Ερμής κούνησε το κεφάλι και χαμογέλασε.

«Πριν δυο χρόνια πέθανε ο Τίτο. Αργά ή γρήγορα η Γιουγκοσλαβία θα διαλυθεί γιατί η κινητήρια δύναμη που ένωσε τους λαούς της στην αντίσταση δεν υπάρχει εδώ και χρόνια. Τώρα δεν υπάρχει ούτε ως σύμβολο, μετά τον Τίτο. Και ο υπαρκτός κομμουνισμός έχει ολοκληρώσει προ πολλού τον κύκλο του. Θα έρθει λοιπόν μια μέρα που τα δεδομένα θα αντιστραφούν και ο Μιχαήλοβιτς θα αναγνωριστεί ως εθνικός ήρωας στη Σερβία και οι Τσέτνικ ως τα αυθεντικά παιδιά του σερβικού έθνους»

Τον κοίταξα δύσπιστος. Ο Ερμής έκανε μια κίνηση που μάλλον σήμαινε ποιος ξέρει, θα δούμε και συνέχισε να μιλάει για το παρελθόν.

«Από την άλλη μεριά οι Κροάτες εθνικιστές Ουστάσι χτυπούσαν τους σερβικούς πληθυσμούς»

«Πως εξηγείται το φαινόμενο των Ουστάσι;»

«Η Κροατία έγινε εταίρος του Άξονα στις 15 Ιουνίου 1941. Το κράτος που δημιουργήθηκε ψήφισε αμέσως σκληρούς εθνικιστικούς και ρατσιστικούς νόμους με τη ναζιστική λογική των πραγμάτων και δημιούργησε ακόμα και κινητά στρατοδικεία για την εφαρμογή τους»

«Εφαρμογή κατά ποίων;»

«Κατά των Σέρβων, των Τσιγγάνων, των Εβραίων και των διαφωνούντων Κροατών. Οι διώξεις και η τρομοκρατία του κατοχικού κροατικού κράτους είχαν ανάγκη από μια μεγάλη παραστρατιωτική δύναμη. Έτσι δημιουργήθηκαν και εξοπλίστηκαν οι Ουστάσι. Ο στρατός της πολέμησε μαζί τους και έκανε πράξεις γενοκτονίας στην Κροατία και αργότερα στη Βοσνία. Δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης και θανάτου, όπως στο Γιανόσεβατς. Εκεί εξοντώθηκαν ίσως εκατό χιλιάδες άνθρωποι, αν και τα στοιχεία καταστράφηκαν επιμελώς. Αυτονόητα δημιουργήθηκε η ανάγκη μιας επείγουσας απάντησης από τη σερβική μειονότητα της Κροατίας, που κινδύνευε άμεσα»

«Η απάντηση ήταν οι Τσέτνικ της Κροατίας και οι παρτιζάνοι της Κροατίας;»

«Ναι. Οι Κροάτες ήταν παραδοσιακά ανταγωνιστές των Σέρβων, καθολικοί εναντίον ορθοδόξων. Στην αρχή πολύ λίγοι Κροάτες ενώθηκαν με τους μειονοτικούς Σέρβους παρτιζάνους, αλλά αυτό άλλαξε με τον καιρό και στο τέλος του πολέμου υπήρχαν στην Κροατία εκατόν πενήντα χιλιάδες παρτιζάνοι. Εκ των οποίων το εξήντα τοις εκατό ήταν Κροάτες, λιγότερο από τριάντα τοις εκατό Σέρβοι και περισσότερο από δέκα τοις εκατό μουσουλμάνοι, Σλοβένοι, Μαυροβούνιοι, Ούγγροι, Τσέχοι, Εβραίοι και Γερμανοί αντιναζιστές. Ως θύματα των Ουστάσι και του κροατικού κράτους αναφέρονται πεντακόσιες χιλιάδες Σέρβοι, ογδόντα χιλιάδες τσιγγάνοι και τριάντα δύο χιλιάδες Εβραίοι. Το κροατικό κράτος είχε πρωτοτυπήσει, αφού λειτούργησε και δυο στρατόπεδα για παιδιά, στα οποία στάλθηκαν κάπου τριάντα δ΄λυο χιλιάδες παιδιά έως δεκατεσσάρων ετών και πέθαναν σχεδόν είκοσι χιλιάδες απ’ αυτά»

Άκουγα σιωπηλός.

«Το τέλος των ηγετών του κροατικού κράτους και των Ουστάσι ήταν θλιβερό. Έφυγαν περί τους εκατόν πενήντα χιλιάδες ένοπλοι και άμαχοι από την Κροατία και πήγαν να συνεχίσουν τον πόλεμο μαζί με τους Γερμανούς στην Αυστρία. Τελικά παραδόθηκαν στους Βρετανούς και ένα μέρος τους οδηγήθηκε πίσω στη Γιουγκοσλαβία για να δικαστεί. Ο αρχηγός του κράτους τους Πάβελιτς κατέφυγε στην Αργεντινή, όπου στα 1957 κάποιος τον τραυμάτισε σε μια απόπειρα δολοφονίας. Εξαιτίας της πέθανε δυο χρόνια αργότερα, στην Ισπανία του Φράνκο. Όσο για τους άλλους…»

Ο Ερμής σταμάτησε για λίγο.

«Η Γιουγκοσλαβία είχε τους δικούς της Μελιγαλάδες προς το τέλος της κατοχής και μετά την απελευθέρωση»

«Τι εννοείτε;»

«Ότι έγιναν μαζικές δολοφονίες αιχμαλώτων πολέμου, δηλαδή Ιταλών, Γερμανών και Ούγγρων. Και Γιουγκοσλάβων συνεργατών, συμπεριλαμβανομένων πολλές φορές των οικογενειών τους. Για τους Τσέτνικ είπαμε. Τον Μάιο του ΄45 επέστρεψαν χωρίς τη θέλησή τους ένοπλοι της Σλοβενικής πολιτοφυλακής, μαζί με τις οικογένειές τους. Εκτελέστηκαν όλοι μαζί, περί τις δώδεκα χιλιάδες. Οι Ουστάσι είχαν παρόμοια τύχη. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτού του είδους οι δολοφονίες ξεπέρασαν τις εκατό χιλιάδες»

«Δεν είπατε κάτι για τους Σλοβένους πολιτοφύλακες…»

«Δεν είπαμε για τη Σλοβενία. Η οποία είχε παρόμοια τύχη με την Ελλάδα, τριχοτομήθηκε  και μοιράστηκε σε Γερμανούς, Ιταλούς και Ούγγρους. Ίσως γι΄ αυτό η συμμετοχή των Σλοβένων στο παρτιζάνικο κίνημα ήταν πιο μαζική και ισχυρή από εκείνη των Σέρβων και των Κροατών. Έκαναν ακόμα και μια επιδρομή στην Αυστρία, όχι μακριά από τα σύνορά τους, κατά την οποία απελευθέρωσαν εκατόν τριάντα δύο αιχμαλώτους σύμμαχους στρατιώτες, οι οποίοι στη συνέχεια διέφυγαν δια θαλάσσης προς το Μπάρι της Ιταλίας. Οι Σλοβένοι παρτιζάνοι διατήρησαν την πολιτική και επιχειρησιακή τους ανεξαρτησία, τη δική τους οργανωτική δομή και τα δικά τους σύμβολα, σχεδόν ως το τέλος του πολέμου, οπότε εντάχθηκαν στον ενιαίο γιουγκοσλαβικό στρατό. Καταλαβαίνεις τι ρόλο έπαιξαν οι Σλοβένοι πολιτοφύλακες, ειδικά αυτοί που αρνήθηκαν τις αμνηστίες και έφυγαν από τη Γιουγκοσλαβία»

Έγνεψα καταφατικά.

«Η Γιουγκοσλαβία ήταν μια από τις δύο κατεχόμενες χώρες της Ευρώπης που απελευθερώθηκε κυρίως από τις δικές της δυνάμεις. Οι Βρετανοί βοήθησαν σημαντικά με την αεροπορία τους από τα μέσα του ’44 και ο Κόκκινος Στρατός συμμετείχε στην απελευθέρωση της Σερβίας»

«Η άλλη χώρα ποια ήταν;»

«Αυτή στην οποία δεν υπήρχε συμμαχικός στρατός κατά την αποχώρηση των Γερμανών, αλλά μόνον οι εγχώριες δυνάμεις της αντίστασης»

«Δηλαδή η Αλβανία»

Ο Ερμής έβαλε τα γέλια.

«Έχεις δίκιο, είχα ξεχάσει την Αλβανία. Συνεπώς οι χώρες είναι τρεις»