Η λήξη του Εμφυλίου 1943-49 και οι σύγχρονοι τυμβωρύχοι

Από τις 29 Αυγούστου 1949 πέρασαν σχεδόν επτά δεκαετίες. Πολύς χρόνος, αλλά όχι αρκετός για να μιλάμε για τον Εμφύλιο ψύχραιμα, χωρίς να αρπαζόμαστε.

Θα ήθελα, με την ευκαιρία της επετείου, να προτείνω ένα σχήμα ερμηνείας. Ο Εμφύλιος 1943-49 υλοποιήθηκε γιατί υπήρχε ένα τραγικό έλλειμμα ηγεσίας. Και από τις δύο πλευρές. 

Εικόνες του Μπούλκες

Για το Μπούλκες υπάρχει ήδη στις «σημειώσεις» μια ανάρτηση: Μπούλκες  Αλλά μόλις διάβασα ένα βιβλίο, του Χρήστου Δ. Καινούριου, που «ζητάει» την προσοχή μας: Στα άδυτα του Εμφυλίου. Στρατόπεδα Ρουμπίκ και Μπούλκες. Εκδ. ΒΗΜΑ, 2011. 

Paul A. Porter – Ζητείται: ένα θαύμα για την Ελλάδα. Ημερολόγιο ενός Προεδρικού Απεσταλμένου, 20 Ιανουαρίου – 27 Φεβρουαρίου 1947

Το βιβλίο του Porter μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα ορισμένες ουσιαστικές – κρίσιμες πλευρές για την κατάσταση της χώρας, της κοινωνίας και των πολιτικών δυνάμεων στο κρίσιμο χρονικό σημείο των αρχών του 1947.  Μπορούμε να πούμε πως ενισχύει σημαντικά την πεποίθηση ότι ο γενικευμένος Εμφύλιος που ακολούθησε δεν ήταν αναπόφευκτος. Αναπόφευκτο τον έκαναν, από την πλευρά της κυβέρνησης, οι χρόνιες πολιτικές αδυναμίες του πολιτικού κόσμου της εποχής, οι οποίες ενισχυόντουσαν (χειροτέρευαν) σε σημείο απελπισίας εξαιτίας των χαρακτήρων της ηγέτιδας κοινωνικής τάξης. Χαρακτήρες που ο Porter επισημαίνει και περιγράφει με μοναδική οξυδέρκεια. Σημαντική επίσης είναι η εικόνα της ελληνικής επαρχίας που μας δίνει, με τις παρατηρήσεις και τα σχόλια που κάνει μετά τις επισκέψεις του σε Μακεδονία – Θράκη και Πελοπόννησο.

Ρηχές Λίμνες

Όσοι ασχολούνται με τον Εμφύλιο γνωρίζουν το «σχέδιο Λίμνες» που εγκρίθηκε από την 3η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, στις 11-12 Σεπτεμβρίου 1947. Σύμφωνα με το σχέδιο αυτό ο ΔΣΕ θα τριπλασίαζε τη δύναμή του ως την άνοιξη του 1948 και θα επιδίωκε τη δημιουργία «Ελεύθερης Ελλάδας» σε Μακεδονία – Θράκη, συμπεριλαμβανομένης της Θεσσαλονίκης. Αξίζει να δούμε ποιες ήταν οι δυνάμεις του ΣΔΕ το Σεπτέμβριο του 1947:

Η πορεία των αόπλων

Τάσσος (Αλεβίζος)  Η Συνέλευση των Καπεταναίων 

(Προσχέδιο για ξυλογραφία 200Χ400 εκ.)

Η έκθεση του Γ. Βοντίσιου (Γούσια) μετέπειτα αρχιστράτηγου του ΔΣΕ, για την πορεία των αόπλων υπάρχει ολόκληρη εδώ, όπως δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός, τχ 5, τον Μάιο του 1948: http://www.rizospastis.gr/story.do?id=3681855

Από την περιγραφή του Γούσια ξεχειλίζει ο ηρωισμός και ο θαυμασμός για το «επίτευγμα» – κάτι που φαίνεται πως έχει φτάσει ως τις μέρες μας:

http://e-oikodomos.blogspot.gr/2013/11/1000.html

και

http://www.902.gr/eidisi/istoria/29467/larisa-ekdiloseis-gia-tin-poreia-ton-1000-aoplon-tis-roymelis-foto

Ο ανύποπτος αναγνώστης μένει με την εντύπωση ότι ήταν μια επιχείρηση μεταφοράς 1300 περίπου στρατολογημένων νέων, από την Ευρυτανία στο Γράμμο, η οποία συνάντησε μεγάλες δυσκολίες, αλλά ήταν σε γενικές γραμμές πετυχημένη: μια ακόμα ηρωική ψηφίδα της Ιστορίας του ΔΣΕ.

Πρόκειται για μια εντελώς λάθος εντύπωση. Ας δούμε τι γράφει ο Γ. Μαργαρίτης:

Οπλίται Γ’. κατηγορίας

ΙΙΙ.- Οπλίται Γ’. κατηγορίας
α) Δια συστηματικού τρόπου επετεύχθησαν:
Η απομάκρυνσις από τας Μονάδας του Στρρατού και Εθν/ράς παντός υπόπτου στοιχείου υποσκάπτοντος την πειθαρχίαν και την συνοχήν του Στρατεύματος και η συγκέντρωσίς των εις την Μακρόνησον, της Αμερικανικής Αποστολής αναλαβούσης την δαπάνην της διατροφής των επιπλέον του κανονικού Στρατού.

Οι ναυτεργάτες στο ΔΣΕ και την εξορία

Στις αρχές του 1949 το πρόβλημα των εφεδρειών για το ΔΣΕ είχε πάρει εφιαλτικές διαστάσεις. Μια από τις ελάχιστες πιθανές πηγές στρατολόγησης μαχητών που απέμεναν, ήταν οι ναυτεργάτες.

Είναι χαρακτηριστική η απόφαση του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, στις 22/2/1949:

Απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ

Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, αφού συζήτησε πάνω στην έκθεση του σ. Αρτέμη για τη δουλειά στους ναυτεργάτες, στη Δυτ. Ευρώπη, Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο και Μέσ. Ανατολή πρώτο διαπιστώνει ότι η δουλειά αυτή παρέχει πολλές δυνατότητες για τον αγώνα και ιδιαίτερα για την ενίσχυση του ΔΣΕ, ότι η δουλειά μέσα στους ναυτεργάτες σαν αρχή μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητική, ότι μπήκε μια βάση για να αναπτυχθεί σοβαρή δουλειά σ’ όλες τις πιο πάνω περιοχές και ότι σοβαρή καθυστέρηση και μη ανταπόκριση στις ανάγκες του κινήματος, παρουσιάζει η δουλειά μας στο Παρίσι.

Με βάση την πιο πάνω διαπίστωση, το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ αποφασίζει:

Η Κρήτη στον Εμφύλιο

Η Κρήτη είχε το δικό της μερτικό στον Εμφύλιο. Ωστόσο, η συμμετοχή της ήταν αναλογικά μικρή. Ακόμα και χρονικά ο Εμφύλιος στην Κρήτη ήταν περιορισμένος – όλα άρχισαν τον Μάιο του ’47 και είχαν τελειώσει τον Οκτώβριο του ’48. Ωστόσο στο μεγάλο νησί  δεν έλειψαν οι θάνατοι, αλλά και οι αγριότητες.

Ήταν λόγοι πολιτικής παράδοσης, τοπικών συνθηκών στην Κατοχή και γεωγραφίας που η Κρήτη  δεν γνώρισε έναν γενικευμένο ανελέητο εμφύλιο, όπως η Πελοπόννησος ή η Μακεδονία.

Η βενιζελική παράδοση ήταν κυρίαρχη στην Κρήτη – και παρέμεινε έτσι σχεδόν ως τις μέρες μας. Αυτό είχε ως συνέπεια την αποφυγή των διχασμών πριν την Κατοχή, οι οποίοι σε άλλες περιοχές προϋπήρχαν και φούντωσαν.

Οι επιθετικές δραστηριότητες του ΔΣΕ

Νομίζω ότι ένα συνοπτικό χρονολόγιο των επιθετικών δραστηριοτήτων του ΔΣΕ είναι χρήσιμο σε όσους ασχολούνται με την ιστορία της εποχής. Αυτό που ακολουθεί βασίζεται στο ευρύτερο χρονολόγιο που παραθέτει ο Νίκος Μαραντζίδης στο βιβλίο του Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2010.

Από τη μελέτη του χρονολογίου προκύπτουν, καταρχήν, τα ακόλουθα συμπεράσματα:

…όστις ερωτηθείς εδήλωσεν ότι ουδέν έχει να είπη

Ο Ηλίας Νικολακόπουλος κάνει λόγο για περισσότερους από 3000 εκτελεσμένους στον Εμφύλιο.

http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=508484

Προφανώς εννοεί τους εκτελεσμένους «συμμορίτες» στο διάστημα 1946-49.

Πέρα όμως από τις πολιτικές, δικαστικές και κοινωνικές πλευρές των εκτελέσεων, υπάρχει και μια ακόμα πλευρά, η λιγότερο ίσως σημαντική: η πλευρά της γραφειοκρατίας.

Όλες οι εκτελέσεις καλύφτηκαν γραφειοκρατικά με τον ίδιο τρόπο – σχεδόν με τις ίδιες λέξεις και φράσεις. Οι «εκθέσεις εκτελέσεως» δημοσιευόντουσαν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, με αποτέλεσμα να αποτελούν σήμερα ένα μοναδικό αρχειακό υλικό.