(Από τον «Ερμή»- νεότερη εκδοχή)
«Οι Τσάμηδες ήταν αλβανικό φύλο και κατοικούσαν περίπου στη Θεσπρωτία, που την έλεγαν Τσαμουριά. Σε συνάφεια με τους Τσάμηδες της Αλβανίας, στο νοτιότερο τμήμα της. Βορειότερα υπήρχαν οι Λιάπηδες και πιο πάνω οι Τόσκηδες»
«Πως ήταν οι σχέσεις των Τσάμηδων με τους Έλληνες και το ελληνικό κράτος;»
«Δύσκολες, εξ αρχής. Υπάρχει ένα τραγούδι, του 1913, του Κρητικού οπλαρχηγού Μάρκου Δεληγιαννάκη, το οποίο περιγράφει ένα περιστατικό μαζικής αντεκδίκησης στη περιοχή. Σαν τι κακό σας έκανα, κι μι κατηγουράτι; Ιγώ χουριά δεν έκαψα και σκλάβους δεν επήρα. Ιγώ τους πρώτους έμασα, εξήντα δυο νουμάτους. Στη Σέλλιανη τους έσυρα, στο μνήμα του Μανώλη. Ξύπνα, Μανώλη ψυχογιέ, απού του μαύρου χώμα, να δεις αρνιά που σου ’φερα, κριάρια σουβλισμένα»
Ο Ερμής είδε την έκπληξή μου και χαμογέλασε.
«Αυτά ήταν τα Βαλκάνια, εκείνα τα χρόνια. Ελπίζω να μην διαπιστώσουμε στο μέλλον ότι δεν έχουν αλλάξει»
«Πως βρέθηκε ο Δεληγιαννάκης στην Ήπειρο;»
«Τον είχε στείλει ο Βενιζέλος στην ακόμα οθωμανική Ήπειρο, πριν ξεσπάσει ο πόλεμος, για να κάνει αντάρτικο και να αποτρέψει την απόβαση τουρκικού στρατού στα παράλια της Θεσπρωτίας. Οι Τσάμηδες τότε βρισκόντουσαν στο πλευρό των Τούρκων. Μια από τις πολλές συγκρούσεις των αντίπαλων ένοπλων ομάδων έγινε στη Σκάλα Παραμυθιάς, το Νοέμβρη του 1912. Εκεί σκοτώθηκε ο ψυχογιός Μανώλης Πατεράκης, ανεψιός του Δεληγιαννάκη, από τη αδερφή του. Όταν διώχτηκαν οι Τούρκοι από την Ήπειρο, οι Τσάμηδες παρέμειναν οπλισμένοι και προσπαθώντας να επαναφέρουν την κατάσταση που μόλις είχε ανατραπεί, στρατολογούσαν Τσάμηδες στα χωριά και τρομοκρατούσαν τον ελληνικό πληθυσμό ή τουλάχιστον αυτό υποστήριζε η ελληνική πλευρά. Οι Έλληνες πρόκριτοι με επικεφαλής τον τοπικό μητροπολίτη κάλεσαν τον Δεληγιαννάκη, ο οποίος τον Μάρτιο του 1913 συγκέντρωσε μια ισχυρή ομάδα ενόπλων και κινήθηκε εναντίον των Τσάμηδων, οι οποίοι φαίνεται πως δεν αντιστάθηκαν στις προκαθορισμένες συλλήψεις που έγιναν. Στην επιστροφή πέρασε από τον τάφο του Μανώλη και των άλλων νεκρών από τη σύγκρουση της προηγούμενης χρονιάς και έσφαξε εκεί τους Τσάμηδες προκρίτους»
«Δεν υπήρξαν αντιδράσεις;»
«Φυσικά υπήρξαν, όχι μόνο από την Αλβανία, αλλά και την Αυστρία και την Ιταλία. Γι’ αυτό ο Δεληγιαννάκης διατάχτηκε από την κυβέρνηση Βενιζέλου να παρουσιαστεί στα Γιάννενα, όπου έμεινε τυπικά φυλακισμένος στο κάστρο, μέχρι που ησύχασαν τα πράγματα και στη συνέχεια επέστρεψε στην Κρήτη. Στη Θεσπρωτία όμως το πρόβλημα παρέμενε άλυτο και οξυνόταν. Θα μπορούσε να λυθεί όταν στη δεκαετία του ’20 έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών με την Τουρκία. Όσοι απ’ τους Τσάμηδες ήταν χριστιανοί δεν είχαν πρόβλημα, δεν τους ενόχλησε κανείς και ενσωματώθηκαν μια χαρά στο ελληνικό κράτος, αν και το τελευταίο είχε πάντα το νου του, τους παρακολουθούσε διακριτικά και διευκόλυνε την ενσωμάτωσή τους μέσω της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η θρησκεία όμως και η ελληνική γλώσσα που χρησιμοποιούσε παρέμεναν τα σημαντικότερα ατού για τη επιτυχή ενσωμάτωση. Αντίθετα, όσοι ήταν μουσουλμάνοι έπρεπε να φύγουν. Έβαλαν τότε τις φωνές ότι αυτοί δεν είναι Τούρκοι αλλά Αλβανοί, ίσως βοήθησε και η παρέμβαση της Ιταλίας. Οι Τούρκοι δεν τους ήθελαν, ενώ οι Αλβανοί απειλούσαν ότι θα ζητούσαν να επεκταθεί η υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών και για την ελληνική μειονότητα της Αλβανίας. Οι Ιταλοί, ήδη υπό τον Μουσολίνι, πίεζαν να εξαιρεθεί ο συγκεκριμένος πληθυσμός, αποβλέποντας στη δημιουργία ενός δικού τους ερείσματος στην περιοχή. Σε αυτές τις συνθήκες ο Έλληνας δικτάτορας Πάγκαλος δέχτηκε την εξαίρεση της Θεσπρωτίας, κάτι που ήταν μια σαφής παραβίαση της συνθήκης για τη ανταλλαγή των πληθυσμών. Οι μουσουλμάνοι από όλες τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας πλην Θράκης, απελάθηκαν στην Τουρκία. Τουρκόφωνοι, ελληνόφωνοι, βλαχόφωνοι, σλαβόφωνοι και αλβανόφωνοι»
«Ίσως ο Πάγκαλος δεν μπορούσε να προβλέψει τις εξελίξεις…»
«Ναι. Ίσως ο Αρβανίτης Πάγκαλος θεώρησε την υπόθεση ασήμαντη, λόγω του μικρού αριθμού τους ή θέλησε να τους προστατέψει. Επιπλέον, οι Τσάμηδες τότε είχαν απλά μουσουλμανική οθωμανική ταυτότητα, όχι εθνική αλβανική, κάτι που συνέβη με τον καιρό. Δεν είναι πιθανό ότι οι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας θα αποκτούσαν ποτέ ελληνική ταυτότητα, λόγω της θρησκείας, θα μπορούσαν όμως, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, αφού δεν διώχτηκαν, να ζήσουν ειρηνικά στο ελληνικό κράτος. Έτσι ή αλλιώς έμειναν καμιά εικοσαριά χιλιάδες μουσουλμάνοι Τσάμηδες στην Παραμυθιά, τους Φιλιάτες και τα άλλα χωριά. Πολλοί απ’ αυτούς με μεγάλες και πλούσιες ιδιοκτησίες, που είχαν αποκτήσει επί των Οθωμανών»
«Κατάλαβα. Ο καυγάς έγινε γι’ αυτές τις περιουσίες…»
«Ο καυγάς είναι πάντα για το πάπλωμα. Πολλοί Τσάμηδες πούλησαν τις περιουσίες τους, ενώ περίμεναν πως θα φύγουν. Επιπλέον, τους έστειλαν στα παράλια για να τους παραλάβουν τα καράβια που δήθεν θα τους πήγαιναν στην Τουρκία και τελικά επέστρεφαν στα χωριά τους, ως ακτήμονες πλέον. Με αποτέλεσμα να μεταναστεύουν στην Αλβανία, όπου δημιουργήθηκε μια κοινότητα εκπατρισμένων Τσάμηδων. Η αλβανική κυβέρνηση έφερε το θέμα τους στη σύνοδο του Συμβουλίου της Κοινωνίας των Εθνών στα 1923, όπως και το ζήτημα των αποζημιώσεων για τα κτήματα των μη ανταλλάξιμων μουσουλμάνων που απαλλοτριώθηκαν και παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες, αλλά χωρίς άμεσα αποτελέσματα. Τη δύσκολη κατάστασή τους την περιγράφει μια έκθεση του γενικού επιθεωρητή μειονοτήτων Κωνσταντίνου Στυλιανόπουλου, που ήταν στενός συνεργάτης του Βενιζέλου, γραμμένη τον Οκτώβριο του 1930»
Έκανα νόημα ότι ήθελα ν’ ακούσω περισσότερες λεπτομέρειες.
«Σύμφωνα με τον Στυλιανόπουλο, η απελευθέρωση της Ηπείρου είχε ως αποτέλεσμα την απόλυτη ανατροπή της κατάστασης. Από κυρίαρχοι και σατραπίσκοι οι Τσάμηδες έγιναν απότομα ακτήμονες, άστεγοι και πένητες. Οι περιουσίες τους είτε απαλλοτριώθηκαν για τις προσφυγικές ανάγκες, είτε αρπάχτηκαν. Πολλοί στερούνταν ακόμα και το ψωμί. Τα πράγματα χειροτέρεψαν όταν η Εθνική Τράπεζα προχώρησε σε κατασχέσεις. Αυτές οι πρακτικές συνεχίστηκαν ακόμα κι όταν αποφασίστηκε οριστικά ότι δεν θα γίνει ανταλλαγή, ενώ οι Τσάμηδες αντιμετωπίζονταν από τις αρχές με ξυλοδαρμούς, φυλακίσεις και γενικά μπήκαν σ’ ένα πιεστικό καθεστώς διακρίσεων. Ο Στυλιανόπουλος συμπέραινε ότι υπό τοιαύτας απανθρώπους συνθήκας ουδέ λόγος δύναται να γίνει περί Μουσουλμάνων προσκειμένων προς την Ελλάδα ή επιθυμούντων το καλόν της, αλλά τουναντίον περί εδάφους γονίμου εις πάσαν ξενικήν προπαγάνδαν»
«Ήταν λογικό, αφού το ελληνικό κράτος τους άφησε χαριστικά να μείνουν και στη συνέχεια έκανε ό,τι μπορούσε για να τους διώξει…»
«Έτσι οι Τσάμηδες, μεταξύ 1923 και 1930, μεταβλήθηκαν σε εθνική αλβανική μειονότητα»
«Η έκθεση Στυλιανόπουλου δείχνει όμως την πρόθεση του Βενιζέλου να διορθώσει κάποια πράγματα…»
« Έως τα μέσα του 1935 ένας αριθμός Αλβανών υπηκόων δικαιούχων, απ’ αυτούς που είχαν φύγει στην Αλβανία, είχε ικανοποιηθεί. Αντίθετα, από το 1935 και μετά η στάση των ελληνικών κυβερνήσεων και ιδιαίτερα της 4ης Αυγούστου εναρμονίστηκε με τις επιδιώξεις του τοπικού στοιχείου και οι αντιθέσεις όχι μόνο δεν εξομαλύνθηκαν αλλά χειροτέρεψαν. Γιατί λειτουργούσε πια εκτός από τη διεκδίκηση των περιουσιών και η εθνικιστική αντιπαράθεση των δύο πλευρών»
«Τις περιουσίες τις διεκδικούσαν οι πρόσφυγες;»
«Οι ντόπιοι. Οι Έλληνες πρόσφυγες που ήρθαν στην περιοχή δεν μπόρεσαν να ριζώσουν και σύντομα έφυγαν για τη Μακεδονία ή αλλού. Το ελληνικό κράτος δήμευσε πολλές από τις ιδιοκτησίες, τις έδωσε για καλλιέργεια σε ακτήμονες ή μικροϊδιοκτήτες και καθόρισε να δίνεται στους πρώην κατόχους ένα ποσοστό της παραγωγής, μέχρι να γίνει η τελική εκτίμηση για την αποζημίωση που θα λάμβαναν. Στο μεταξύ πέρασαν τα χρόνια, έφτασε ο πόλεμος του 1940 και ακόμη καμιά αποζημίωση δεν είχε δοθεί. Δυο μήνες πριν τον πόλεμο πολλοί Τσάμηδες εξορίστηκαν με απόφαση των ελληνικών αρχών, για λόγους ασφαλείας. Ώσπου το Νοέμβριο του 1940 εμφανίστηκε ο ιταλικός στρατός στη Θεσπρωτία»
«…και οι Τσάμηδες συντάχτηκαν με τους Ιταλούς»
«Ναι. Άλλωστε υπήρχαν επαφές των Τσάμηδων με τους Ιταλούς από χρόνια, καθώς πολλοί έβλεπαν ότι από την Αλβανία δεν υπήρχε καμιά δυνατότητα υποστήριξης. Γι’ αυτό μόλις η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία την άνοιξη του 1939 το ελληνικό κράτος ενίσχυσε τα σύνορα και προχώρησε σε επιλεκτική επιστράτευση εφέδρων, ώστε να απομακρύνει τους Τσάμηδες από την περιοχή. Πολλοί δεν εμφανίστηκαν και κηρύχτηκαν ανυπότακτοι ή παρουσιάστηκαν και στη συνέχεια λιποτάκτησαν, μάλλον λόγω των συνθηκών που αντιμετώπισαν στο στρατό. Όλοι αυτοί βγήκαν στην παρανομία και όσοι πέρασαν στην Αλβανία κατατάχτηκαν σε τάγματα εθελοντών που συγκροτούσαν οι Ιταλοί, υποσχόμενοι εθνική αποκατάσταση. Στο μεταξύ το ελληνικό κράτος εκτόπιζε όσους δεν φυγοδικούσαν, κυρίως στην Κρήτη»
«Ώσπου οι Τσάμηδες επέστρεψαν συνοδεύοντας τους Ιταλούς στη Θεσπρωτία το Νοέμβριο του 1940…»
«Ναι, αλλά δεν πρόλαβαν να κάνουν πολλά γιατί δυο βδομάδες μετά οι Ιταλοί άρχισαν να υποχωρούν και πέρασαν στην Αλβανία. Στην αρχική προέλαση του ιταλικού στρατού συμμετείχαν και δύο αλβανικά τάγματα με χίλιους άνδρες, αρκετοί από τους οποίους ήταν Τσάμηδες της Θεσπρωτίας Πλιατσικολόγησαν όσο μπόρεσαν και σ’ αυτούς αποδίδεται η κατάδοση και η εκτέλεση από τους Ιταλούς των πρώτων μη στρατιωτών Ελλήνων που πρόβαλαν ένοπλη αντίσταση στους εισβολείς. Κατά την υποχώρηση του ελληνικού στρατού ενεργοποιήθηκαν ένοπλοι χωρικοί που τον χτυπούσαν, αλλά και κατά την ελληνική αντεπίθεση βοήθησαν τους Ιταλούς. Με την υποχώρηση των Ιταλών, οι ελληνικές αρχές έκαναν δίκες και εκτελέσεις, μεταξύ των οποίων του μουφτή της Παραμυθιάς. Έγιναν κι άλλες εκτοπίσεις σε Μυτιλήνη, Χίο και Κρήτη. Σχεδόν ολόκληρος ο ανδρικός πληθυσμός της μειονότητας ηλικίας δεκαοχτώ έως πενήντα ετών εκτοπίστηκε. Υπήρξαν αντεκδικήσεις, δηλαδή φόνοι, από χωροφύλακες, στρατιώτες και πολίτες. Επιπλέον, μόλις έφυγαν οι άντρες μουσουλμάνοι από την περιοχή, πολλές γυναίκες και κορίτσια τους βιάστηκαν, ενώ λεηλατήθηκαν σπίτια και περιουσίες»
«Και μετά όλοι αυτοί επέστρεψαν νικητές…»
«Ναι. Διψώντας για εκδίκηση. Μέσα στο 1941 έγιναν είκοσι δύο φόνοι ντόπιων Ελλήνων και ανάλογες κακοποιήσεις ή ληστείες. Από το 1942 τα πράγματα αγρίεψαν περισσότερο. Ένας ανθυπασπιστής της Χωροφυλακής σκότωσε δυο σημαίνοντες Τσάμηδες και σε ανταπόδοση δολοφονήθηκε ο Έλληνας νομάρχης. Το θέμα των περιουσιών δεν τακτοποιήθηκε, το ελληνικό κράτος από το οποίο οι Τσάμηδες περίμεναν αποκατάσταση κατέρρευσε, οι βεντέτες αναζωπυρώθηκαν και οι Ιταλοί ξεκίνησαν πάλι να υποδαυλίζουν τον αλυτρωτισμό, ενώ άρχισαν να χρησιμοποιούν ένοπλους Τσάμηδες ως ένα είδος χωροφυλακής. Το ίδιο έκανε η ελληνική Χωροφυλακή, με ντόπιους εθελοντές που κατατάσσονταν ως χωροφύλακες άνευ θητείας. Οι Τσάμηδες δημιούργησαν δικούς τους μηχανισμούς εξουσίας, ένα υποτυπώδες κράτος, καθώς το ελληνικό κράτος δεν μπορούσε πια να ελέγξει την περιοχή»
«Όταν λέμε κράτος;»
«Ένα Συμβούλιο, που λεγόταν Ξίλια και διέθετε δικό του δίκτυο αυτοδιοίκησης, δικαστήρια, φορολογικό μηχανισμό, τελωνεία και πολιτοφυλακή, που προσδιορίζεται ανάμεσα σε εφτακόσιους και τρεις χιλιάδες ενόπλους. Τυπικά δεν αναγνωρίστηκε από τους Ιταλούς ή τους Γερμανούς. Στην πράξη μέσω της Ξίλια γινόταν η συνεργασία των Τσάμηδων μαζί τους. Το καλοκαίρι του ’43 δημιουργήθηκε τάγμα εθελοντών μουσουλμάνων, υπό γερμανική δικαιοδοσία»
«Απ’ ό,τι φαίνεται συμμετείχαν πολλοί Τσάμηδες σε δοσιλογικά σχήματα…»
«Ναι. Τους υπολογίζουν από δύο χιλιάδες έως τρεις χιλιάδες διακόσιους, σε έναν συνολικό πληθυσμό από είκοσι έως είκοσι πέντε χιλιάδες. Η δράση τους υποχρέωσε πολλούς Έλληνες της περιοχής να μετακινηθούν στις περιοχές της Πάργας και του Φαναρίου, καθώς είχε δημιουργηθεί πολύ σημαντικό πρόβλημα ασφαλείας τους και δεν υπήρχε προστασία από πουθενά.
«Ήταν δοσίλογοι;»
«Ναι, ένοπλοι δοσίλογοι, αφού ήταν Έλληνες πολίτες και συνεργαζόντουσαν με τους κατακτητές. Το ίδιο έκανε ένα τμήμα της ελληνικής πολιτοφυλακής στην Αλβανία, που πολέμησε τους παρτιζάνους για λογαριασμό των Γερμανών. Το ίδιο έκαναν δεκάδες χιλιάδες άτακτοι δοσίλογοι Έλληνες συνεργάτες σε Μακεδονία και Θεσσαλία καθώς και τα Τάγματα Ασφαλείας και οι άλλοι δοσιλογικοί σχηματισμοί στη νότια Ελλάδα. Το καλοκαίρι του ’43 οι Τσάμηδες συνόδευσαν τους Γερμανούς στις εκκαθαριστικές τους επιχειρήσεις και επιδόθηκαν σε φόνους, βιασμούς και λεηλασίες, στην περιοχή του Φαναριού. Μεταξύ 10 και 13 Αυγούστου, είκοσι χωριά λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν, ενώ οι νεκροί υπολογίζονται σε διακόσιους πενήντα και οι αιχμάλωτοι, που στάλθηκαν ως όμηροι σε φυλακές, σε τετρακόσιους. Αυτές οι θανατηφόρες επιδρομές συνεχίστηκαν και το Σεπτέμβριο, με αποκορύφωμα την εκτέλεση των προκρίτων της Παραμυθιάς, στις 29 Σεπτεμβρίου 1943, αλλά και ως το τέλος της κατοχής»
«Τι συνέβη στην Παραμυθιά;»
«Τσάμηδες συμμετείχαν στην επιλογή και στη σύλληψη των σαράντα εννέα προκρίτων της Παραμυθιάς που εκτέλεσαν οι Γερμανοί σε αντίποινα για το φόνο πέντε και τον τραυματισμό τριών δικών τους στρατιωτών από τον ΕΔΕΣ. Η μαζική αυτή σφαγή που έγινε από τους Γερμανούς, αλλά με συμμετοχή των Τσάμηδων, θεωρήθηκε ως εκδίκηση για τη σφαγή των εβδομήντα δύο μουσουλμάνων προκρίτων που είχε κάνει στα 1913 ο Δεληγιαννάκης. Στις αρχές του 1944 πολλά χωριά εξοπλίστηκαν από τους Γερμανούς, για να αντιμετωπίζουν τις επιθέσεις των ανταρτών, όπως έγινε κατά κόρον στη Μακεδονία κατά του ΕΛΑΣ. Στην Τσαμουριά όμως αντίπαλος ήταν μια άλλη ισχυρή τοπική Ελληνική δύναμη»
«Ο ΕΔΕΣ!»
«Ναι. Και δεν είχε την παραμικρή διάθεση συνομιλιών ή συμβιβασμού. Οι συγκρούσεις με τους Τσάμηδες είχαν αρχίσει από το καλοκαίρι του ’42, όταν στην περιοχή υπήρχαν οι Ιταλοί. Στις αρχές του ΄44 οι Τσάμηδες είχαν εδραιωθεί στην Παραμυθιά, ενώ διευκολύνθηκαν στις κινήσεις τους στα χωριά από την άτυπη εκεχειρία του Ζέρβα με τους Γερμανούς, που κράτησε ως το καλοκαίρι»
«Ο ΕΛΑΣ δεν υπήρχε στην περιοχή;»
«Νότια του Καλαμά, όχι. Βόρια του Καλαμά, ναι. Αντίθετα με τον ΕΔΕΣ, ο ΕΛΑΣ δεν ήρθε ποτέ αντιμέτωπος με τους Τσάμηδες. Μάλιστα η στρατηγική του ΚΚΕ και του ΕΑΜ για αναγνώριση των δικαιωμάτων στις μειονότητες έφερε μερικούς Τσάμηδες στον ΕΛΑΣ. Καμιά εικοσαριά την άνοιξη του ΄43, όταν πρωτοεμφανίστηκαν ομάδες του ΕΛΑΣ στη περιοχή. Αργότερα, τον Μάιο του ΄44, οι Τσάμηδες εντασσόντουσαν στο 4/15 μεικτό τάγμα του ΕΛΑΣ, αλλά ο αριθμός τους ποικίλλει από πηγή σε πηγή. Κάτι αντίστοιχο γινόταν στην Αλβανία, όπου Τσάμηδες και Έλληνες Βορειοηπειρώτες συμμετείχαν σε κοινές ανταρτοομάδες του Αλβανικού Απελευθερωτικού Μετώπου»
«Πότε επιτέθηκε ο ΕΔΕΣ;»
«Τον Ιούνιο του ’44, στην Παραμυθιά. Δεν υπήρχαν σημαντικές γερμανικές δυνάμεις στην περιοχή, γιατί οι Γερμανοί επιχειρούσαν στη νότια Αλβανία και στη δυτική Μακεδονία»
«Η επίθεση έγινε για λόγους εκδίκησης;»
«Όχι. Έγινε μετά από εντολή του συμμαχικού στρατηγείου, το οποίο ήθελε να εξασφαλίσει την παραλιακή ζώνη της Ηπείρου. Γι’ αυτό ήταν απαραίτητη η κατάληψη του χώρου ανάμεσα σε Πάργα, Παραμυθιά και Ηγουμενίτσα»
«Η Παραμυθιά έπεσε εύκολα;»
«Ναι. Οι Γερμανοί που υπήρχαν εκεί αποχώρησαν γρήγορα. Έμεινε μια φρουρά Τσάμηδων, περίπου εκατό άνδρες, οι οποίοι προσπάθησαν κυρίως να φυγαδεύσουν τα γυναικόπαιδα και να αποχωρήσουν οι ίδιοι. Λίγοι έμειναν και αμύνθηκαν μέχρις εσχάτων. Η εκκένωση της Παραμυθιάς δεν πέτυχε, καθώς πολλοί έμειναν πίσω. Οι Τσάμηδες επιχείρησαν να ανακαταλάβουν την πόλη, αλλά ο ΕΔΕΣ τους αναχαίτισε στα γύρω χωριά»
«Τότε άρχισαν οι αντεκδικήσεις εις βάρος των αμάχων;»
«Ναι. Οι δολοφονίες υποκινήθηκαν από ντόπιους αντάρτες του ΕΔΕΣ, οι οποίοι μπήκαν στη Παραμυθιά αδιαφορώντας για τις διαταγές που είχαν λάβει. Την αρχή έκανε ένας τοπικός οπλαρχηγός που σκότωσε τρεις Τσάμηδες, τους οποίους θεωρούσε υπεύθυνους για την εκτέλεση του πατέρα του. Αμέσως οι αυτοδικίες γενικεύτηκαν και η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο για τις επόμενες δύο μέρες. Στις δολοφονίες, εκτός από τους μαχητές του ΕΔΕΣ, πήραν μέρος και πολίτες, κάτοικοι της Παραμυθιάς και των γύρω χωριών. Ταυτόχρονα βιάστηκαν οι γυναίκες και λεηλατήθηκαν τα σπίτια των Τσάμηδων. Οι αντάρτες επιδόθηκαν σ’ ένα όργιο αντεκδικήσεων, λεηλασιών κι εσκεμμένης καταστροφής των πάντων, έγραψε ο Βρετανός ταγματάρχης Γουάλλας, ο οποίος σκοτώθηκε λίγο αργότερα στη μάχη της Μενίνας, πολεμώντας με τον ΕΔΕΣ, για παραπλήσια γεγονότα στο Μαργαρίτι. Κάποιοι αντάρτες του ΕΔΕΣ και ντόπιοι προσπάθησαν να περιορίσουν τα έκτροπα, χωρίς επιτυχία. Ορισμένοι απ’ αυτούς κακοποιήθηκαν κιόλας»
«Πώς ησύχασαν τα πράγματα;»
«Όταν έφτασαν στην Παραμυθιά άλλες δυνάμεις του ΕΔΕΣ, υπό τον Αγόρο και τον Γαλάνη. Αυτοί έδιωξαν τους ντόπιους Εδεσίτες και τους χωρικούς που πλιατσικολογούσαν και συγκέντρωσαν όσους Τσάμηδες είχαν απομείνει σε στρατόπεδα έξω από την κωμόπολη, μέχρι να μεταφερθούν στην Αλβανία. Συνέλαβαν και μερικούς απ’ όσους είχαν πρωταγωνιστήσει στις σφαγές, αλλά δεν δόθηκε συνέχεια. Αντίθετα πέρασαν από έκτακτο στρατοδικείο του ΕΔΕΣ και εκτελέστηκαν αρκετοί Τσάμηδες αιχμάλωτοι»
«Πόσα ήταν τα θύματα;»
«Παραμένει ασαφές. Ακριβώς όπως συνέβη στον Μελιγαλά, ο οποίος έχει μεγάλες ομοιότητες με την Παραμυθιά, δυο βδομάδες αργότερα, δεν υπάρχει συμφωνία για τον αριθμό των δολοφονιών. Οι μικρότεροι αριθμοί που δίνονται από ελληνικές πηγές, δηλαδή από παρόντες Εδεσίτες, είναι εκατόν τριάντα νεκροί μαζί με τους εκτελεσμένους από το στρατοδικείο και διακόσιοι σαράντα εφτά νεκροί χωρίς τους εκτελεσμένους. Οι εκτιμήσεις για τους νεκρούς στην Παραμυθιά και τα γύρω χωριά φτάνουν τους πεντακόσιους, ενώ στο υπόμνημα που υποβλήθηκε στον ΟΗΕ στα 1947 οι Αλβανοί ανεβάζουν τους νεκρούς στη Παραμυθιά και τις γύρω περιοχές σε εξακόσιους εβδομήντα τρεις, για όλη τη περίοδο, ως το 1945»
«Υπάρχει συνολικός αριθμός;»
«Στη έκθεση προς τον ΟΗΕ αναφέρονται δύο χιλιάδες οχτακόσιοι εβδομήντα εφτά νεκροί. Μια συστηματική αλβανική καταγραφή, ανά χωριό, δίνει περίπου χίλιους εκατό φόνους αμάχων. Δεν περιλαμβάνονται όσοι ένοπλοι σκοτώθηκαν σε μάχη, που ήταν περίπου διακόσιοι εξήντα, ούτε οι άμαχοι που έχασαν τη ζωή τους από τις κακουχίες, το επόμενο διάστημα. Στα 1946 καταγράφηκαν στην Αλβανία δεκατέσσερις χιλιάδες πεντακόσιοι τριάντα πρόσφυγες. Αυτός ο αριθμός, αν είναι έγκυρος, έχει μια σημαντική διαφορά από τους είκοσι χιλιάδες περίπου που είχε η μειονότητα. Δεδομένου ότι στην Ελλάδα παρέμειναν εκατόν είκοσι Τσάμηδες μουσουλμάνοι, όλοι κι όλοι»
«Με την Παραμυθιά, ήταν το τέλος;»
«Όχι. Υπήρξε συνέχεια. Οι Τσάμηδες πέρασαν το ποτάμι, τον Καλαμά, και στάθηκαν βόρια στους Φιλιάτες και τη Σαγιάδα, υπό την προστασία του ΕΛΑΣ. Άλλωστε μερικοί Τσάμηδες είχαν καταταγεί στο 4ο Τάγμα του 15ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, το οποίο ονομάστηκε στην Καζέρτα Τουρκαλβανοί Παρτιζάνοι, παρόλο που ήταν μεικτό, με μουσουλμάνους και χριστιανούς μαχητές. Με άδεια του Σκόμπυ ο ΕΔΕΣ πέρασε κι αυτός το ποτάμι και εδραιώθηκε στην περιοχή, ενώ ο Σαράφης διέταζε επιτακτικά τον τοπικό ΕΛΑΣ να μην αντιδράσει, γιατί η επέκταση του ΕΔΕΣ είχε διαταχτεί για στρατιωτικούς λόγους. Νωρίτερα, τον Ιούλιο, έγιναν διαπραγματεύσεις μεταξύ Τσάμηδων και ΕΔΕΣ, οι οποίες απέτυχαν. Ο ΕΔΕΣ δημιούργησε δυο νέα συντάγματα από ντόπιους και οι Τσάμηδες επιστράτευσαν όλους τους άνδρες από δεκαέξι ως εξήντα ετών, ενώ οι άμαχοι προωθήθηκαν σε περιοχές υπό γερμανικό έλεγχο, σε Ήπειρο και Αλβανία. Ο ΕΔΕΣ επιτέθηκε ξανά στις αρχές Αυγούστου και επικράτησε εύκολα. Οι τελευταίοι Τσάμηδες ένοπλοι πολέμησαν μαζί με τους Γερμανούς στις μάχες της Μενίνας. Όταν οι Γερμανοί αποχώρησαν, το τελευταίο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου, ο ΕΔΕΣ κυριάρχησε σε όλη την περιοχή και επαναλήφθηκαν οι δολοφονίες αμάχων. Αν ρωτήσεις για τους αριθμούς των θυμάτων, πάλι είναι ασαφείς και διαφέρουν ανάλογα με το αν η αφήγηση είναι ελληνική ή αλβανική. Οι μεν κάνουν λόγο για εκατό ένοπλους που μισοί σκοτώθηκαν στη μάχη και μισοί εκτελέστηκαν μετά από στρατοδικείο, συν μερικά γυναικόπαιδα που σκοτώθηκαν από αδέσποτες σφαίρες ή ενέργειες έξαλλων στοιχείων. Οι δε αναφέρουν χίλιους διακόσιους ογδόντα έξι νεκρούς στους Φιλιάτες και τα γύρω χωριά, από το καλοκαίρι του ’44 έως το Μάρτη του ‘45»
«Αν οι Τσάμηδες δεχόντουσαν να παραδώσουν τα όπλα στον ΕΔΕΣ, θα είχαν αποφευχθεί αυτοί οι θάνατοι;»
Ο Ερμής σήκωσε τα χέρια, εννοώντας ότι δεν μπορεί να ξέρει.
«Υποθέτω ότι οι νεκροί θα ήταν λιγότεροι. Αλλά μάλλον δεν θα άλλαζε η στρατηγική του ΕΔΕΣ, που ήταν η πλήρης απομάκρυνση των Τσάμηδων από την Ήπειρο. Το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της μειονότητας είχε συνεργαστεί με τους Ιταλούς και Γερμανούς έδινε μια πολύ καλή δικαιολογία»
«Η οποία όμως ήταν απλώς δικαιολογία, γιατί έτσι έχασαν τη ζωή τους και τιμωρήθηκαν πολλοί άμαχοι»
Ο Ερμής έγνεψε ότι συμφωνεί.
«Αν εφαρμόζονταν τα ίδια κριτήρια για τους δεκάδες χιλιάδες συνεργάτες των Γερμανών και τις οικογένειές τους μετά την απελευθέρωση, ολόκληρη η Ελλάδα θα μεταβαλλόταν σε ένα απέραντο σφαγείο. Κάτι που δεν συνέβη, με ορισμένες εξαιρέσεις όπως στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο ή το Κιλκίς. Στην Ήπειρο ο ΕΔΕΣ πραγματοποίησε συνειδητά εθνοκάθαρση. Ήθελε να διώξει τους Τσάμηδες και πράγματι τους ανάγκασε να φύγουν από την περιοχή και από τη χώρα. Δεν ξέρω πόσο σοβαρά ακούγονται τα επιχειρήματα ότι τα ίδια έκανε ο ΕΛΑΣ σε ορισμένες περιπτώσεις και ότι πολλοί Τσάμηδες εκτελέστηκαν με αποφάσεις στρατοδικείων, όπως συνέβη στον Μελιγαλά. Πιο τίμιο, τουλάχιστον, ακούγεται ότι έπαθαν αυτό που τους άξιζε να πάθουν. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι Τσάμηδες βρέθηκαν πάλι στη διάθεση του ΕΔΕΣ, ο οποίος τους κυνήγησε ανελέητα. Όσοι επιβίωσαν πέρασαν στην Αλβανία»
«Και ο ΕΛΑΣ;»
«Τους βοήθησε όσο μπορούσε με τρόφιμα»
«Πόσοι πέρασαν στην Αλβανία;»
«Περίπου είκοσι χιλιάδες άνθρωποι, αν και δεν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός. Πρακτικά ολόκληρος ο μουσουλμανικός πληθυσμός. Ο ΕΔΕΣ πέτυχε το στόχο του και έδιωξε τους Τσάμηδες από την Ήπειρο, λίγους μήνες μετά όμως ο ΕΛΑΣ έδιωξε από την Ήπειρο τον ΕΔΕΣ»
«Ξαναγύρισαν οι Τσάμηδες;»
«Ναι, επέστρεψαν γύρω στις τρεις με πέντε χιλιάδες. Μετά τη Βάρκιζα όμως επέστρεψαν οι Εδεσίτες από τη Κέρκυρα όπου είχαν καταφύγει και ξεκίνησε ο τελευταίος αιματηρός κύκλος. Πιο σοβαρό από αυτά που έγιναν τότε ήταν η μαζική εκτέλεση εξήντα με εβδομήντα Τσάμηδων στους Φιλιάτες, τον Μάρτη του ’45. Στις 23 Μαΐου 1945 το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων στα Γιάννενα καταδίκασε ομαδικά χίλιους εννιακόσιους τριάντα Τσάμηδες. Αυτόματα λύθηκε και το θέμα των περιουσιών στη Θεσπρωτία. Οι περιουσίες μοιράστηκαν με κλήρο σε Έλληνες, ντόπιους και εποίκους, στη δεκαετία του ‘50. Μπορείς να πεις ότι αυτό ήταν το τέλος, γιατί οι προσπάθειες του Ζαχαριάδη να συνεννοηθεί με τον Χότζα ώστε να σχηματιστεί μια δύναμη Τσάμηδων που θα πολεμούσε μαζί με τον ΔΣΕ δεν είχαν αποτέλεσμα»
«Δεν καταλαβαίνω κάτι. Ο ΕΔΕΣ έκανε αυτά που έκανε στους Τσάμηδες. Πως δεν επιτέθηκαν οι Αλβανοί για αντίποινα στους Έλληνες της Βορείου Ηπείρου;»
«Μπορεί να επικαλεστεί κανείς διάφορους πιθανούς και απίθανους λόγους. Η πραγματικότητα είναι ότι τότε η Αλβανία φοβόταν εισβολή της Ελλάδας, η οποία έτσι κι αλλιώς διεκδικούσε επισήμως τη Βόρειο Ήπειρο. Αν πείραζαν τους Έλληνες εκεί θα έδιναν μόνοι τους την αφορμή για μιαν επίθεση που δεν θα μπορούσαν να αποκρούσουν με κανέναν τρόπο»
«Μπορούμε να πούμε ότι θα αποφεύγονταν όλη αυτή η καταστροφή αν στην περιοχή κυριαρχούσε ο ΕΛΑΣ αντί του ΕΔΕΣ;»
«Θεωρητικά, ίσως. Εκείνο που μπορούμε να διαπιστώσουμε με βάση τα πραγματικά περιστατικά είναι όσα έκανε ο ΕΔΕΣ εις βάρος των αμάχων, με θανατώσεις, μαζικούς βιασμούς γυναικών και ξερίζωμα ολόκληρου του μουσουλμανικού πληθυσμού από τις εστίες του. Φυσικά ανταπέδωσε στο πολλαπλάσιο ανάλογα εγκλήματα των Τσάμηδων, αλλά τα εγκλήματα κατά των αμάχων δεν παύουν να είναι εγκλήματα, έστω κι αν κάποιος επικαλεστεί ως ελαφρυντικό ότι όλα έγιναν ως αντεκδικήσεις. Πολύ περισσότερο όταν αυτός ο κάποιος δεν είναι μια συμμορία ατάκτων και όταν οι επικεφαλής του είναι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού»
*
Οι σκληροπυρηνικοί μπορούν να δουν και την παλαιότερη ανάρτηση. Όχι την ίδια, αλλά τα σχόλια, τα οποία περιέχουν ό,τι υπαρχει και δεν υπάρχει για το θέμα – και συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση της νεότερης εκδοχής
Σημειώσεις για τον Εμφύλιο 
Η Αλβανία υπό Ιταλική κατοχή ,
συμμαχια Αλβανων και Ιταλών εναντίον της Ελλάδας,
μαρτυριες και ντοκουμεντα
»’Ο Ιταλός τοποτηρητής στην Αλβανια Τζακομόνι, σε τηλεγράφημα του προς τον Τσιάνο, στις 24 Αυγούστου 1940, μεταξύ των άλλων ανέφερε τα εξής: “Από παντού καταφθάνουν έγγραφα που αποδεικνύουν τον ορθό προσανατολισμό των Αλβανών, άπειρες είναι οι αιτήσεις για κατάταξη στα εθελοντικά σώματα (…)
Σε όλα τα κεντρικά σημεία της Αλβανίας παρατηρείται ζωηρό ενδιαφέρον και προσήλωση στις προσταγές του Ντούτσε.
Η κίνηση του στρατού προκάλεσε μεγάλη ζωηρότητα κι’ ανυπομονησία για δράση…”.
»’Με τη βοήθεια της αλβανικής κυβέρνησης και διαφόρων αρχηγών φυλών,
εξασφαλίστηκε η δυνατότητα συγκρότησης 10-12 ελαφρών ταγμάτων
συνολικής δύναμης 6-7.000 ανδρών,
επιλεγέντων από τις πιο πολεμικές φυλές και μάλιστα από αυτούς που υπήρχε ενδεχόμενη σχέση με πληθυσμούς εκτός συνόρων (σ.σ. προφανώς εννοούσε τους ΑλβανοΤσάμηδες)…
Το Υπουργείο Στρατιωτικών, κατόπιν επανειλημμένων οχλήσεων, τελικά ενέκρινε την αποστολή του οπλισμού για τη συγκρότηση των αλβανικών μονάδων. Όμως αργότερα άλλαξε γνώμη και διέταξε τον περιορισμό της σύστασης των εθελοντικών αλβανικών ταγμάτων μόνο στη νότια Αλβανία .»’
»’Ο αντιβασιλιάς της Αλβανίας βεβαίωσε «ότι είναι πάρα πολλές οι αιτήσεις των Αλβανών να καταταγούν στα σχηματιζόμενα αλβανικά σώματα,
προοριζόμενα να κτυπήσουν τους Ελληνες και να συνεργαστούν με τον Ιταλικό Στρατό…».»’
»’Η επίλεκτη Αλβανική προεδρική φρουρά, που εξοπλίστηκε και οργανώθηκε από Ιταλούς αξιωματικούς, παρέλασε στο Κολοσσαίο της Ιταλιας υπό τις ιαχές του πλήθους»»
»»Ο τοποτηρητής Τζακομόνι, σε μυστικό υπόμνημα του προς τον υπουργό Αλβανικών Υποθέσεων, Μπενίνι, στις 19 Οκτωβρίου 1940, μεταξύ των άλλων γράφει: “…Από την άλλη προετοιμάζω αλβανικά στοιχεία, εξακριβωμένα θαρραλέα, ειδικά Τσαμουριώτες, τα οποία θα έχουν ως αποστολή να εισέλθουν κρυφά στο ελληνικό έδαφος και εκεί, την ώρα που θα επιτεθεί ο στρατός μας, θα διαπράξουν με τη βοήθεια των πέρα από τα σύνορα φίλων τους τις παρακάτω πράξεις: καταστροφή τηλεγραφικών και τηλεφωνικών συρμάτων, εξάλειψη των φυλακίων…»»»
Λίγους μήνες πριν τον πόλεμο πολλοί Aλβανοτσάμηδες της Θεσπρωτιας
πέρασαν λαθραία τα σύνορα, ώστε να συμμετέχουν σε ένοπλα στρατιωτικά σώματα, τα οποία θα πολεμούσαν στο πλευρό των Ιταλών.
Μαζί με αυτούς, τους επόμενους μήνες οι Ιταλοί άρχισαν να οργανώνουν πολλούς εθελοντές, ώστε να συμμετέχουν στην «απελευθέρωση της Τσαμουριάς» – όπως έλεγαν – δημιουργώντας έναν στρατό ισοδύναμο με μία ολόκληρη μονάδα 10 ταγμάτων: 4 παραστρατιωτικά βοηθητικά τάγματα (τα Tirana, Korçë, Vlorë και Shkodër), 2 τάγματα πεζικού (τα Gramos and Dajti), 2 τάγματα εθελοντών (τα Tomori και Barabosi), μία πυροβολαρχία (την Drin) κ.α.
Οι Ιταλοί οργάνωσαν και ενέταξαν στις μεραρχίες τους δέκα αλβανικά τάγματα, μια «πλωτή» ταξιαρχία και άγνωστο αριθμό χωροφυλάκων.
Συνολικά 338 Αλβανοί αξιωματικοί και 4.220 υπαξιωματικοί και οπλίτες προετοιμάστηκαν για να βρεθούν απέναντι στον ελληνικό στρατό.
Όλα αυτά τα τάγματα, τελικά πήραν μέρος στην εισβολή στην Ελλάδα στις 28 Οκτωβρίου 1940, υπό την 25η Ιταλική Στρατιωτική Μεραρχία, η οποία, μετά την ενσωμάτωση των Αλβανών, μετονομάστηκε σε ‘Στρατιωτική Μεραρχία Τσαμουριάς’ υπό τον στρατηγό C. Rossi.
26 Οκτωβρίου 1940 – Μεραρχία Φεράρα
»Από 19 μηνών, στην οχυρή και τραχιά αυτή γη της Αλβανίας χαλυβδώνουμε τα όπλα και τις καρδιές μας προσηλωμένοι προς έναν σκοπό, ο οποίος βρίσκεται πια κοντά. Συγκεντρωμένοι σε ένα φάτσιο (δέσμη) ενεργειών και θελήσεων, πεζοί, Μελανοχίτωνες, σκαπανείς, όλοι, Ιταλοί και Αλβανοί, προσηλώνουμε το βλέμμα μας προς την Ήπειρο…….
»Λ. Τζανίνι υποστράτηγος».
»»Η προκήρυξη που διάβασε ο Αλβανος πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου Βερλάτσι, στις 28 Οκτωβρίου 1940, αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής: «…Οι στρατιώτες του ένδοξου Ιταλικού Στρατού, στις τάξεις του οποίου περιλαμβάνονται πολλές μονάδες Αλβανών στρατιωτών…»
Γράφει η καθηγήτρια Ελευθερία Μαντά μεταξύ άλλων.
»’Η συνεργασία των Τσάμηδων με τις ιταλικές δυνάμεις χρονολογείται από την πρώτη περίοδο του πολέμου…
Περίπου χίλιοι εξ αυτών [1.000]
ήταν μεταξύ των πρώτων που συνοδεύουν τους Ιταλούς που εισήλθαν στην Θεσπρωτία ….
Μέχρι τις 13 Νοεμβρίου, ,
ομάδες οπλισμένων Τσάμηδων
συνόδευσαν τον ιταλικό στρατό και εισήλθαν στις περιοχές της Θεσπρωτίας ως απελευθερωτές.
Αυτή η πρώτη σύντομη περίοδο της ιταλικής παρουσίας στην Ήπειρο αποτέλεσε μια πρόγευση του τι επρόκειτο να ακολουθήσει:
Φιλιάτες, Ηγουμενίτσα, Μούρτος κάηκαν, σπίτια και χωριά λεηλατήθηκαν,
δολοφονίες καταγράφηκαν, οι οποίες θεωρούνται ως πράξεις εκδίκησης για κτηματικές διαφορές .
[Μαντά ,/The_Cams_of_Albania_and_the_Greek_State_1923-1945].
»»Αποκαλυπτικά είναι τα όσα γράφει στο ημερολόγιο του ο Φερνάντε Κομπιόνε, έφεδρος υπολοχαγός πεζικού της 51ης Ορεινής Μεραρχίας “Σιέννα”: “…Κατά το χρονικό διάστημα από 28 Οκτωβρίου ως 14 Νοεμβρίου 1940, οπότε ιταλικά τμήματα είχαν εισχωρήσει σε περιοχές της Ελλάδας, οι Τσάμηδες υποδέχονταν σε όλα τα χωριά τους Ιταλούς ως ελευθερωτές, με ζητωκραυγές και ενθουσιασμό…”.
Ενώ και όσοι έμειναν πίσω στη Θεσπρωτία λειτούργησαν με τον ίδιο τρόπο…
»’Παράλληλα περίπου 300 – 400 Αλβανοτσάμηδες χωρικοί δημιούργησαν ομάδες ατάκτων χτυπώντας τις ελληνικές δυνάμεις που υποχωρούσαν, προξενώντας σε αυτές απρόβλεπτες απώλειες9 ενώ στα τέλη Νοεμβρίου, κατά την ελληνική αντεπίθεση, συμπολέμησαν στο πλευρό των ιταλικών δυνάμεων (βλ. την περίπτωση των κατοίκων της Κώτσικας10).»
[9. Tsoutsoumpis, 2015, σ. 127.
10. Ιωάννης Π. Πέγκας, Πλεσίβιτσα, Αθήνα 2006, σ. 161]
»’Aμέσως μετά την υποχώρηση του Ιταλικού στρατού παρατηρήθηκαν και οι πρώτες λιποταξίες Ιταλων στρατιωτών αλλα κυρίως Αλβανών όπως η παρακατω»’….
»’Μας φέρνουν συνοδεία, στο Τάγμα, δυο Αλβανούς.
Είναι, λέει, αυτομόλοι σε μας, λιποτάκτες του ιταλικού στρατού. Θέλουνε να πάνε στα σπίτια τους, που είναι στα δικά μας μετώπισθεν….» (Λουκάτος, σ. 219).»»’
Μετα την ανακαταληψη της περιοχης απο τον ελληνικο στρατο συνεβησαν τα παρακατω….
»»Αλβανοτσάμηδες που συνέδραμαν τα ιταλικά στρατεύματα πέρασαν από στρατοδικείο και εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες ενώ σχεδόν ολόκληρος ο ανδρικός πληθυσμός της μειονότητας ηλικίας 18 έως 50 ετών εκτοπίστηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Επιπλέον στην Ηγουμενίτσα, συγγενείς θυμάτων των Τσάμηδων πεμπτοφαλαγγιτών εισέβαλαν στη φυλακή της κωμόπολης και λύντσαραν επί τόπου τέσσερα2 άτομα που είχαν συλληφθεί κατηγορούμενα για αυτούς τους φόνους3. »»
[2]Robert Elsie, The Cham Albanians of Greece, 2012, σ. 390.
[3]Tsoutsoumpis, 2015, σ. 127.]
Ιδού μερικές μαρτυρίες για τη συμμετοχή των Αλβανών στις μάχες του μετώπου.
»»Στην επίθεση εναντίον του υψώματος 1289 του Λαπιστέτ, στις 09.30 της 4ης Νοεμβρίου 1940, έλαβε μέρος ένα από τα πιο επίλεκτα τμήματα των Αλβανών, το τάγμα «Τιμόρ», το οποίο και κατόρθωσε να το καταλάβει. Με άμεση αντεπίθεση των Ελλήνων το τάγμα «Τιμόρ» αναδιπλώθηκε και διασκορπίστηκε στην κοιλάδα με άτακτη φυγή. Υποχρεώθηκαν να επέμβουν οι βερσαλιέροι για να σταματήσουν τους Αλβανούς»».
»’Ο στρατηγός Αλ. Εδιπίδης γράφει ότι “Τμήματα αλβανικά, άρτια συγκροτημένα και με ομοιογενή στελέχη (αξιωματικοί και στρατιώτες Αλβανοί) πολέμησαν στις 27 Νοεμβρίου στο Φράσερι προς την Κλεισούρα).»»
»»’Ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, διοικητής της VIII Μεραρχίας η οποία αντιμετώπισε την κύρια προσπάθεια της ιταλικής επίθεσης, γράφει για τη συμμετοχή αλβανικών δυνάμεων στον τομέα της Μεραρχίας: “Συμμετείχαν τρία τάγματα μελανοχιτώνων (Ι, II, III), δύο αλβανικά τάγματα πεζικού (“Γκράμος” και “Ντρίνος”), αλβανική ορειβατική πυροβολαρχία (“Νταϊτι”), τάγμα Αλβανών εθελοντών και σώματα άτακτων Αλβανών”.»»
»Ο Ιταλος στρατιωτικος Β. Πράσκα στο τμήμα του βιβλίου του «Εξέλιξη των επιχειρήσεων από 28 έως 31 Οκτωβρίου 1940″, ανακεφαλαιώνοντας γράφει για τη συμμετοχή των αλβανικών μονάδων τα εξής:
«…Φάλαγγα «Σολίνας» II Τάγμα της 1ης Λεγεώνας Αλβανών εθελοντών. (…)
Κεντρική Φάλαγγα και Διοίκηση Μεραρχίας «Φερράρα» Ι Τάγμα Αλβανών Εθελοντών. (…) Παραλιακό Συγκρότημα… Τα τμήματα διαπεραιώθηκαν με την κάτωθι σειρά…
6) Τα τάγματα Αλβανών εθελοντών «Πεσκοσόλιντο» και «Κιαραβάλλε». (…)
«Τα αλβανικά τάγματα εθελοντών, προπορευόμενα του 3ου Συντάγματος Γρεναδιέρων και κινούμενα…»…»
Τα τάγματα Αλβανών εθελοντών, επίσης, ήλεγχαν πλήρως την αμαξιτή οδό (Ηγουμενίτσας-Βάρφανης).»’
Οι τελευταίοι ήταν Αλβανοτσάμηδες
»»Κατά τη διάρκεια της ιταλικής εαρινής επίθεσης (Μάρτιος 1941) ο Μουσολίνι επισκεπτόταν διάφορες μονάδες για να τονώσει το ηθικό των ανδρών, στη ζώνη του Δέβολη και στην περιοχή του Βερατίου. Μεταξύ άλλων επισκέφθηκε ομάδες ταγμάτων και εθελοντών Αλβανών Κατά τις συνομιλίες που είχε μαζί τους έμεινε ενθουσιασμένος από το παράστημα και το πολεμικό τους μένος.»’
» Ο Ελληνας αντιστράτηγος Αλέξανδρος Παπάγος, αρχιστράτηγος του Ελληνικού Στρατού κατά τον πόλεμο 1940-41, σημειώνει: «Όλες οι ιταλικές μεραρχίες πεζικού ήταν ενισχυμένες σε πεζικό με τάγματα Αλβανών…».»’
»’Ο Γερμανός συγγραφέας Βίλιμπαλντ Κόλεγκερ, σε βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1942, για τη στάση των Αλβανών κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο 1940-41 γράφει τα εξής: «…Οι Ελληνες αναγκάζονταν να πολεμούν εναντίον Αλβανών συμμοριτών, κατά τη στιγμή που Αλβανοί εθελοντές προσέρχονταν αθρόα στις ιταλικές φάλαγγες. Δεν αγνοούσαν οι από γόνοι του Σκεντέρμπεη ποίοι ήταν οι πραγματικοί φίλοι τους. »’
Δηλαδή
Γερμανοί ,Ιταλοί,Ελληνες και Αλβανοί στρατιωτικοι και ιστορικοί
μαρτυρούν τον φιλοναζιστικό ρόλο
σημαντικού μέρους των Αλβανων και των Αλβανοτσάμηδων κατα το διαστημα 1940-44.
Με το τέλος του ελληνοϊταλικού πολέμου «αι Ιταλικαί στρατιωτικαί Αρχαί εδημοσίευσαν κατάλογον των εν Αλβανία ενταφιασθέντων εις στρατιωτικά νεκροταφεία (…)
οι Αλβανοί νεκροί ανέρχονται κατά την περίοδον εκείνην εις 294»
Βεβαια υπήρξανε και αξιοσημείωτες φιλελληνικές περιπτώσεις όπως η παρακάτω…
»»Ο Σπίρο Μοϊσίου, στρατιωτικός του βασιλιά Ζόγου αρνήθηκε το 1940 να υπακούσει τους Ιταλούς και να επιτεθεί εναντίον της Ελλάδας. «Δεν έχω τίποτα εναντίον της Ελλάδας», δήλωσε. Με τους στρατιώτες του – κατ’ άλλους μία διμοιρία, κατ’ άλλους ένα τάγμα – «λιποτάκτησε» και βρήκε καταφύγιο στα βουνά.»’
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Εδω ηθελα να το στειλω….
Η πρώτη εμπειρια του νεοτερου Ελληνισμου με τον Σκιπεταρισμο.
»»Κατά τα 1770 η Ήπειρος και Αλβανία ,υπήρχον εις μέγιστον και αδειάληπτον κίνηση,
αποστέλουσαι ,στίφη επί στιφών εκ των αυτοχθόνων Οθωμανών,
τους μεν ως υπομίσθιους ,τους δε ως τυχοδιώκτας,
εις την εκστρατεία των σουλτανικών δυνάμεων κατά της Πελοπονήσου,
ότε εξεράγη εν αυτή επανάσταση κατα των Οθωμανών …
εκ της επανάστασης αυτής πολλοί χριστιανοί εθυσιάσθησαν …
οι ως ανωτέρω στρατεύοντες Αλβανοί
διέβαινων , κατέστρεφον τα προστύχοντα
και παντού η ερημία ακολούθει αυτούς……
απεριγραπτα εισί όσα δεινά επέφερον οι Αλβανοί εις την εκείσε χριστιανοσύνη…..
εις πάσαν πόλη της Πελοπονήσου κατεσφάγησαν πλείστοι χριστιανοί,
εις την Τριπολιτσά μάλιστα 3.000,
τα δε χωριά εκπεπάσθησαν υπό πρωμάτων……[Αραβαντινός ]»
’ «Είχαν το ελεύθερο να κάνουν ότι θέλουν. Έτσι απ όπου περνούσαν σκορπούσαν τον θάνατο και την καταστροφή».
[Κορδάτος]
»’Η Ζάτουνα, ως και η περί αυτήν χώρα, ήτο πυκνώς κατωκημένη,
και αρκούντως ευημερούσα κωμόπολις.
Αλλά οι Αλβανοι; αφού εφόνευσαν όσους ηδυνήθησαν, επώλησαν τους αιχμαλωτισθέντες εν Δημητσάνη και Ζατούνη εις τους πειρατάς της Βαρβαρίας, οίτιμες έδραμον εις τον κόλπον της Κυπαρισσίας, ίνα μετέσχωσι των λαφύρων. Οικογένειαι τινές, καταφυγούσαι εις τα όρη, μόλις διεσώθηκαν…».
[Κώδικας ιεράς μονής Σπηλαίου]
« Είκοσι χιλιάδες επωλήθησαν εις τους Αφρικανούς και τους Τούρκους της Ρούμελης». [Σαθάς]
». Μεταξύ άλλων στον Ιερό ναό της Ζωοδόχου Πηγής, αναφέρει ,
ότι είναι χαραγμένα και τα εξής:
«Χρονολογίας 1771. Οι Τουρκαλβανοί καίνε τα χωριά μας, όλο φονικά κάνουν».
(Δημοκλής Χαρ. Γαρταγάνης, «Η Στεμνίτσα στο 1821», σελίδα 40, Αθήνα 1964)
Όπως αναφέρει ο Σάθας «Τα πάντα είχεν αφανίσει η Αλβανική πανώλης.
Εκεί ένθα προ ολίγου υπήρχον πόλεις και κώμαι πολύανδροι και ευδαίμονες,
ήδη έβλεπέ τις θανάτου ερήμωσιν, και πυριφλεγή ερείπια.
Η Πελοπόννησος πάσα είχε σχεδόν απογυμνωθή κατοίκων 23.»
……Γιατί οι Αλβανοί όρμησαν σαν αγέλες από όλη την Αχαΐα και τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και από τόπους πέρα από την Ιλλυρίδα, χωρία κανένας να μπορεί να τους αντισταθεί στον Ισθμό και στις παραλίες των δύο κόλπων (Σαρωνικού και Κορινθιακού), και σαν αιμοβόροι λύκοι ξεπέρασαν και τους Μανιάτες σε ωμότητα…..
Όσοι από τους βαρβάρους αρκούνταν στην αρπαγή των χρημάτων έμοιαζαν φιλάνθρωποι, αλλά στο μεταξύ οι δυστυχισμένοι ολοφύρονταν καθώς παιδιά αποχωρίζονταν από τους πατέρες τους, άνδρες από τις γυναίκες του, αδελφοί στερούνταν τους αδελφούς τους, βρέφη αρπάζονταν από τις αγκαλιές των μητέρων τους, τρυφερές παρθένες από τα δωμάτιά τους που τις τραβούσαν χέρια βαρβάρων, και συγγενείς συγγενών, φίλοι φίλων και γνωρίμων γνώριμοι απάγονταν και γίνονταν δούλοι
[Σέργιος Μακραίος]
Πληροφορία που είναι χαραγμένη στον ενδέκατο στύλο της νότιας πλευράς του Θησείου, η οποία λέει: «1770 εχαλάσανε οι Αρνανουτάδες του Πιρί (προάστειον των Θηβών) και ηρίθανε οι Πιριώτες στην Αθήνα» (Δημ. Καμπούρογλου: «Ιστορία των Αθηνών, εκδ. 1969, τόμ. Α’, σ. 189). Υπάρχει και παραδοσιακό τραγούδι από τη Βόρεια Ελλάδα μάλιστα
για τα γεγονότα εκείνα ,
για την κάθοδο των Αλβανών στο Μωριά ,
τη σκλαβιά και τις απαγωγές των Πελοπονησίων που ακολούθησαν
΄΄΄Ξεκίνησαν η Αρναουτιά
την άκρη του θαλάσσιου
πάνε να πατήσουν το Μωριά
και το καημένου Κάστρου
πήραν μανάδες με παιδιά
αδέρφια κι αξαδέρφια
σαν πήραν και μια νιονυμφη τριων μηνών νυφούλα…..»»’
Υπολογίστηκε πως από τις 300.000 χριστιανούς της Πελοποννήσου χάθηκαν περί τις 100.000,δηλαδή το 1/3 του πληθυσμού ,είτε ως σκλάβοι στους Άραβες ,είτε ως εξαφανισθέντες και δολοφονημένοι είτε ως πρόσφυγες σε άλλες περιοχές ακόμα και στην επαρχία της Περγάμου .
»» Οι Αλβανοί, τους οποίους οι Τούρκοι είχαν εξαπολύσει κατά των Ελλήνων, επί εννέα χρόνια λεηλατούσαν την χερσόνησο, έκαιγαν, έσφαζαν, εξανδραπόδιζαν και πουλούσαν τους κατοίκους. Οι κάτοικοι της Βοστίτσας (Αιγίου) σφάχτηκαν όλοι, οι Σπέτσες ερημώθηκαν. Όταν δεν έβρισκαν πρόχειρη λεία ανάγκαζαν οι Αλβανοί τους Πελοποννήσιους να υπογράψουν χρεωστικές ομολογίες και πολλοί είχαν τέτοιες στα χέρια τους για πεντακόσιες ή εξακόσιες χιλιάδες γρόσια. Άλλοι πωλούνταν ως δούλοι. . Όσοι Έλληνες μπόρεσαν, κρύφτηκαν στα βουνά ή κατέφυγαν στην Επτάνησο. Ακόμα κι οι Μανιάτες ανέβηκαν στα κρησφύγετα του Ταΰγετου και οι οικισμοί τους λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν.
Τέλος η αρχηγία ανατέθηκε στον αρχιναύαρχο Χασάν Τζεζαερλή Μαντάλογλου (Καπουδάν Χασάν πασά),ο οποίος πήρε επιπλέον τους τίτλους του Μορά Βάλεση και του Σερασκέρη της Ρούμελης. Ζήτησε βοήθεια από τους ντόπιους Τούρκους αλλά πήρε ελάχιστη.Με την υπόδειξη όμως πιθανότατα του δραγουμάνου του στόλου Νικόλαου Μαυρογένους,προσεταιρίστηκε τους Κλέφτες για την εκδίωξη των Αλβανών. .Φτάνοντας λοιπόν ο Καπουδάν πασάς στην Κόρινθο το 1779,κάλεσε τους Αλβανούς να φύγουν από τον Μοριά. Αρκετοί συμμορφώθηκαν και έφυγαν για την Αλβανία.Την πρότασή του όμως απέρριψαν περί τους 7.000 Αλβανοί.
Έγραψε λοιπόν ο Χασάν Τζαζαερλής Μαντάλογλου πρόσκληση προς τους Κλέφτες «Σας διορίζομεν να σκοτώνετε χωρίς φόβον τους ζορμπάδες. Είναι δικά σας όλα τα πράγματα των. Να μας φέρετε μόνο τα κεφάλια των και σας συγχωρούμεν όσα εκάματε καπαέτια…………» (Ιω. Φιλήμων ΔΙΦΕ σελ 82).
»»Πριν δε της ενάρξεως της εν Τρικόρφοις μάχης,
μεταξύ Πελοποννησίων κλεφτών και Αλβανών,
όλοι οι αρχηγοί των Αλβανών συνελθόντες εν Τριπολιτζά
εις πολεμικόν συμβούλιον, και μετά πολλάς συνδιασκέψεις των,
απεφάσισαν και έπεμψαν την κάτωθι επιστολήν προς τους κατέχοντας τα Τρίκορφα Πελοποννησίους κλέφτας και αρματωλούς.
»’Δεν εκάματε καλά να σμίξετε με τους Τούρκους και ναρθήτε να μας βαρέσετε. Ναίσκε ορέ, δεν το παντέχομε ετούτο το πράμα, και σαν εσείς είχατε ατίγια μαζή με μας, τότενες ναρχούσασταν παλληκαρίσια, να τα βάζαμε ορέ τα πράματα στην καλή τη στράτα….»»»
Τριπολιτζά στη 8 Ιουλίου 1779
Οι Γενικοί Αρχηγοί
Αλή Χατζή Οσμάν Μπέης
Σουλεϊμάν Μπέης
Τότε δε και οι αρχηγοί των κλεφτών και αρματωλών συσκεφθέντες εν πολεμικώ συμβουλίω απήντησαν και αυτοί ως εξής:
»»……Ημείς ποτέ δεν είχαμε σκοπόν για να αναταμωθώμεν με τους Τούρκους, διότι κι αυτούς θεωρούμεν κακούς εχθρούς μας….
τα θέλετε εσείς,
γιατί από το καιρό που γένηκε το σεφέρι το Μάρτι το έτος 1769 και εμβήκατε στο Μωριά για να βοηθήστε τους Τούρκους και να κτυπήσετε εμάς τους Μωραΐτες ,
δέκα χρόνια γένουνται από τον καιρό εκείνον έως σήμερα,
.που μας ετυραννίσατε, μας εγδύσατε, εσκωτώσατε τους πατέρες μας, τις μητέρες μας, τα αδέρφια μας, τις γυναίκες μας, τα παιδιά μας, τους συγγενείς μας και τους πατριώτες μας
…….. και μας κάμετε τέτοια πολλά κακά που εμείς δεν μπορούμε πλιά να σας χωνεύσωμε, και ούτε να σας συγχωρήσωμεν, για δαυτό μαζωχθήκαμε ούλοι δω πέρα να σας χτυπήσωμε, και με την δύναμι του Θεού, αν μπορέσωμε και να σας διώξουμε πλια από το Μωριά…. »»’
»»’ ελάτε και σας καρτερούμε, γιατί παν εκείνα που ξέρατε,
ελάτε το ταχύ αλοιώς θα το μετανοήσετε»»
Από Τρίκορφα 10 Ιουλίου έτος 1779
Υπογράφουμε εμείς οι πρώτοι αρχηγοί Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης
και Αλέξης Ντάρας»» [Αθανάσιος Γρηγοριάδης-Ιστορικαί Αλήθειαι]»»
Ας δούμε τα γραφόμενα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στα απομνημονεύματά του.
»»’εσυνάχθησαν όλοι και πάνε εις τον πατέρα μου και αυτός τους στάθηκε με ορμήν και τους εγύρισε πίσω εις τον κάμπον· ενώθησαν και άλλοι καπεταναίοι· εμβήκαν εις τα χωράφια, εις τον κάμπον τους εσκότωσε η καβάλα ως οι θεριστάδες· έπεσεν η καβαλαριά μέσα και τους εθέρισαν· από τη μίαν μεριάν η καβαλαριά από το άλλο ο πατέρας μου. Από 12000 , 700 πέρασαν εις το Δαδί.
Όταν τους επολέμησε ο πατέρας μου του έλεγαν,
Κολοκοτρώνη δεν κάμεις νισάφι; Τι νισάφι να σας κάμω, όπου ήλθετε και εχαλάσατε την πατρίδα μου, μας πήρατε σκλάβους και μας εκάματε τόσα κακά;
Του απεκρίθησαν εφέτος δικό μας του χρόνου δικό σου.
Τα κεφάλια των Αλβανών έφτιασαν πύργον εις Τριπολιτσάν».»»
» Ο Πουκεβίλ που πέρασε από εκεί το 1799 και είδε το «κτίσμα», είχε αρχίσει να καταρρέει λόγω της αποκολλήσεως μερικών κρανίων, ονομάζει το κτίσμα «πυραμίδα».
Ο Πουκεβίλ το περιγράφει με θαυμασμό, αποκαλώντας το «Τρόπαιο των Κολοκοτρωναίων».
»’Ύστερα ο Χασάν άρχισε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και σύντομα η Πελοπόννησος απαλλάχτηκε οριστικά από τους Αλβανούς, οι οποίοι είτε εξοντώθηκαν είτε έφυγαν, όσοι μπόρεσαν. Σ’ εκείνη την εκστρατεία ο Χασάν προσπάθησε να περιορίσει την αυτονομία των Μανιατών,απέτυχε όμως και συνέχισε τις επιχειρήσεις του κατά των Αλβανών στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η τάξη αποκαταστάθηκε και οι Αλβανοί περιορίστηκαν στην πατρίδα τους.»
» Ας δούμε τώρα και το θρήνο που εγινε στην Αλβανία και τη Τσαμουριά μετά τον ξολοθρεμό τους.
»»Κατά το αυτό έτος [ 1780] εις πάσαν πόλη και κοινότητα Τσαμουριάς και Αλβανίας ,
ηκούσθη μέγας θρήνος και κλαθμός ,πενθούσης εκάστης Οθωμανικής οικογένειας ,υιόν ,αδελφό η πατέρα ,
καθότι αφίχθη η είδησης ότι οι Αλβανοί όσοι εις Πελοπόνησο προ δέκα ετών ,
εμάστιζον τους χριστιανούς της , κατεσφάγησαν φονευθέντες υπέρ τους 7.000
παρά του Χασάν Πασα ,των οπλαρχηγών Κωνσταντίνου και Αναγνώστου Κολοκοτρώνη……[Αραβαντινός].
Ενώ και ο αγωνιστής του 1821 , Αρβανιτης Σουλιώτης Κουτσονίκας ανέφερε στα απομνημονευματά του για τα γεγονότα της εποχής.
»Απεστάλησαν εντός ολίγου ,σμήνος στρατευμάτων Αλβανικών στη Πελοπόνησσο ,καταπνίξαντες την επανάσταση και και έφεραν ως επακόλουθο την διαρπαγή και αιχμαλωσία των κατοίκων τους οποίους διεσκόρπησαν εν τη Ευρωπαική και Ασιατική Τουρκία….
»’Οι απελθόντες εις την Πελοπόνησσο Αλβανοί ,έγιναν κύριοι της αυτής ,δεσπόζοτες και καταπιέζοντες δια καταχρήσεων και διαρπαγών ….
Ενώ για το διωγμό τους και όσους δεν σκοτώθηκαν
αλλά γυρίσανε στην Τσαμουριά αναφέρει ..
»»Ο δε επισημότερος αυτών Σουλειμάν Τσάπαρης ,Τζάμης ,
όστις είχε καταστει βαθύπλουτος εκ λαφύρων και διαρπαγών,
πληροφορηθείς τας διαταγά του Σουλτάνου ,εμβάς εις πλοίον μετέβη στη πατρίδα του.»»
»Ελθών εις την πατρίδα του το Μαργαρίτι ,ιδών του Σουλιώτας να φορολογούν
τα χωριά της Τσαμουριάς ,έγινε έξαλος ,διότι απομακρυνθείς πολλά έτη από τη πατρίδα του είχε ξεχάσει τους Σουλιώτας.»
»’Συνηθισμένος να καταπιέζει τους Πελοπονησίους του εφαίνοτο παράξενη η ανεξαρτησία των Σουλιωτών»’
»»Είχε πολλόυς φίλους και οπαδούς αγάδες από την όλη την Αλβανία…..»’
»Ελεγε δε προς του αυτούς
»’Είναι ντροπή εις τον Ισλαμισμό να πληρώνει χαράτζι
εις μίας χούφτα Γκιαούρηδων ,
ενώ 10 χιλιάδες σπαθιά Αλβανών υπέταξαν όλο το Μωριά»’.
Δηλαδή πέρα από τον Κολοκοτρώνη και ο ίδιος ο αρχηγός των Αλβανοτσάμηδων , ο Τσάπαρης, ομολογεί το ρόλο τους τα δέκα εκείνα χρόνια .
Μια καιρια αναφορα για τους Αρβανιτοφωνους που ειχανε εισάλθει στο Μωριά……
¨Ο Γενικός Προνοητής του Μοριά, Jacomo Barbarrigo, έγραψε τον 1479
αναφερομενος στους κατοικους του Μωρια ντοπιους και νεοφερμενους…
«Οι Αλβανοί και οι Γραικοί δεν είναι παρά ένας μόνος λαός που μισεί κάθε ξένο»
Οταν λεει Αλβανοι αναφέρεται στους αμιγώς αρβανιτόφωνους και τους διγλώσσους νεοφερμενους
και οταν λεει Γραικοι ,στους ντόπιους αμιγως ελληνοφωνους-γραικοφωνους του Μωριά .
Οταν λεει »δεν ειναι παρα ενας λαος»
εννοει ασφαλως
την πολιτισμική ομοιότητα
των δυο αυτών ομάδων
επιλύδων αρβανιτοφωνων και διγλώσσων
και ντόπιων ελληνοφώνων ακριβως γιατι οι πρωτοι ειχανε ερθει απο τα παραλια της
παλαι ποτε ημιελληνικης περιοχης ¨¨ Νεας Ηπειρου¨¨.ή Ελληνικης Ιλλυρίας.
Δεν μπορεί οι »Αλβανοί» αυτοί
να ήταν μόνο αρβανιτόφωνοι
η να μην ξερανε ¨¨γρι ελληνικᨨ
η να φοράγανε διαφορετικά ρούχα απο τους ντόπιους
και να χανε τοσο διαφορετικες παραδοσεις ηθη και εθιμα
δηλαδη να ειχανε τοσο διαφορετικο πολιτισμικο υποβαθρο απο τους ντοπιους,
και παρόλα αυτά να τους περιέγαφε ο Βενετός
ως »’έναν λαό».
Δεν γινεται.
Αρα είχανε πολλές πολιτισμικες ομοιότητες
και το κυριοτερο
ειχανε κοινη συνείδηση [ »’ένας λαός»’ οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ]
και μαλιστα ¨¨μισουν καθε ξεν﨨¨
δηλαδη δεν βλεπανε ο ενας τον αλλο σαν ¨¨ξεν﨨 πραγμα που λεει παρα πολλα
για τη συνειδηση και τη καταγωγη των περισσοτερων Αρβανιτων
Υ.Γ
Η καθοδος αυτη των Σκιπεταρων στα 1770 συγκρινομενη με αυτη των Αρβανιτών του 14ου αιωνα δειχνει την τεραστια διαφορα κατα τα έτη της τουρκοκρατίας
του Ελληνα Αρβανιτη
απο τον ΤουρκοΑλβανο .
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
1η ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Περίπου ένα μήνα μετά τη σύσκεψη αυτή του κλιμακίου της «Ξίλια» στην Ηγουμενίτσα,
η στρατιωτική διοίκηση 1032, με έδρα τα Ιωάννινα,
στέλνει στο γερμανό στρατιωτικό διοικητή της Ελλάδας ένα έγγραφο
το οποίο τιτλοφορεί με τη φράση «Το αλβανικό ζήτημα».
Στο έγγραφο αυτό, ο συντάκτης, συνταγματάρχης von Bothmer, μεταφέροντας την εκτίμηση της υφισταμένης υπηρεσίας, γράφει52:
»»’…… Καθώς ο Έλληνας νομάρχης της Παραμυθιάς, ο οποίος μετά τον αφοπλισμό των Ιταλών από την Βέρμαχτ εγκατέλειψε την έδρα του στη Ηγουμενίτσα, είναι άτομο με μηδενική επιρροή, η γερμανική Βέρμαχτ στηρίζεται στις έρευνές της από τις πληροφορίες της οικογένειας Ντίνο, η οποία έχει άριστη ενημέρωση για όλα τα ζητήματα. …….
«Ο διοικητής του στρατιωτικού τμήματος που επιχειρεί εναντίον των ανταρτών στη Θεσπρωτία και το οποίο υπάγεται στο 22. Ορεινό Σώμα Στρατού, αντισυνταγματάρχης Remold,
εκφράζει σε επιστολή του προς τον αλβανό ηγέτη Redzep Dino ευχαριστίες και ευαρέσκεια για τις υπηρεσίες που προσέφεραν οι Αλβανοί στον αγώνα εναντίον των ανταρτών……..
Ακόμη και σήμερα η οπλισμένη αλβανική πολιτοφυλακή φρουρεί οδούς, γέφυρες και χωριά στα όρια της κατεχόμενης από τους αντάρτες περιοχής και στηρίζει τις γερμανικές δυνάμεις έμπρακτα στον αγώνα κατά των ανταρτών…….
Εκτός τούτου εκτελεί και καθήκοντα χωροφυλακής.
Η οικογένεια Ντίνο έχει τη μεγαλύτερη πολιτική επιρροή στον πληθυσμό της Τσαμουριάς,
ο οποίος ζητά την ένωσή του με την εγγυηθείσα από τον Φύρερ ελεύθερη Αλβανία,
ύστερα από τη φυγή του ελληνικού πληθυσμού και της ηγεσίας του από
την περιοχή. »»»’
2η ΕΠΙΣΤΟΛΗ
Ρεμολντ Γερμανός διοικητης του 99ου Συνταγματος Ορεινων Καταδρομων στις 16-9 43… υποβάλει έκθεση προς τη Μεραρχία υπ αριθμον 432/16.9.1943
Ιδου μερικά αποσπάσματα….
””’Υφίστανται από μακρού ένα απέραντο μίσος των Αλβανών εναντίων των Ελλήνων το οποίο μετά το 1940 γνώρισε νέα κλιμάκωση….
Σε όλες τις περιπτώσεις που έχουν εμφανιστει αντάρτες στην Τσαμουριά ,
προκειται για Ελληνες…….
Το σύνολο των ανταρτών σε Αγια Κυριακή και Σουλι ειναι Ελληνες……
Οι μόνοι που μας υποστηρίζουν στον αγώνα μας εναντίων των Ανταρτων ειναι οι Αλβανοί….
Κρυσφηγετα ανταρτων εντοπιστηκαν με την βοήθεια Αλβανών και εκκαθαριστηκαν..
Το Συνταγμά μου και οι Αλβανοι ειχανε διαρκως απώλειες κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων…
….Ελληνικη χωροφυλακη υπάρχει μόνο στη Παραμυθιά,
η οποία συμπτυχθηκε εκει επειδη αλλού η περιοχη είναι πολύ επικίνδυνη….
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Εκθεση του ΕΔΕΣ
Μάχη της Πετροβίτσας, ΕΔΕΣ/3ΓΡ/5 Μαρ 1944
1944-03-05 /
ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΟΡΕΙΝΗ ΕΛΛΑΣ
Ε.Ο ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ Ε.Δ.Ε.Σ
ΑΡΧΗΓΕΙΟΝ ΗΠΕΙΡΟΥ
ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙΙ ον
ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝ 5-3-44
Την 3ην τρέχ.μηνός και από 6ης πρωϊνής ώρας
μικτή Γερμανοτουρκοαλβανική δύναμις εκ 350 Γερμανών και 86 Τουρκοαλβανών
επετέθη εναντίον τμημάτων ημετέρων εις Πετροβίτσαν…..
Τα ημέτερα τμήματα απέκρουσαν τον εχθρόν και μετά σκληρόν αγώνα 12 ωρών απώθησαν τούτον
κατορθώσαντα ν’ αποφύγωσι τον εμπρησμόν του χωρίου Πετροβίτσης και Μονής Παγανιούς.
Απώλειαι εχθρού Νεκροί Γερμανοί 5, Οθωμανοί 3.
Τραυματίαι εξακριβωθέντες Γερμανοί 10, Οθωμανοί 8.
Απώλεια ημετέρων νεκροί 2.
Εκ του Αρχηγείου Ηπείρου Ε.Ο.Ε.Δ.Ε.Σ
Εκθεση του ΕΑΜ
Εκθεση δράσης 24 Συντάγματος Πεζικού (αρχηγεία ΣΟΥΛΙΟΥ & ΖΑΛΟΓΓΟΥ), Γεράσιμος Πρίφτης/20 Ιαν 1944
ΕΚΘΕΣΗ
Του συναγωνιστού Υπολοχαγού ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΠΡΙΦΤΗ (Καστρινού) μέλους του Αρχηγείου ΣΟΥΛΙΟΥ και της Διοίκησης του 24ου Συντάγματος και ύστερα υπασπιστή στο ίδιο Σύνταγμα.
«Για τη συγκρότηση και δράση των αρχηγείων ΣΟΥΛΙΟΥ και ΖΑΛΟΓΓΟΥ και του 24ου Συντάγματος Πεζικού».
Προς
Το Κλιμάκιον Ηπείρου – Δυτικής Στερεάς
VIII Μεραρχίαν
και Η.Γ.
…..
Η μάχη του ΜΑΝΤΖΑΡΙΟΥ που δόθηκε ενάντια σε 150 φασίστες αλβανοϊταλούς στις 6 Απρίλη 1943 από την ομάδα ΔΡΑΚΟΥ και τον Εφεδρικό ΕΛΑΣ και τελείωσε νικηφόρα, μας βοήθησε στη συνέχεια των ενεργειών μας …..
……
ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ: Όλες οι προσπάθειες μας αν και βασίζονταν στη γραμμή της Κ.Ε.
του Ε.Α.Μ.
για την ενοποίηση όλων των δυνάμεων ενάντια στον κατακτητή
δεν είχαν θετικά αποτελέσματα
γιατί η παμψηφία σχεδόν των Τσάμηδων της περιοχής
είχε ταχθεί ανεπιφύλαχτα με το μέρος του καταχτητή
και οργάνωνε δολοφονικές επιδρομές ενάντια στα Ελληνικά χωριά, αρπαγές και σφετερισμούς περιουσιών……
Παρ’ όλα αυτά από τις 19 του Μάρτη έγινε η πρώτη προσέγγιση που επαναλήφθηκε στις αρχές του Ιούλη 1943.
‘ Κατά κανόνα οι υποσχέσεις που μας δώσανε οι εκπρόσωποι των Τσάμηδων δεν τηρηθηκαν.
Κορυφωμα της συμμαχίας τους με τους φασίστες ήταν η επιδρομή τους στο ΦΑΝΑΡΙ
την περίοδο των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του Αυγούστου
κατά την οποίαν κάηκαν περίπου 30 χωριά, σκοτώθηκαν περίπου 500 Έλληνες
και άλλοι τόσοι πιάστηκαν όμηροι,
ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός αναγκάστηκε να προσφυγέψει στην ορεινή περιοχή.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Εγγραφο του ΕΔΕΣ
Που αποδεικνύουν οτι δεν υπήρχε σχέδιο »»Εθνοκαθαρσης κατα των Αλβανοτσάμηδων »»’ , αλλα αντεκδικησεις για οσα ειχανε συμβει .
Απόδειξη η παρακατω επιστολη του ιδιου του Ζερβα που καυτηριαζει τις βιαιοτητες και ομολογει οτι δεν μπορει να ελεγξει τις πραξεις αντεκδικησης.
ΓΕΝΙΚΟΝ ΑΡΧΗΓΕΙΟΝ
ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙΙον Εξαιρετικώς επείγουσα
Αριθμ.Πρωτ.9415 ΔΙΑΤΑΓΗ
Εκ της μέχρι σήμερον εξελίξεως των επιχειρήσεων εις περιοχήν Παραμυθιάς και Τσαμουριάς
διεπίστωσα ότι οι αντάρται της Χης Μεραρχίας
πλην ελαχίστων εξαιρέσεων
δεν ετήρησαν την εμπρέπουσαν στάσιν και συμπεριφοράν έναντι του Αλβανικού στοιχείου.
Εσημειώθησαν λεηλασίαι και διαρπαγαί μη ΑΡΜΟΖΟΥΣΑΙ εις αντάρτας μας.
Αι Κοινοποιηθείσαι διαταγαί μου δεν εισακούονται.
.Γνωρίζω τα όσα έχουν υποστεί οι Ελληνικοί πληθυσμοί από τους Τουρκαλβανούς και τα αισθήματα της εκδικήσεως τούτων,
κατά των Τουρκοαλβανών.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να παραλύση η πειθαρχία και να μη ακούονται αι διαταγαί μου.
Εγώ ο ίδιος βλέπω μακρύτερα καθώρισα την στάσιν που πρέπει να κρατήσωμεν προς τους Τουρκοαλβανούς. Έχω την αξίωσιν πάντες να πιστεύωσι εις όσα άλλωστε τους έλεγα και σε ΟΣΑ τώρα διατάσσω. Αυτό επιτάσσει το Εθνικόν μας συμφέρον.
Το δίκαιον εκάστου θα αποδοθεί όταν έλθη η ώρα και καθένας θα τιμωρηθή ή θα αμειφθή σύμφωνα με τας πράξεις του.-
Εκείνο που τώρα ενδιαφέρει σας επαναλαμβάνω είναι όλοι να υπακούσωσι εις τας διαταγάς μου, άλλως είμαι υποχρεωμένος να λάβω σκληρά μέτρα κατά παντός όστις δεν ήθελε συμμορφωθή με τας διαταγάς μου. Η παρούσα θα κοινοποιηθή εις όλους τους αντάρτας και τους κατοίκους της περιοχής…….
Γεν.Αρχηγείον.-
Σ.Δ.Γ.Α 10 Ιουλίου 1944
Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΑΡΧΗΓΟΣ
Ν.ΖΕΡΒΑΣ
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Ο Γεν.Αρχηγός
Ν.Ζέρβας
Επιχειρήσεις 4-11-Αυγούστου 1943
Κατά Τουρκαλβανών
Οι οπλισθέντες υπό των Γερμανών και συμπράττοντες μετά τούτων Τουρκαλβανοί
εκράτουν θέσεις έναντι των δυνάμεων της Χ Μεραρχίας ΕΟΕΑ
απειλούντες την επανακατάληψιν της Παραμυθιάς και Πάργας.
Παρά την ελεεινή ταύτην στάσιν των η Μεραρχία κατ’ επανάληψιν εκάλεσε τούτους να παραδώσουν τα όπλα εγγυομένης της ασφαλείας των.
Εις τας λαβούσας χώραν τότε συνενοήσεις του Τχου Κρανιά Αρ. Διοικητού του Συντάγματος και τούτων έλαβον μέτρα και αντιπρόσωποι της συμμαχικής αποστολής. Παρά τας προς τούτο εκκλήσεις και της Αποστολής, οι Τουρκαλβανοί ούτοι δεν ηνόουν να έλθουν εις σοβαράς συμφωνίας. Διετήρουν την μετά των Γερμανών σύμπραξιν και απέφευγον συνάντησιν προς συνενόησιν.
Όχι μόνον τούτο, αλλά και η στάσις των εγένετο πλέον εχθρική. Ενήργουν επιδρομάς κατά των χωρίων Δράγανη – Ψάκκα – Γκρίκα κειμένων μεταξύ των δυο παρατάξεων καθ’ ας έκαιον τα εις τα αλώνια συγκεντρωμένα δημητριακά και ήρπαζον τα αιγοπρόβατα.
Όσους δε εκ των κατοίκων κινούντο απομονωμένως εδολοφονούσαν, εξαναγκάζοντες ούτω αυτούς να εγκαταλείψουν τα χωρία των.
Οι Τουρκαλβανοί προέβαλον επί της πρώτης των γραμμής βραχείαν αντίστασιν διαρκέσασα ημίσιαν περίπου ώραν μεθ’ ο λόγω του πλήρους αιφνιδιασμού των και της ορμής των ανταρτών, ετράπησαν προς τα όπισθεν φυσικάς οχυράς θέσεις, αι οποίαι κατέχοντο υπό πολλών τμημάτων των.
Οι αντάρτες του Συντάγματος
καταγόμενοι άπαντες εκ της περιοχής Τσαμουργιάς,
μένεα πνέοντες κατά των μισαρών τούτων σφαγέων του ελληνισμού της Τσαμουριάς
και εμπρηστών των χωρίων των,
αλαλάζοντας και με φρενήρη ενθουσιασμόν καταδίωκον αυτούς.
Περί την μεσημβρίαν ευρισκόμην εις Κορύτιανην (χωρίον κατοικημένον εξ ολοκλήρου υπό Χριστιανών) όπερ εύρον τελείως εγκαταλελειμμένον.
Οι Χριστιανοί φοβούμενοι τους τουρκαλβανούς εγκατέλειψαν τας οικίας των και περιπλανόντο νήστεις εντός των δασών καθ’ όλην την διάρκειαν των μαχών μας.
Ούτοι αντιληφθέντες την παρουσίαν ημών, ανέκτησαν το θάρρος των και ήρξαντο ευθύς αμέσως να συγκεντρούνται εις το χωρίον των. Κλαίοντες ενηγκαλίζοντο τους αντάρτας ως σωτήρας των εκ του μαρτυρικού ζυγού των Τσάμηδων……..
……..
Εκ παραλλήλου το 65ο Σύνταγμα κατέλαβε και το χωρίον …… ένθα απελευθέρωσε 100 έλληνες οίτινες είχον εγκλεισθή υπό των τουρκαλβανών εις στρατόπεδον συγκεντρώσεως και έτσι ολόκληρος η Μεραρχία ήλεγχε πλέον εξ ολοκλήρου την οδό Μενίνης – Ηγουμενίτσης.»’
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΟΡΕΙΝΗ ΕΛΛΑΣ
ΕΘΝΙΚΑΙ ΟΜΑΔΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΝΤΑΡΤΩΝ
ΓΕΝΙΚΟΝ ΑΡΧΗΓΕΙΟΝ
ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ-ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙΙον
ΑΡ.ΠΡΩΤ.12.029
ΠΡΟΣ
απάσας τας Μονάδας
Ι.- Από της 4ης τρ.μηνός Μονάδες του Γεν.Αρχηγείου ανέλαβον επιχειρήσεις προς κατάληψιν της ΤΣΑΜΟΥΡΓΙΑΣ.
Οι Τουρκοαλβανοί ενισχυμένοι και με Γερμανικά τμήματα προέβαλλον ιδίως κατά την πρώτην ημέραν λίαν σοβαράν αντίστασιν, εις περιοχήν υψωμάτων, Βορείως-Ανατολικώς και Νοτίως ΜΑΖΑΡΑΚΙ.
Τα υψώματα ταύτα κατελήφθησαν εντός της ημέρας.
Από της 5ης τρ. Μην. συνεχίσθη η προχώρησις των τμημάτων μας προς την κατεύθυνσιν ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΗΣ-ΜΟΥΡΤΟΥ.
Τελικώς μέχρι της εσπέρας της 8ης τρ.μην. εξεκαθαρίσθη ολόκληρος η περιοχή ΤΣΑΜΟΥΡΓΙΑΣ των Τουρκαλβανών συγκεντρωθέντων εις ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΝ και ενταχθέντων εις τας Γερμανικάς δυνάμεις.
Ο εχθρός υπέστη κατά την επιχείρησιν ταύτην σοβαράς απωλείας.
Ημέτεραι απώλειαι 9 τραυματίαι……
Ο
Γενικός Αρχηγός
Ν.ΖΕΡΒΑΣ
Διά την ακρίβειαν
το ΙΙΙ Γραφείον
Τ.Σ.Υ
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Παράλληλα στις 23 του ίδιου μήνα ένοπλοι της μειονότητας (κυρίως από τη Λιόψη) συμμετείχαν, ως αντίποινα για τη δράση του ΕΛΑΣ,
στην πυρπόληση της Σαγιάδας43 την οποία σύμφωνα με γερμανική αναφορά υπεράσπιζαν τριάντα αντάρτες44, προφανώς Eλασίτες.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα και όχι τόσο διαδεδομένη πτυχή του δοσιλογισμού των Τσάμηδων της Θεσπρωτίας είναι και η δράση τους εντός αλβανικού εδάφους. Συγκεκριμένα, την 23η Αυγούστου του 1943, αμέσως μετά την καταστροφή της Σαγιάδας, το 1ο τάγμα του 99ου γερμανικού συντάγματος επιτέθηκε στην Κονίσπολη (η σημαντικότερη κωμόπολη της αλβανικής πλευράς της Τσαμουριάς) την οποία υπεράσπιζαν γύρω στους 150 αντάρτες, Aλβανοι , Βορειοηπειρωτες και ντοπιοι Τσάμηδες.
Η όλη επιχείρηση είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη της Κονίσπολης, το θάνατο 50 ή 60 Αλβανών και βορειοηπειρωτων και – σε αντίθεση με τη Σαγιάδα που καταστράφηκε ολοσχερώς – την πυρπόληση κατά κύριο λόγο επιλεγμένων οικιών που υποδείχτηκαν από τους Τσάμηδες51.
Λίγους μήνες αργότερα σχηματίστηκε, με τη στήριξη των γερμανικών δυνάμεων, τάγμα ασφαλείας 1000 ανδρών που υπό την ηγεσία του Νουρί Ντίνο συμμετείχε τον Ιανουάριο του 1944 στην εκκαθαριστική επιχείρηση Χόρριντο που διεξήχθη κυρίως εντός αλβανικού εδάφους και επέφερε το θάνατο 500 ατόμων.
Το τάγμα Nuri Dino
Παράλληλα με τον εξοπλισμό των χωριών της Θεσπρωτίας, αρχίζει να συγκροτείται το λεγόμενο τάγμα Nuri Dino, το οποίο καλείται να δράσει κυρίως στην περιοχή του Αργυροκάστρου.
Γίνονται οι αναγκαίες συνεννοήσεις με τον αρμόδιο Γερμανό στρατηγό, υπεύθυνο για την Αλβανία,
ο οποίος στις 29.3.44 δίνει τη σχετική άδεια:[59, 60, 61]
«Ο x. Nuri Dino έχει την άδεια να συγκροτήσει ένα εθνικό αλβανικό στρατιωτικά οργανωμένο τάγμα επιστράτων εθελοντών
στην περιοχή Αργυροκάστρου με σκοπό να πολεμήσει εναντίον των κομμουνιστών ανταρτών της περιοχής.»»
«Για το υπό συγκρότηση τάγμα »Nuri Dino” παρακαλούμε για την απόσπαση τεσσάρων Αλβανών αξιωματικών (αν είναι δυνατόν ένας από αυτούς με γνώσεις στη Γερμανική ή τη Γαλλική). Προώθηση στο Αργυρόκαστρο.»
Όπως μαθαίνουμε από σχετικό έγγραφο για τη δομή του τάγματος, το τάγμα «Νουρί Ντίνο» παρουσιάζει στις 18.3.1944 την εξής εικόνα σε ό,τι αφορά τη σύνθεση,
«Δύναμη του τάγματος προς το παρόν:
691 άνδρες
300 άνδρες από την περιοχή Ηγουμενίτσα-Φιλιάτες-Παραμυθιά
391 άνδρες από την περιοχή Αργυροκάστρου»»
[51]Μάγερ, 2009, Α’, σ. 291 – 292.
[52]Μάγερ, 2009, Β’, σ. 115.
[53]Αθανάσιος Γκότοβος, Τσάμηδες, το τάγμα Νουρί Ντίνο, Άρδην, 8 Ιουνίου 2016.
58. ΒΑ-ΜΑ Freiburg, RH 24-22-24/109.
59. ΒΑ-ΜΑ Freiburg, RH 24-22-24/80.
60. ΒΑ-ΜΑ Freiburg, RH 24-22-24/115
61. ΒΑ-ΜΑ Freiburg, RH 24-22-24.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Τσιάμηδες και μαρτυριες
»’Ντύνονται με μεγαλοπρεπές τρόπο, τα ρούχα τους είναι καλυμμένα με χρυσές δαντέλες και κεντήματα, και φέρουν όπλα …..»»'[Ο Σκοτσέζος διπλωμάτης και περιηγητής, James Henry Skene (1812-1886), ]
»Οι Τσαμηδες ειναι πανοπλοι με πολυτιμα οπλα»[Βολντκαμφ]
O Valentine Chirol επισκέφτηκε τη γειτονική Μαζαρακιά (Mazrrek) και λέει αναφορικά …»’Αρκετές εκατοντάδες ορεσίβιοι των οποίων η τάξη και το κύρος θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό μόνο από τα έξοχα πουκάμισα, από τα λαμπερά σακάκια ή από τις μεγάλες τους ζώνες απ’ όπου κρέμονταν πιστόλια και στιλέτα σε αριθμούς δύσκολο να υπολογιστούν.» (Valentine Chirol, Twixt Greek and Turk, Edinburgh and London, (W. Blackwood & sons), 1881, p. 237;)
»»Οι Τσάμηδες ήταν αποφασισμένοι να πολεμίσουν μέχρι την τελευταία σταγόνα του αίματος τους για την τιμή της γης που τους είχε δόσει ο Θεός…» (Valentine Chirol, Twixt Greek and Turk, Edinburgh and London, (W. Blackwood & sons), 1881, chapter 18
»»’Οι Τσάμηδες ….. είναι θρήσκοι, αλαζόνες , δεν φυλάττουσι τόσον τας συμφωνίας και υποσχέσεις, ι` »'[Περαιβός ,Απομνημονευματα πολεμικά διαφόρων μαχών]
Οι Οθωμανοι της Τσαμουριας ειναι εις το ακρο θρησκομανεις ,διαφεροντες πολυ των αλλων Οθωμανων»’[Σουλιωτης Κουτσονικας ]
»»Έχουν μια φήμη για γενναιότητα ….. Οι Τσάμηδες είναι πολύ φανατικοί μουσουλμάνοι της σουννιτικής ομάδας, και ένας δερβίσης θα ρίσκαρε τη ζωή του στην Τσαμουριά. Οι άντρες εδώ είναι άγριοι, υπερβολικά φανατικοί, …..»»[Ο Αλσατός στρατιώτης και συγγραφέας, Samson Cerfbeer de Médelsheim (1777-1826)]
»»Ή επαρχία Μαργαριτών κατοικεϊται κατά τό πλεϊστον ύπό μουσουλαμανικού στοιχείου, τό όποιον χαρακτηρίζεται διά τον άγριον μουσουλμανικόν φανατισμόν του. ….. εγεννήθησαν δε καί εζησανάπομυζώντες τό αίμα τού χριστιανού κολλίγου άνέκαθεν μή εργαζόμενοι,διάγοντες βίον άσωτον είς βάρος των χριστιανών………….φρονώ ομως άδιστάκτως οτι λόγω τού δρασυδείλου χαρακτήρος των, τής έλλείψεως άρκετών πολεμοφοδίων, τού πονηροϋ καί συμφεροντολογικού χαρακτήρος των, …..[ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΤΗ ΜΑΡΓΑΡΙΡΤΙΟΥ ΠΡΟΣ ΤΗ ΓΕΝ. ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΗΠΕΙΡΟΥ, Βασίλειον τής ΕλλάδοςΎποδιοίκησις Μαργαριτών]
»’Των Τσαμηδων εν γενει ο φανατισμος προς τον ισλαμισμο υπαρχει βαθυτατος , και ο χαρακτηρ αυτων γλισχρος και ψευδεις»’»’ευφυεις και μαχιμοι αλλα και λειαν δυσυποληπτοι και πλεονεκται , ωστε ουτε παρα τοις ομοθρησκοις τoις χαιρουσι τας πιστα δια το γλισχρον και δολιον χαρακτηρα»»»Kρυψίνοες και δυσπιστοι ,φιλεκδικοι κατα πασης προσβοληςη και πειφρονησεως ,ουχι σπανια μετερχοντε την δολοφονια κατα παντος εχθρου»[Αραβαντινος αγωνιστης του 1821]
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/23152
Αρβανίτες της Αττικης με αυστηρη ενδογαμία παρολα αυτα εξισου Ελληνες οπως και οι υπολοιποι οπως λεει το τελικο συμπερασμα της διατριβής και τελικά οι θεωρητικες παρατηρήσεις του κ.Μπιρή ηταν τελικα ολοσωστες και με βαση την επιστημη αυτή.
»Απο τη μελετη των συχνοτητων των αντιγονων των απλοτύπων και του »Δελτα’ του μειζονος συστήματος Ιστοσυμβατοτητας που αποτελει το κατεξοχην συστημα γενετικης ερευνας της ιστοριας των λαων …παρατηρηθηκε αυξημενη συχνοτητα απλοτυπων και Δελτα των Αρβανιτων της Αττικης ιδια περιπυυ με εκεινη των μαρτυρων που χρησιμοποιηθηκαν αλλα και ιδια με οποιεσδηποτε αλλες μελετες εχουν γινει στον ελλαδικό χώρο ..»[Από τα συμπεράσματα της εργασίας ]
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Οι Τσάμηδες στη σύγχρονη εκπαίδευση της Αλβανίας.
https://www.liberal.gr/diplomacy/poion-nomizei-oti-koroideuei-o-enti-rama/325973
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Ποια ήταν θέση του Άρη Βελουχιώτη σχετικά με τους Τσάμηδες;
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Δεν έχω δει (ή δεν θυμάμαι) τίποτε σχετικό. Μάλλον δεν είχε ασχοληθεί.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!