Κωνσταντίνος Καραμανλής

(Από τον «Ερμή».  Το κείμενο δεν είναι τελικό)

Προϊστορία

Ο Καραμανλής είναι γέννημα της ελληνικής επαρχίας και μάλιστα των Νέων Χωρών, αφού γεννήθηκε  στο Κιούπκιοϊ, νυν Πρώτη, των Σερρών. Εκπληκτικό πολιτικό ένστικτο, αλλά αυτό το είχαν κι άλλοι. Ο Καραμανλής διέθετε, επιπλέον, το σπανιότατο χάρισμα της αποτελεσματικότητας. Το τρίτο βασικό χαρακτηριστικό του, που αναπτύχθηκε με τα χρόνια, ήταν η αίσθηση  της αποστολής, μέσω της αφοσίωσης στην πολιτική, η οποία κάλυπτε σε μεγάλο βαθμό τον απεριόριστο ναρκισσισμό που τον διακατείχε. Οι αριστεροί δεν τον χώνεψαν ποτέ, το ίδιο οι κεντρώοι. Οι δικοί του όμως τον λάτρεψαν, μια λατρεία που άγγιζε και πολλές φορές ξεπερνούσε τα όρια της υπερβολής και την οποία ο ίδιος αποδεχόταν ευχαρίστως, ως αντίδωρο στα οδυνηρά παρεπόμενα της ολοκληρωτικής αφοσίωσής του στην πολιτική.

Προπολεμικά είχε εκλεγεί δυο φορές βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος, στα 1935 και 1936. Ο Μεταξάς και η Κατοχή επέβαλαν ένα μεγάλο διάλειμμα. Στην Κατοχή συμμετείχε σε μια ομάδα πολιτικού προβληματισμού, τη Σοσιαλιστική Ένωση, μαζί με τους Κωνσταντίνο Τσάτσο, Γεώργιο Μαύρο, Πέτρο Γαρουφαλιά, Άγγελο Αγγελόπουλο και Ξενοφώντα Ζολώτα. Πολλοί τότε, ακόμα και πολλοί μοναρχικοί, φανταζόντουσαν ένα είδος σοσιαλισμού, για την μεταπολεμική Ευρώπη. Φυσικά, μια ομάδα με τόσους καθηγητές που θεωρητικολογούσαν ακατάπαυστα, δεν ήταν ο φυσικός χώρος του πραγματιστή Καραμανλή. Το καλοκαίρι του ‘44 αποφάσισε να κάνει κάτι πιο πρακτικό, να πάει στην Αίγυπτο. Ήταν ίσως η τελευταία φορά που άργησε στο ραντεβού με την Ιστορία, αφού έφτασε τον Οκτώβριο, όταν η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε ήδη επιστρέψει στην Αθήνα.

Αυτή η αναποδιά δεν τον εμπόδισε να εκλεγεί βουλευτής με το Λαϊκό Κόμμα στις εκλογές του 1946. Το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς έγινε υπουργός.  Δεν άργησε να ξεχωρίσει, σαν τη μύγα μες το γάλα της μετριότητας. Καθόλου σοσιαλιστής, παρά τις παρέες του της Κατοχής, σύντομα διαπίστωσε ότι για να λειτουργήσει ομαλά ο καπιταλισμός στην Ελλάδα, απαιτείται η άμεση κρατική παρέμβαση, σε πολλά κρίσιμα θέματα. Διαπίστωσε, επίσης, ότι ο μόνος τρόπος για να ξεπεραστεί η αδιανόητη γραφειοκρατία του ελληνικού δημοσίου ήταν η αποφασιστική δράση της πολιτικής ηγεσίας, δηλαδή του ιδίου, γιατί κανένας άλλος πολιτικός δεν το έκανε. Ο Καραμανλής ήταν μάλλον ο πρώτος και ίσως ο μόνος υπουργός στην ιστορία  των ελληνικών κυβερνήσεων του εικοστού αιώνα, που λειτουργούσε με την ταχύτητα, τη σκληρότητα και την αποτελεσματικότητα διευθυντή μιας μεγάλης ιδιωτικής εταιρείας, προκειμένου να πετύχει τους στόχους του. Δεν δίσταζε να συγκρουστεί  με επιχειρηματικούς κολοσσούς της εποχής του, όπως η γερμανική Ζήμενς και η βρετανική Πάουερ, που διέθεταν την υποστήριξη των κυβερνήσεων της Γερμανίας και της Βρετανίας. Ο Μαρκεζίνης υποψιαζόταν αργότερα, ότι η ανάδειξή του στην πρωθυπουργία,  ουσιαστικά από τους Αμερικανούς, έγινε ακριβώς εξαιτίας αυτών των συγκρούσεων.

Ο συνδυασμός αυτών των πολιτικών και προσωπικών χαρακτηριστικών, είχε πρακτικά αποτελέσματα.  Άλλοτε κοινής αποδοχής και θαυμασμού, όπως η αποκατάσταση του κατεστραμμένου οδικού δικτύου της χώρας, με αποκορύφωμα την κατασκευή της εθνικής οδού Αθηνών – Θεσσαλονίκης, συμπεριλαμβανομένης της διάνοιξης των Τεμπών. Η σχεδόν πραξικοπηματική λύση του οξύτατου προβλήματος υδροδότησης της Αθήνας, που χρόνιζε λόγω γραφειοκρατίας και συμφερόντων. Η διαμόρφωση του χώρου Ακρόπολη – Φιλοπάππου στην Αθήνα και της νέας παραλίας στη Θεσσαλονίκη. Άλλοτε, πάλι, αμφιλεγόμενα, όπως το επίσης πραξικοπηματικό ξήλωμα των γραμμών του τραμ, λόγω της σύγκρουσης με τη βρετανική Πάουερ, η οποία άφησε την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη χωρίς μέσο σταθερής τροχιάς μέχρι σήμερα, στα 1982 και ποιος ξέρει μέχρι πότε. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, οι συγκοινωνίες παραχωρήθηκαν με ανεξήγητους αποικιακούς όρους στους λεωφορειούχους, με τον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Θεσσαλονίκης, ΟΑΣΘ, που συστάθηκε επί τούτου. Ή το θέμα της αντιπαροχής, που οδήγησε στην μετατροπή της Αθήνας σε τσιμεντένια χαβούζα. Αν και στο τελευταίο, κακώς το αποτέλεσμα αποδίδεται αποκλειστικά στον Καραμανλή, αφού η αντιπαροχή είχε νομοθετηθεί στα 1929, εξαιτίας του οξυμένου προβλήματος στέγασης των προσφύγων και γιγαντώθηκε μετά το 1964 και στα χρόνια της Χούντας. Αλλά αυτή είναι η μοίρα των ηγετών που έχουν ασκήσει μακροχρόνια εξουσία. Χρεώνονται τα καλά και τα κακά, που πέτυχε διαχρονικά η κοινωνία, στο σύνολό της. Γίνονται μέρος του μύθου τους, έστω κι αν προσπαθούν για δεκαετίες, όπως έκανε συστηματικά και επίμονα ο Καραμανλής, να αναδείξουν τα μεν και να εξαφανίσουν τα δε.

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ‘50, ο Καραμανλής αναζητούσε ηγετικό πολιτικό ρόλο. Μαζί με τους Στέφανο Στεφανόπουλο και Παναγιώτη Κανελλόπουλο δοκίμασαν την τύχη τους με το Λαϊκό  Ενωτικό Κόμμα, αλλά ήταν αναπόφευκτο να σπεύσουν κι αυτοί στον Συναγερμό του Παπάγου. Λένε ότι ο Μαρκεζίνης φρόντισε να δοθεί στον Καραμανλή ένα υπουργείο δεύτερης σειράς, χωρίς δυνατότητες, όπως το Δημοσίων Έργων. Αν ισχύει, τον είχε υποτιμήσει. Άλλωστε δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού υπήρχε ολόκληρη ομάδα γνωστών πολιτικών, που ήταν τοποθετημένοι ψηλότερα από τον Καραμανλή στην πολιτική επετηρίδα του Συναγερμού.

Γιατί διορίστηκε πρωθυπουργός

Όταν πέθανε ο Παπάγος, ο Στεφανόπουλος και ο Κανελλόπουλος, οι δυο υποψήφιοι για την πρωθυπουργία, αγνοήθηκαν, καθώς η εντολή δόθηκε από τον βασιλιά Παύλο στον Καραμανλή. Ήταν μια αυθαίρετη βασιλική κίνηση, γιατί ο νέος πρωθυπουργός διορίστηκε αυτόματα αρχηγός του Συναγερμού, ενώ θα έπρεπε να έχει ακολουθηθεί η ακριβώς αντίστροφη διαδικασία. Να αναδειχθεί αρχηγός από την κοινοβουλευτική ομάδα, ο οποίος στη συνέχεια να λάβει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Αλλά ο Καραμανλής είχε πάρει και το δικαίωμα διάλυσης της Βουλής και προκήρυξης εκλογών, κάτι που τον βοήθησε στον έλεγχο των βουλευτών. Πέρα από τη διαδικαστική και ουσιαστική παρατυπία, το ερώτημα ήταν γιατί διορίστηκε πρωθυπουργός.

Υπήρχαν πολλές απαντήσεις. Η πλέον εύλογη είναι ότι οι δυο αντιπρόεδροι δεν έδιναν την αίσθηση ισχυρών πολιτικών, ικανών να ελέγξουν την κατάσταση. Επιπλέον, ήταν ανταγωνιστικοί μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, ο Καραμανλής πήρε το χρίσμα από τους Αμερικανούς, με τη σύμφωνη γνώμη του Παύλου, για δύο λόγους. Με την υπουργική του απόδοση και την εικόνα που είχε δημιουργήσει, εκτιμήθηκε ως η καλύτερη λύση μακράς πνοής για τη δεξιά παράταξη και ως ο πλέον κατάλληλος για να χειριστεί το Κυπριακό με τρόπο που δεν θα δημιουργούσε προβλήματα στην αμερικανική πολιτική στην ανατολική Μεσόγειο. Δεν έγινε κάποιο πείραμα, οι Αμερικανοί είχαν συζητήσει εγκαίρως μαζί του και είχαν μείνει ικανοποιημένοι από την προσέγγισή του στο πρόβλημα. Το Σεπτέμβριο του 1955, ο Καραμανλής είχε επικρίνει σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, ως μαξιμαλιστική, την πολιτική των δύο αντιπροέδρων, αφού ο Παπάγος ήταν πλέον εκτός μάχης, στο Κυπριακό. Η θέση του ήταν ότι δεν υπήρχε δυνατότητα ένωσης στον παρόντα χρόνο, συνεπώς έπρεπε να επιλεγεί μια ρεαλιστική πολιτική για αυτοκυβέρνηση της Κύπρου, με τη βοήθεια των ΗΠΑ. Αυτό ακριβώς επιδίωκαν και οι Αμερικανοί.

Το περιοδικό του ΚΚΕ Νέος Κόσμος έγραφε το Νοέμβριο του 1955, ότι το μοναδικό προσόν του νέου πρωθυπουργού είναι πως συνδέεται στενά με τους κύκλους του ΙΔΕΑ και τα δικτατορικά σχέδιά τους και έχει ταχθεί ενάντια στην προβολή του Κυπριακού στον ΟΗΕ και υπέρ της συμβιβαστικής λύσης του Κυπριακού, δηλαδή υπέρ της  αποδοχής των αποικιακών προτάσεων της Αγγλίας, υπέρ της  ελληνοτουρκικής φιλίας και συμμαχίας και υπέρ της συνέχισης της ξενόδουλης πολιτικής του ΝΑΤΟ, των Αμερικανικών βάσεων, του ψυχρού πολέμου και τέτοια. Το ΚΚΕ έβλεπε καθαρά τα βασικά πολιτικά δεδομένα, αλλά τα ερμήνευε με την δική του οπτική. Και υποτιμούσε, όπως και πολλοί άλλοι, τον νέο πρωθυπουργό και τις προσωπικές του δυνατότητες.

ΕΡΕ

Ο Καραμανλής έδειξε πολύ σύντομα τις προθέσεις του. Άφησε τον Ελληνικό Συναγερμό του Παπάγου και ίδρυσε, στις 4 Ιανουαρίου 1956, την Εθνικήν Ριζοσπαστικήν Ένωσιν, ΕΡΕ. Αμέσως προσχώρησαν σε αυτήν μια σειρά στελέχη των φιλελευθέρων, μεταξύ τους ο Αβέρωφ και ο  Κωνσταντίνος Τσάτσος. Ο Στεφανόπουλος και ο Κανελλόπουλος δεν προσχώρησαν. Η δημιουργία της ΕΡΕ αιτιολογήθηκε από τον Καραμανλή γιατί έπρεπε να γίνει πλέον υπέρβαση του εθνικού διχασμού, που χαρακτήριζε τις δυο μεγάλες παρατάξεις από το 1915 και μετά. Γιατί έπρεπε να πραγματοποιηθεί η ειρηνική επανάσταση, η αλλαγή που ζητούσε ο ελληνικός λαός. Και για να προωθηθεί η νεότερη γενιά των πολιτικών στελεχών. Ένας πρόσθετος λόγος που ακούστηκε τότε, ότι η ΕΡΕ εκτός από την άκρα αριστερά θα συνέτριβε και την άκρα δεξιά, διαψεύστηκε από τις εξελίξεις. Η πραγματικότητα ήταν ότι ο Καραμανλής δεν είχε καμιά διάθεση να εξαρτάται από τους τοπάρχες, τους κοτζαμπάσηδες του Συναγερμού και να είναι υποχρεωμένος να καλύπτει τις απαιτήσεις τους. Γι’ αυτό δημιούργησε το δικό του κόμμα, στο οποίο καθιερώθηκε ως απόλυτος κυρίαρχος, αφού όσοι τον αμφισβήτησαν κάποια στιγμή, κυρίως οι Ράλλης και Παπαληγούρας, επέστρεψαν σύντομα έχοντας αποτύχει εκτός ΕΡΕ.

Η ΕΡΕ υπήρξε εξαρχής κυβερνητικό κόμμα, αφού διατήρησε την εξουσία ως το 1963. Δεν απόκτησε ποτέ κομματικές λειτουργίες. Αντίθετα, χρησιμοποίησε το γεγονός ότι ήταν κυβέρνηση, για να θέσει στη υπηρεσία της όλες τις κρατικές δομές. Ξεκινώντας από τον Στρατό, ο οποίος δέχτηκε ευχαρίστως τον Καραμανλή, ως επιλογή του βασιλέως, περνώντας από τα Σώματα Ασφαλείας, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως κομματικός στρατός και φτάνοντας ως το κρατικό ραδιόφωνο, το οποίο έθεσε χωρίς ενδοιασμούς στην υπηρεσία της. Κατά μίμηση της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου, ΕΔΗΝ, και της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, δημιουργήθηκε η νεολαία της ΕΡΕ, η ΕΡΕΝ, η οποία λειτούργησε κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, στις προεκλογικές περιόδους. Υπήρχε όμως μια άλλη δεξιά οργάνωση νεολαίας, η Εθνική Φοιτητική Οργάνωση Φοιτητών, ΕΚΟΦ, η οποία είχε δυναμική έως και τρομοκρατική δράση, ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη. Στην επαρχία υπήρχαν πάντοτε τα Τάγματα Εθνικής Ασφαλείας, ΤΕΑ, τα οποία επίσης χρησιμοποιήθηκαν ως παράτυπος αλλά πειστικός πολιτικός και εκλογικός μηχανισμός. Την ΕΡΕ και τον Καραμανλή υποστήριζαν αρκετές μεγάλες εφημερίδες.

Όταν χάθηκε η κυβερνητική εξουσία, υπήρχε πλήθος οπαδών, αλλά δεν υπήρχε πλέον ο Καραμανλής, που λειτουργούσε συνεκτικά. Ο Κανελλόπουλος, που τον διαδέχτηκε, βασίστηκε στη δράση των βουλευτών και των πολιτευτών του κόμματος, οι οποίοι όμως ήθελαν άλλον ως αρχηγό. Στον κρίσιμο χρόνο πριν την Χούντα, η ΕΡΕ είχε διασπαστεί πολιτικά, καθώς πολλά στελέχη της, όπως ο Πιπινέλης, που έγινε υπουργός της Χούντας, υποστήριζαν ανοιχτά την εκτροπή, με πρωτοβουλία του βασιλιά και του Στρατού, σε απόλυτη αντίθεση με τον αρχηγό Κανελλόπουλο, ο οποίος επέμενε στις δρομολογημένες δημοκρατικές διαδικασίες των εκλογών. Υπέρ μιας ελεγχόμενης εκτροπής, η οποία θα εξυγίαινε το πολιτικό σκηνικό, δηλαδή θα απόκλειε από την εξουσία την Ένωση Κέντρου, ήταν τότε και ο ιδρυτής της ΕΡΕ.

Εκλογές 1956 και 1958

Αυτά όμως δεν υπήρχαν ούτε ως μακρινός πολιτικός εφιάλτης στις 19 Φεβρουαρίου 1956, όταν ο Καραμανλής κέρδισε για πρώτη φορά τις εκλογές, ως αρχηγός της ΕΡΕ. Για την ακρίβεια τις έχασε, αφού το αντίπαλο σχήμα, η Δημοκρατική Ένωσις, στο οποίο συμμετείχαν τα κόμματα του κέντρου και η ΕΔΑ, πήρε ένα τοις εκατό περισσότερους ψήφους στην επικράτεια, αλλά, χάρη στον εκλογικό νόμο, ο Καραμανλής εξασφάλισε άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η ΕΔΑ συμμετείχε στη Δημοκρατική Ένωση με είκοσι υποψηφίους, από τους οποίους εκλέχθηκαν οι δεκαοκτώ, με τη συμφωνία ότι η συνεργασία μαζί της ήταν μόνο εκλογική και ότι αποκλειόταν οποιαδήποτε κυβερνητική συνεργασία, στην περίπτωση που η Δημοκρατική Ένωσις εξασφάλιζε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Το ΚΚΕ συμφώνησε να συμμετέχει η ΕΔΑ, γιατί εκτός από τις διακηρύξεις για εφαρμογή ελληνικής εξωτερικής πολιτικής που να ανταποκρινόταν κάθε φορά στα εθνικά συμφέροντα και να εξασφαλίζει την εθνική αξιοπρέπεια και την ανένδοτη υποστήριξη της αυτοδιάθεσης της Κύπρου, η Δημοκρατική Ένωσις υποστήριζε την εφαρμογή εσωτερικής πολιτικής, που να εξασφαλίζει την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, την κατάργηση της εκτόπισης και των αστυνομικών  φακέλων, την χορήγηση αμνηστίας και μέτρα για την υπεράσπιση των οικονομικών συμφερόντων των εργαζομένων.

Ο Καραμανλής εκλέχτηκε πρωθυπουργός, δεν εξασφάλισε όμως την απαιτούμενη πολιτική ευστάθεια για την κυβέρνησή του. Οι επόμενες εκλογές έγιναν πρόωρα, τον Μάιο του 1958. Ο λόγος ήταν η αποχώρηση από την ΕΡΕ του Γεωργίου Ράλλη, του Παναγή Παπαληγούρα  και άλλων δεκατριών  βουλευτών, με πρόσχημα τη διαφωνία τους με τον εκλογικό νόμο που προωθούσε ο Καραμανλής, μετά από συμφωνία με τον Γεώργιο Παπανδρέου. Ο νόμος αυτός είχε στόχο την ενίσχυση του κέντρου, στη θέση του δεύτερου κόμματος και την περιθωριοποίηση της ΕΔΑ.  Ο Καραμανλής, αφού έχασε την πλειοψηφία στη Βουλή,  επέμεινε να γίνουν νέες εκλογές, τις οποίες κέρδισε με 41,2 % και 171 έδρες, εμπεδώνοντας την κυριαρχία του στο χώρο της δεξιάς, αφού οι αποχωρήσαντες έλαβαν μόλις 3% και εξέλεξαν τέσσερις βουλευτές. Χωρίς, αυτή τη φορά, να ψηφίσει ο Στρατός, ο οποίος ήταν σταθερή πηγή ενίσχυσης της ΕΡΕ. Η έκπληξη όμως ήρθε από την ΕΔΑ, που με 24,4% και 79 έδρες έγινε αξιωματική αντιπολίτευση, ενώ το κέντρο περιορίστηκε με 20,7% στην τρίτη θέση.

Το ποσοστό της ΕΔΑ, το οποίο προέκυψε παρά τις απαγορευτικές συνθήκες που δημιουργούσαν στην επαρχία τα ΤΕΑ για τους πιθανούς ψηφοφόρους της, θορύβησε την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, η οποία διαπίστωσε ότι μόλις εννέα χρόνια από τη λήξη του Εμφυλίου, η αριστερά επέστρεφε δυναμικά στην πολιτική σκηνή. Δόθηκαν πολλές ερμηνείες, ότι η ΕΔΑ εκμεταλλεύτηκε το Κυπριακό και το αντιαμερικανικό ρεύμα που είχε δημιουργηθεί στην Ελλάδα εξαιτίας του. Ότι εισέπραξε τη δυσαρέσκεια για την περιοριστική οικονομική πολιτική. Η πραγματικότητα, όμως, ήταν ότι το ΚΚΕ παρέμενε πολιτικά ισχυρό μέσα στις λαϊκές μάζες, παρά τη στρατιωτική συντριβή του 1949. Ακόμα χειρότερα, είχε βρει τρόπο, μέσω της ΕΔΑ, να επικοινωνεί αποτελεσματικά με τις μάζες και πέραν της αριστεράς και να τις επηρεάζει. Σ’ αυτό είχε προφανώς συμβάλλει η απελευθέρωση χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων από τις φυλακές και τις εξορίες, πολλοί από τους οποίους επιστρέφοντας στα σπίτια τους επέστρεψαν και στην πολιτική δράση, για λογαριασμό της ΕΔΑ. Αν αυτή η τάση συνεχιζόταν απρόσκοπτα, δεν ήξερε κανείς που θα μπορούσε να οδηγήσει. Οι δημοτικές εκλογές που έγιναν τον Μάιο του 1959 ενίσχυσαν τους φόβους αυτούς, αφού η ΕΔΑ συμμετείχε στα σχήματα που κέρδισαν με απόλυτη πλειοψηφία τριάντα δύο δήμους σε σύνολο ενενήντα τριών, ενώ εξελέγησαν αντίπαλοι της ΕΡΕ σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πειραιά και άλλες μεγάλες πόλεις.

Η επιτυχία της ΕΔΑ προκάλεσε θόρυβο, αλλά οι εκλογές του 1958 έδειξαν ότι και η ΕΡΕ του Καραμανλή είχε διευρύνει τις κοινωνικές της συμμαχίες, καθώς την υποστήριξε μεγάλο μέρος από τα μεσαία στρώματα σε Αθήνα και επαρχία. Στρώματα που είχαν ενισχυθεί από την αντιπαροχή αλλά και από τη μεγάλη διεύρυνση του δημόσιου τομέα, στα χρόνια του Συναγερμού και της ΕΡΕ. Επιπλέον, η ΕΡΕ παρέμενε σχεδόν μονολιθικά ενωμένη υπό τον Καραμανλή, ενώ οι διεργασίες συνεχίζονταν στο υπόλοιπο πολιτικό φάσμα. Δώδεκα βουλευτές που εξελέγησαν με την ΕΔΑ σχημάτισαν την Δημοκρατική Ένωση. Μεταξύ τους, ο Κομνηνός Πυρομάγλου και ο Ηλίας Τσιριμώκος, που ετέθη επικεφαλής. Με προτροπή της ΕΔΑ δημιουργήθηκε η Νέα Αγροτική Κίνηση. Οι Φιλελεύθεροι έγιναν τρία κομμάτια. Ένα με τον Παπανδρέου, ένα με τον Βενιζέλο και όσους απόμειναν μαζί του και η ομάδα των δέκα, που περιλάμβανε τους Μητσοτάκη, Μαύρο, Παπαληγούρα, Παπασπύρου και Ράλλη. Έγινε μια κίνηση συσπείρωσης του κέντρου με επικεφαλής, στην αρχή, τον Γρίβα της Χ, γύρω από τον οποίο συσπειρώθηκαν βουλευτές του Βενιζέλου, ο Στέφανος Στεφανόπουλος, η ΕΠΕΚ και ο Παυσανίας Κατσώτας, αλλά χωρίς επιτυχία.

Η αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου

Παρέμενε το πρόβλημα της αριστεράς. Ο Καραμανλής είχε δύο τρόπους να το αντιμετωπίσει. Ο ένας ήταν ο πολιτικός, με ανοιχτή αλλά ελεύθερη πολιτική αντιπαράθεση. Ο άλλος ήταν ο κατασταλτικός, με χρήση των υφιστάμενων μηχανισμών του κράτους και δημιουργία νέων. Δεν ήταν εύκολη απόφαση. Έτσι κι αλλιώς, όμως, η κυρίαρχη τάση στον πολιτικό χώρο της δεξιάς, στο Παλάτι, στο Στρατό, στα Σώματα Ασφαλείας και στον συμμαχικό αμερικανικό παράγοντα, ήταν σαφώς υπέρ της δεύτερη επιλογής. Δεν γνωρίζω αν ο Καραμανλής αμφιταλαντεύτηκε, όντας μετά τις εκλογές του 1958 πολιτικά πανίσχυρος μέσα στις πλατιές λαϊκές μάζες, αλλά επέλεξε ως λύση την κρατική καταστολή. Έδωσε έτσι χώρο, ρόλο και ευκαιρίες στα στελέχη της Χούντας του Παπαδόπουλου, που χρησιμοποιήθηκαν σε καίριες θέσεις για να προστατέψουν τη δημοκρατία από τον κομμουνιστικό κίνδυνο.

Ο Καραμανλής γνώριζε για την ύπαρξη της ομάδας Παπαδόπουλου από το 1957. Τον Ιούλιο εκείνης της χρονιάς έφτασε στα χέρια του ένα ανώνυμο υπόμνημα της Ένωσης Ελλήνων Νέων Αξιωματικών, ΕΕΝΑ, στο οποίο καταγραφόταν ανησυχίες για εθνικούς κινδύνους που απειλούσαν τη χώρα, καθώς και αναφορές σε επαγγελματικά και μισθολογικά θέματα. Ο αρχηγός ΓΕΣ Νικολόπουλος διέταξε έρευνα, η οποία μετά από παρακολούθηση κινήσεων, τηλεφώνων και τέτοια, κατέληξε ότι υπήρχε ένα συνωμοτικό δίκτυο από είκοσι αξιωματικούς, οι οποίοι υπηρετούσαν κυρίως στο ΓΕΣ και την ΚΥΠ. Ουσιαστικά ήταν όλη η Χούντα του 1967, πλην Παττακού. Ο Καραμανλής έδωσε εντολή να συλληφθούν οι νασεριστές, αλλά ο Νικολόπουλος θεώρησε κάτι τέτοιο επικίνδυνη ενέργεια, καθώς με την αποκάλυψη της συνωμοσίας θα επλήττετο η ενότητα του στρατεύματος και θα δημιουργούνταν αναταραχές από τους προστάτες των μελών της ομάδας. Άλλωστε έπρεπε να συγκεντρωθεί περισσότερο αποδεικτικό υλικό. Εισηγήθηκε μια τακτική που περιλάμβανε μετάθεση σε μονάδες της βόρειας Ελλάδας, μεθοδικά και σε διάστημα μηνών και στη συνέχεια αποστράτευση των συνωμοτών μετά από κρίση των υπηρεσιακών συμβουλίων. Αν συνέχιζαν να συνωμοτούν, θα προχωρούσε σε συλλήψεις και παραπομπή τους σε στρατοδικείο. Ο Καραμανλής συμφώνησε. Έτσι, ο Παπαδόπουλος και μερικοί ακόμα συνωμότες μετατέθηκαν στη βόρεια Ελλάδα, ωστόσο την άνοιξη του 1958 έντεκα ύποπτοι παρέμεναν  στο ΓΕΣ ή την ΚΥΠ. Το Σεπτέμβριο του 1958 αποστρατεύτηκε ο Νικολόπουλος και ο διάδοχός του, αρχηγός ΓΕΣ Σαρειδάκης, διέκοψε τις έρευνες και μετέθεσε τους αξιωματικούς που ήταν υπεύθυνοι γι’ αυτές. Ακόμα καλύτερα, ο επόμενος αρχηγός ΓΕΣ Καρδαμάκης αποκατέστησε τα μέλη της συνωμοτικής ομάδας. Οργάνωσε το επιτελείο και το ιδιαίτερο γραφείο του με μέλη της ομάδας Παπαδόπουλου. Την ίδια προστασία τους πρόσφεραν ο στρατηγός Νάτσινας, διοικητής της ΚΥΠ και ο ταξίαρχος Βέρρος, διευθυντής του Στρατιωτικού Γραφείου του πρωθυπουργού. Η ώρα τους ήρθε όταν, μετά τις εκλογές του 1958, έπρεπε να αντιμετωπιστεί ο κομμουνιστικός κίνδυνος.

Επελέγη η δημιουργία κρατικών επιτροπών και υπηρεσιών, σχήματα μέσα από τα οποία οργανώθηκε, ενισχύθηκε και καθοδηγήθηκε στη δράση του το παρακράτος. Καταρχήν υπήρξε μια αφανής Ειδική Επιτροπή εξ Υπουργών για να καθορίσει τα μέτρα αντιμετωπίσεως της  κομμουνιστικής δραστηριότητος και προπαγάνδας. Δημιουργήθηκε η Ειδική Συμβουλευτική Επιτροπή Καταπολεμήσεως  του Κομμουνισμού. Συμμετείχαν ο διοικητής της ΚΥΠ Νάτσινας, ο δημοσιογράφος Σάββας Κωνσταντόπουλος, ο ταξίαρχος Βέρρος από το Στρατιωτικό Γραφείο του Καραμανλή και οι συνωμότες Μητρέλης και Παπαδόπουλος. Δημιουργήθηκε η Γενική Διεύθυνσις Ασφαλείας στο υπουργείο Δημοσίας Τάξεως, ΓΔΕΑ. Στη συνέχεια, η Δευτεροβάθμια Συντονιστική Επιτροπή Πληροφοριών και Διαφωτίσεως, στην οποία συμμετείχαν όλοι οι διευθυντές πληροφοριών, ο αρχηγός και τα στελέχη των επιτελείων. Μεταξύ αυτών, πέντε μέλη της άλλοτε Διοικούσας Δέσμης του ΙΔΕΑ και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος. Αυτή η Επιτροπή ήταν υπεύθυνη για το σχέδιο Περικλής, που ήταν μακράς πνοής και εφαρμόστηκε πρώτη φορά στις εκλογές του 1961, με έγκριση του Καραμανλή. Τη διαφώτιση και προπαγάνδα ανέλαβε η Υπηρεσία Πληροφοριών του υπουργείου Προεδρίας, στην οποία ήταν επικεφαλής ο Γωγούσης, επίσης στέλεχος του ΙΔΕΑ, που βρισκόταν σε επαφή με τον Παπαδόπουλο. Συμμετείχε ο, κατά δήλωσή του, σοβιετολόγος Γεώργιος Γεωργαλάς. Από εκεί προέκυψε η εισήγηση για αντιμετώπιση των συγκεντρώσεων των κομμουνιστών με αντισυγκεντρώσεις εθνικοφρόνων, η οποία έγινε δεκτή. Μια εφαρμογή αυτής της μεθόδου έγινε το βράδυ που δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη ο Γρηγόρης Λαμπράκης. Για τη δραστηριότητα όλης αυτής της μηχανής αλλά και για τη χρηματοδότηση διάφορων αντικομμουνιστικών ομάδων, διατέθηκαν σημαντικά κρατικά κονδύλια. Στη δημιουργία και στη δραστηριότητα αυτού του θεσμικού παρακράτους πήραν μέρος υψηλόβαθμοι αξιωματικοί και πολιτικά πρόσωπα της κυβέρνησης Καραμανλή, οπωσδήποτε υπό την έγκριση και θεωρητικά υπό τον έλεγχό του. Ο πρωθυπουργός, επί των ημερών του οποίου υλοποιήθηκαν όλα αυτά, φέρει την πολιτική ευθύνη που του αναλογεί, γενικά, αλλά και ειδικά για τις συνέπειες που είχε η χρησιμοποίηση σε κρίσιμους ρόλους των επικίνδυνων συνωμοτών  της  ομάδας Παπαδόπουλου, που ήδη γνώριζε.

Με την άνεση της ύστερης γνώσης, μπορούμε να πούμε ότι αν ο Καραμανλής επέλεγε στα 1958 να αντιμετωπίσει τον πρακτικά ανύπαρκτο κομμουνιστικό κίνδυνο με πολιτικά μέσα, οι εξελίξεις πιθανόν θα ήταν εντελώς διαφορετικές. Υπό την προϋπόθεση, ότι η πραγματική ηγεσία του τόπου, δηλαδή το Παλάτι και ο Στρατός, που ελεγχόταν από αυτό, αλλά είχε ισχυρή αντιδημοκρατική ροπή και βέβαια ο συμμαχικός αμερικανικός παράγοντας, θα επέτρεπαν στον Καραμανλή να συνεχίσει να είναι πρωθυπουργός.  Αυτό έκαναν άλλωστε, όταν στα 1963 έδειξε εμφανή στοιχεία δυσανεξίας απέναντι στο αφανές πλέγμα εξουσίας, που λειτουργούσε ανεξάρτητα απ’ αυτόν, αγνοώντας τον.

Εκλογές 1961 και ανένδοτος αγώνας

Όταν όλα ήταν έτοιμα, ο Καραμανλής προκάλεσε πρόωρες εκλογές, όπως το συνήθιζε, για τις 29 Οκτωβρίου 1961.  Το αποτέλεσμα ήταν θριαμβευτικό για την ΕΡΕ, με το 50,8% που πέτυχε. Ο στόχος για μείωση του ποσοστού της ΕΔΑ κάτω από 20% είχε επίσης επιτευχθεί, αφού το Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος, ΠΑΜΕ, που είχε συστήσει η αριστερά για τις εκλογές έλαβε 14,62%, δέκα ολόκληρες μονάδες κάτω από τις προηγούμενες εκλογές. Όσο για τη νεότευκτη Ένωση Κέντρου, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, πήρε 33,65%, σε συνεργασία με το Κόμμα Προοδευτικών του Μαρκεζίνη. Κι όμως, αυτός ο θρίαμβος του Καραμανλή ήταν η αρχή μιας ιλιγγιώδους πολιτικής πτώσης, η οποία κατέληξε δυο χρόνια μετά στην απώλεια της πρωθυπουργίας και στην εθελούσια εξορία του.

Οι εκλογές του 1961 έμειναν στην Ιστορία, ως εκλογές της βίας και νοθείας, κάτι που ο ίδιος ο Καραμανλής δεν παραδέχτηκε ποτέ. Οι εκλογές έγιναν με πλήρη κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού υπέρ της ΕΡΕ. Σε ό,τι αφορά τη βία, είναι δεδομένες οι πιέσεις που δέχονταν, από τις αστυνομικές αρχές, οπαδοί και υποψήφιοι του ΠΑΜΕ. Πιο πειστικές ήταν οι παρακρατικές οργανώσεις, οι οποίες έκαναν επιδρομές και κατέστρεψαν κομματικά γραφεία, τυπογραφεία και εγκαταστάσεις της ΕΔΑ. Καταγγέλθηκαν 319 περιπτώσεις επιθέσεων κατά φίλων της ΕΔΑ, η πλειοψηφία τους από μασκοφόρους τραμπούκους, οι οποίοι παρέμειναν άγνωστοι. Αποκορύφωση ήταν οι δύο δολοφονίες νεαρών στελεχών της ΕΔΑ. Του Στέφανου Βελδεμίρη, στην Επτάλοφο Θεσσαλονίκης, που δολοφονήθηκε από χωροφύλακα, ενώ μοίραζε προεκλογικό υλικό. Και του στρατιώτη Διονύση Κερπινιώτη, στο εκλογικό κέντρο του χωριού Δεμίρι Αρκαδίας. Η ΕΔΑ στις 16 Σεπτεμβρίου 1961, σαράντα τέσσερις μέρες πριν τις εκλογές, είχε καταθέσει στη Βουλή ένα κείμενο που ήταν προάγγελος του σχεδίου Περικλής και είχε καταγγείλει τις ετοιμασίες για άσκηση βίας και τρομοκρατίας. Η ΕΡΕ δικαιολόγησε το κείμενο με το επιχείρημα ότι είχε συναχθεί από κάποιο ανεύθυνο πρόσωπο. Η Ένωση Κέντρου, που περίμενε ότι θα κερδίσει τις εκλογές, αδιαφόρησε. Οι εφημερίδες που τη στήριζαν, το ίδιο. Όταν άρχισαν τα κρούσματα βίας κατά του ΠΑΜΕ, έκαναν επίσης τον ανήξερο. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος που παρουσίαζαν τα προεκλογικά παρατράγουδα. Εις προκλητικότητα των αριστερών αποδίδει η Χωροφυλακή τα επεισόδια στο Αιγάλεω. Χωροφύλακες καταδιώκοντες άτομον που διένειμε προκηρύξεις επυροβολήθησαν υπό δύο αγνώστων. Συμπλοκή αριστερών και δεξιών σημειώθηκε χθες κατά τη συγκέντρωση του ΠΑΜΕ εις τον Βόλον. Απεβίωσε χθες ο τραυματισθείς  από αγνώστους οπαδός του ΠΑΜΕ. Ο λόγος ήταν κυνικά απλός, περίμεναν ότι η βία κατά της αριστεράς, θα έστρεφε τις ψήφους της υπέρ της Ένωσης Κέντρου. Αυτό πράγματι συνέβη, αφού η ΕΔΑ έχασε δέκα μονάδες, αλλά η Ένωση Κέντρου ήρθε δεύτερη, πολύ μακριά από την ΕΡΕ.

Τότε ο Παπανδρέου αποφάσισε να διαμαρτυρηθεί δυναμικά. Κατάγγειλε το όργιο της βίας και της νοθείας. Διακήρυξε πως δεν αναγνωρίζει την κυβέρνηση της ΕΡΕ και κήρυξε ανένδοτο αγώνα υπέρ της υπεράσπισης και αποκατάστασης της δημοκρατίας.

Σε ό,τι αφορά τη νοθεία, ήταν γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις κάποιος είχε βάλει το χέρι του στα αποτελέσματα, αφού, για παράδειγμα, στις επιτηρούμενες περιοχές το ποσοστό της ΕΡΕ άγγιζε το 100%. Αλλά αυτό δεν κάλυπτε, έτσι κι αλλιώς, τις σχεδόν είκοσι μονάδες που χώριζαν την Ένωση Κέντρου από την ΕΡΕ. Δόθηκε εντολή στα μέλη και τα στελέχη της να καταθέσουν ενστάσεις και μηνύσεις, σε κάθε περίπτωση που πιθανόν υπήρχε θέμα νοθείας. Όπως κι έγινε. Αλλά, το εκλογοδικείο είχε διαφορετική γνώμη, αφού καταρχήν απέρριψε την ένσταση για τη νομιμότητα των στρατιωτικών ψήφων και στη συνέχεια έκρινε αβάσιμες τις 95 από τις 98 ενστάσεις που είχαν υποβληθεί. Δικαίωσε τρεις περιπτώσεις. Τις εκλογές στο Πλατανόρεμα Κοζάνης, ένα στρατιωτικό τμήμα στη Φθιώτιδα και τρεις κοινότητες της δεύτερης εκλογικής περιφέρειας Θεσσαλονίκης. Η Ένωση Κέντρου και η ΕΔΑ εξέδωσαν από μια Μαύρη Βίβλο για τις εκλογές του 1961. Συνολικά, μηδέν στο πηλίκον. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο κόσμος της Ένωσης Κέντρου και της ΕΔΑ αποδέχτηκε ως έγκυρες τις αποφάσεις του εκλογοδικείου. Με αυτή την έννοια, ο ανένδοτος αγώνας ήταν μια από τις πιο επιτυχημένες πολιτικές καμπάνιες που έγιναν ποτέ. Το σύνθημα 114, από τον αριθμό του τελευταίου άρθρου του Συντάγματος που έλεγε ότι η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, ήταν ένας εξαιρετικά πετυχημένος πολιτικός συμβολισμός. Ακούστηκε για πρώτη φορά στις 5 Μαρτίου 1962, σε συγκέντρωση της νεολαίας της Ένωσης Κέντρου, στο θέατρο Χατζηχρήστου και έμεινε επίκαιρο ως τις εκλογές του Νοεμβρίου 1963, όταν έπεσε ο Καραμανλής. Ο ανένδοτος αγώνας ήταν πηγαίος για τις μάζες, στις οποίες δόθηκε η ευκαιρία να εκφραστούν ελεύθερα, για πρώτη φορά από τα μέσα της δεκαετίας του ‘40. Στις μαχητικές πολιτικές εκδηλώσεις που διοργάνωνε το κέντρο, άρχισε να παίρνει μέρος και η ΕΔΑ.

Πέρα από τις δικαστικές εξελίξεις, υπήρχε και η πολιτική διαμαρτυρία στην κεντρική πολιτική σκηνή, από τον Παπανδρέου και τους περισσότερους βουλευτές της Ένωσης Κέντρου, που υλοποιούσαν τον ανένδοτο αγώνα. Η κοινοβουλευτική ομάδα της Ένωσης Κέντρου δεν πήρε μέρος στην πανηγυρική συνεδρίαση της Βουλής, όπου ο βασιλιάς Παύλος διάβασε το λόγο του Θρόνου. Ούτε στις συνεδριάσεις για την εκλογή προέδρου της Βουλής. Οι βουλευτές της ορκίστηκαν ξεχωριστά, με επιφύλαξη. Και κατέθεσαν πρόταση για παραπομπή του Δόβα, που ήταν υπηρεσιακός πρωθυπουργός στις εκλογές, και υπουργών του, σε Ειδικό Δικαστήριο. Σε μια πρόγευση μελλοντικής Ιστορίας, εννιά βουλευτές της Ένωσης Κέντρου διαφώνησαν, διαγράφηκαν και κατέθεσαν δηλώσεις ανεξαρτητοποίησης. Ανάμεσά τους ήταν ο Πέτρος Γαρουφαλιάς. Παρόμοια, αλλά όχι ταυτόσημη, στάση κράτησε η ΕΔΑ, η οποία είχε πολύ πιο ισχυρούς λόγους για να το κάνει.

Ο ανένδοτος αγώνας του Παπανδρέου είχε κι άλλη μια, αναπάντεχη, πτυχή, καθώς περιλάμβανε αποχή από τις επαφές με το Παλάτι, το οποίο θεωρήθηκε συνυπεύθυνο. Ακόμα και από τις επαφές κοινωνικού χαρακτήρα. Βέβαια, αρκετοί βουλευτές της Ένωσης Κέντρου δεν άργησαν να σπάσουν αυτό το μποϊκοτάζ. Ανάμεσά τους, σε μια ακόμα πρόγευση Ιστορίας, ο Αθανασιάδης – Νόβας και ο Ηλίας Τσιριμώκος. Στο τέλος, το έσπασε και ο ίδιος ο Παπανδρέου, όταν επισκέφτηκε την Αθήνα ο Ντε Γκολ. Στο μεταξύ, ο Γεώργιος Παπανδρέου δεν δίστασε να αποκαλέσει τον αρχηγό ΓΕΣ ανάξιο ηγέτη του στρατεύματος και ολόκληρο το κράτος, συμμορία. Έλεγε ότι η βασιλευομένη Δημοκρατία έπαψε να είναι Δημοκρατία και έμεινε μόνο βασιλευομένη. Ότι η κυβέρνηση της ΕΡΕ μεταβλήθηκε σε εσωτερική κατοχή και η Ένωση Κέντρου αποτελεί Εθνική Αντίσταση. Τέτοια. Στα 1965, όταν η Ένωση Κέντρου ήταν κυβέρνηση, αποκαλύφθηκαν οι λεπτομέρειες του σχεδίου Περικλής, με βάση το οποίο έγιναν οι εκλογές του 1961. Η ΕΡΕ αρνήθηκε κατηγορηματικά την ύπαρξη τέτοιου σχεδίου. Τη δικαίωσε το δικαστικό βούλευμα που εκδόθηκε στα 1966. Δεν τη δικαίωσε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, που στα 1966, σε υπόμνημά του προς τον βασιλέα Κωνσταντίνο, συνόψισε σε λίγες λέξεις το μεγάλο λάθος, που άρχισε στα 1958. Παραβλέψαμε ότι ο κομμουνιστικός κίνδυνος αποτελεί κοινωνικό πρόβλημα και θέλαμε να τον αντιμετωπίσουμε με λίγους αλήτες. Αν ο Κανελλόπουλος είχε προσθέσει και με λίγους επίορκους συνταγματάρχες, θα είχε καλύψει την Ιστορία ως το 1974.

Ρήξη με το Παλάτι, εκλογές 1963

Μετά το 1961, ο Καραμανλής είχε εδραιώσει τη θέση του κερδίζοντας για τρίτη συνεχόμενη φορά γενικές εκλογές, είχε, όμως, αρχίσει να έρχεται σε προστριβές με το Παλάτι. Ορισμένες ήταν, παρόλη την οξύτητά τους, πολιτικά ασήμαντες, όπως η υπόθεση του αρχιεπισκόπου Ιακώβου, ο οποίος υποστηριζόταν σθεναρά από το Παλάτι, αλλά αναγκάστηκε σε παραίτηση λίγο μετά την εκλογή του, για ειδικούς λόγους. Άλλες, ήταν πολύ πιο σοβαρές, όπως η πρόθεση του Καραμανλή να τροποποιηθεί το σύνταγμα του 1952. Το Φεβρουάριο του 1963 είχε κατατεθεί στη Βουλή πρόταση συνταγματικής αναθεώρησης. Βασιζόταν στην ανάγκη ενίσχυσης της εκτελεστικής εξουσίας, ώστε αφενός να επιτευχθεί ταχύτερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία του κράτους, γεγονός που θα εξυπηρετούσε τις αυξημένες ανάγκες της αναπτυσσόμενης οικονομίας. Αφετέρου, να διευκολυνθεί ο αγώνα κατά του εσωτερικού εχθρού. Όχι μόνο του κομμουνισμού, για τον οποίο προέβλεπε, πέρα από την υφιστάμενη νομοθεσία του Εμφυλίου, τη  δυνατότητα να τίθενται κόμματα εκτός νόμου και ποινικοποιούσε την καταχρηστική άσκηση δικαιωμάτων. Για να θωρακιστεί η αναπτυξιακή προσπάθεια, προβλεπόταν η απαγόρευση της απεργίας και η επιβολή περιορισμών στη συνδικαλιστική ελευθερία των εργαζόμενων σε νέους τομείς, όπως οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Καραμανλή εκείνων των ημερών, δεν επιτρέπεται ο κομμουνισμός να λειτουργεί ελευθέρως εις βάρος του καθεστώτος. Επίσης, ισχυραί ομάδες καταχρώνται των συνταγματικών των δικαιωμάτων με απεργίας και διεκδικήσεις και δημιουργούν εντυπώσεις. Η προσέγγιση αυτών των θεμάτων, προφανώς εύρισκε σύμφωνους, επί της αρχής, το Παλάτι και το πολιτικό σύστημα, πλην ΕΔΑ. Η δημιουργία ενός Συνταγματικού Δικαστηρίου, όπως προέβλεπε η πρόταση, δεν θα έκανε τη μεγάλη διαφορά, από όσα ίσχυαν ήδη. Αλλά,  ήταν εμφανής ο σκοπός της ενίσχυσης της εκτελεστικής εξουσίας, συνεπώς της αλλαγής του παγιωμένου συσχετισμού ισχύος. Αυτό επιδιωκόταν με τη θεσμοθέτηση των πράξεων νομοθετικού περιεχομένου και των νόμων – πλαισίων, που θα εξειδικεύονταν με νομοθετικά διατάγματα. Με τη διευκόλυνση του νομοθετικού έργου της Βουλής και με τη δυνατότητά της να νομοθετεί σε τμήματα. Με  τη δυνατότητα εκλογής βουλευτών Επικρατείας και, ως επιστέγασμα, με την αναγωγή του Ανωτάτου Συμβουλίου Δημοσίων Υπηρεσιών, σε συνταγματικό θεσμό. Εκτός αυτών, προβλεπόταν η κατοχύρωση κάποιων κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως η προστασία του γάμου, της οικογένειας και της εργασίας. Η διευκόλυνση των αναγκαστικών απαλλοτριώσεων, για την πραγματοποίηση σημαντικών έργων κοινής ωφέλειας. Και η αναθεώρηση του άρθρου περί ασυλίας των βουλευτών, ώστε να μην παρεμποδίζεται η απόδοση ευθυνών. Αυτή ήταν η φιλοσοφία της βαθείας τομής, μιας ανεδαφικής πολιτικά σύλληψης του Καραμανλή, αφού επιδίωκε τη διευκόλυνση της ανάπτυξης και τον περιορισμό των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με τον περιορισμό των παρεμβάσεων του Θρόνου στην πολιτική. Θέμα ταμπού, γιατί κάτι τέτοιο αμφισβητούσε ευθέως τα θεσμικά, συνεπώς και τα παράτυπα, βασιλικά προνόμια. Δεν το δέχτηκε, επομένως,  ο Σοφοκλής Βενιζέλος, συναρχηγός της Ένωσης Κέντρου και σταθερά βασιλικός πολιτικός παράγοντας, απολύτως απαραίτητος για να συγκεντρωθούν τα δύο τρίτα των ψήφων της Βουλής για να γίνει η τροποποίηση του Συντάγματος. Ο Βενιζέλος πρότεινε πάντοτε κυβερνητική συνεργασία με την ΕΡΕ, για να αντιμετωπιστεί ο κομμουνιστικός κίνδυνος, από ένα ενιαίο αστικό μέτωπο. Ο Καραμανλής, προτιμούσε την ύπαρξη δυο ισχυρών αστικών κομμάτων, που θα εναλλάσσονται στην εξουσία, δηλαδή της ΕΡΕ και της Ένωσης Κέντρου. Δεν κατέληξαν σε συμφωνία και το θέμα της βαθείας τομής έληξε με την παραίτηση του Καραμανλή. Ορισμένα από τα προτεινόμενα μέτρα επανήλθαν στο σύνταγμα του 1975, όπως η προστασία του γάμου, της οικογένειας και της εργασίας, η λειτουργία της Βουλής και σε τμήματα, η εκλογή βουλευτών Επικρατείας, η ψήφιση νόμων-πλαισίων και η έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου. Ήταν φυσικό, αφού το 1975 επεξεργάστηκε τις προτάσεις για το σύνταγμα η ίδια τριάδα που το έκανε στα 1963. Καραμανλής, Τσάτσος, Παπακωνσταντίνου.

Ξαφνικά, ο πανίσχυρος πρωθυπουργός παραιτήθηκε, με δική του πρωτοβουλία, για ένα ήσσονος σημασίας ζήτημα, να μη γίνει μια επίσημη επίσκεψη των βασιλέων στη Βρετανία, με αφορμή κάποιους βασιλικούς γάμους. Ο Παύλος επέμενε, ο Καραμανλής το ίδιο, προβάλλοντας ως εναλλακτική λύση την παραίτησή του. Ουσιαστικά ήταν το τελευταίο παιγνίδι ισχύος που έπαιξε με το Παλάτι, το οποίο δεν τον ήθελε πια, αλλά δεν ήταν καθόλου εύκολο να βρει τρόπο να τον ξεφορτωθεί. Πιθανόν θα κέρδιζε την παρτίδα, αν δεν μεσολαβούσε η πεισματική άρνηση της Φρειδερίκης. Ο Καραμανλής δεν είχε απλώς προβλέψει την εξέλιξη, την είχε προκαλέσει, όταν διαπίστωσε ότι η φιλόδοξη βαθεία τομή του, για τον εκσυγχρονισμό της πολιτικής λειτουργίας, δεν είχε καμιά πιθανότητα να υλοποιηθεί και ο ίδιος θα παρέμενε πρωθυπουργός σε αδυναμία και υπό κηδεμονία. Αν επέμενε, η ρήξη με το Παλάτι ήταν αναπόφευκτη. Ο Καραμανλής δεν είχε ψευδαισθήσεις για την έκβαση, άλλωστε ο ίδιος δεν είχε την επαναστατική ψυχοσύνθεση του Βενιζέλου στα 1915, ούτε τη διάθεση να ριψοκινδυνεύσει όσα είχε ήδη πετύχει, ως πρωθυπουργός.

Δεν το παραδέχτηκε ποτέ, αλλά πρέπει να τον πείραξε πολύ η δολοφονία του Λαμπράκη από το θεσμικό παρακράτος, που ο ίδιος είχε αποδεχτεί, ως πρωθυπουργός και το είχε εντάξει στον αντικομμουνιστικό αγώνα. Τον ενόχλησε όχι η ίδια η δολοφονία, ενός ασήμαντου παράγοντα, όπως έλεγε εκ των υστέρων, αλλά το γεγονός ότι ο ίδιος είχε χάσει τον έλεγχο. Και, οπωσδήποτε, γιατί ο κακός του δαίμονας, ο αδίσταχτος δημαγωγός Γεώργιος Παπανδρέου, τον είχε κατηγορήσει ευθέως, ως ηθικό αυτουργό της πολιτικής δολοφονίας του Λαμπράκη. Ακόμα χειρότερα, γιατί ο Παπανδρέου είχε δίκιο, έστω κι αν ο ίδιος δεν είχε άμεση εμπλοκή. Αυτό τον αθώωνε μόνο λόγω ανικανότητας να ελέγξει το θεσμικό του παρακράτος και ο Καραμανλής δεν μπορούσε να το ανεχθεί. Δεν ήταν η δολοφονία, η αιτία της παραίτησης Καραμανλή. Πιθανότατα, ήταν ο καταλύτης που επιτάχυνε τις εσωτερικές του διεργασίες, που τον οδήγησαν στη μεθόδευσή της, ώστε να την υλοποιήσει με τους δικούς του όρους.

Η παραίτηση προκάλεσε πολιτικό σάλο. Οι δεξιοί τράβαγαν τα μαλλιά τους βουβά, γιατί δεν μπορούσαν να τα βάλουν ανοιχτά με τον βασιλιά. Αντίθετα, οι κεντρώοι πανηγύριζαν, γιατί έβλεπαν πως άνοιγε ο δρόμος τους, προς την εξουσία. Χωρίς να αναλογίζονται την θεσμικά απαράδεκτη και βαθιά ανεύθυνη ενέργεια του βασιλιά, να εξωθήσει σε παραίτηση έναν εκλεγμένο πρωθυπουργό, για να ικανοποιήσει ένα βασιλικό καπρίτσιο, ακόμα κι αν πίστευε ότι ο πρωθυπουργός του υπερέβαλε. Δυο χρόνια αργότερα, οι εξελίξεις θα τιμωρούσαν σκληρά αυτόν τον πολιτικό κυνισμό, γιατί ο βασιλιάς Κωνσταντίνος δεν δίστασε να φερθεί με ανάλογο τρόπο στον εκλεγμένο πρωθυπουργό Παπανδρέου και να τον εξαποστείλει από την πρωθυπουργία, παρά τη θέλησή του.

Ο Καραμανλής αναχώρησε για τη Ζυρίχη και επέστρεψε για να δώσει, κάνοντας αγγαρεία, τη μάχη των εκλογών που προκηρύχτηκαν για τις 3 Νοεμβρίου 1963. Η Ένωση Κέντρου τις κέρδισε με μικρή διαφορά, 42% έναντι 39,4%, αλλά χωρίς να πετύχει κοινοβουλευτική αυτοδυναμία. Ο Καραμανλής αναχώρησε οριστικά αυτή τη φορά για το Παρίσι, αφήνοντας, ως διάδοχό του, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Θα επέστρεφε έντεκα χρόνια αργότερα, στις 23 Ιουλίου 1974.

Advertisement