Η ερώτηση που τέθηκε την περασμένη εβδομάδα από τούτη εδώ την εφημερίδα ήταν ανηλεής: «γιατί οι εκδηλώσεις που γίνονται κατ’ έτος στο Γράμμο αποτελούν «γιορτή μίσους», ενώ οι εκδηλώσεις που θα γίνουν στη Μακρόνησο αποτελούν «εκδήλωση μνήμης»; Και οι μεν και οι δε μας θυμίζουν την ίδια μελανή ιστορική περίοδο, μια περίοδο διχασμού του ελληνικού λαού που πρωταγωνιστούσαν οι κατά Νίκο Καζαντζάκη «αδελφοφάδες»» (Απογευματινή 26.8.2003).
Κάποιοι εξ ευωνύμων θίχτηκαν μόνο και μόνο γατί διατυπώθηκε το ερώτημα. Γενικώς κι αορίστως δήλωσαν ότι «άλλο το ένα κι άλλο το άλλο» και δεν θέλησαν καν να το σκεφτούνε. Κάποιοι άλλοι το συζήτησαν και το θέμα μπήκε σε ευρύτερες διαστάσεις. Έφτασε στον Εμφύλιο και στο πως χειριζόμαστε την ιστορική μνήμη σ’ αυτή τη χώρα.
Επί της ουσίας όμως και όχι επί των εκδηλώσεων, υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά μεταξύ Μακρονήσου και των υπόλοιπων εκφάνσεων του Εμφυλίου. Ο κολασμός στο ξερονήσι αυτό του Αιγαίου μπορεί να ήταν παράγωγο ενός πολέμου, υπήρξε όμως και μια αντιδημοκρατική εκτροπή του κράτους η οποία πρέπει ρητά να καταδικαστεί για να μην υπάρξουν άλλες στο μέλλον. Συνέχεια ανάγνωσης «Πάσχος Μανδραβέλης: Μακρόνησος και Γράμμος «
Σημειώσεις για τον Εμφύλιο 