Εμφύλιος και χιούμορ

Ο Εμφύλιος ήταν ατελείωτη μαυρίλα. Ωστόσο, πρέπει να είχε και τις «αστείες του» στιγμές. Θυμάμαι τον πατέρα μου, εξαιρετικό αφηγητή, να αφηγείται αστείες ιστορίες του Εμφυλίου στα χωριά μας – τις οποίες δεν κατέγραψα και χάθηκαν. Ψάχνοντας να βρω υλικό στο δίκτυο,  η συγκομιδή μου ήταν μάλλον φτωχή: ένα αφιέρωμα του «Ιού»,  λίγα  σκίτσα (του Μποστ και άλλων)  και μερικά αποσπάσματα από ταινίες. 

*
Εμφύλιο χιούμορ

Με τι γελούσαν πριν 50 χρόνια οι Ελληνες; Οι μισοί ξεκαρδίζονταν με τους άλλους μισούς. Ο εμφύλιος θριάμβευε στις γελοιογραφίες, τα ευθυμογραφήματα και τα ανέκδοτα.

Με το πενάκι παρά πόδα

Πριν από πενήντα ακριβώς χρόνια, οι Ελληνες γελούσαν -όσο τους έπαιρνε βέβαια να γελούν- με αστεία που είχαν στόχο τους ίδιους, ή μάλλον τους συμπατριώτες τους που βρίσκονταν στο αντίπαλο στρατόπεδο. Δεν πρόκειται για ελληνική πρωτοτυπία. Σε καιρούς εμφύλιου πολέμου, το χιούμορ επιστρατεύεται σαν όπλο κατά του εσωτερικού εχθρού. Στρατεύεται κι αυτό και αναλαμβάνει να επιτελέσει έναν ειδικό ρόλο: περισσότερο άμεσο και εύπεπτο από μια πολιτική ανάλυση, το χιούμορ σε περιόδους αναταραχής αναμένεται να εκλαϊκεύσει αποτελεσματικά την προπαγάνδα της κάθε πλευράς και να φρονηματίσει μέσω του γέλιου.

Γελοιογραφίες, ευθυμογραφήματα πάσης φύσεως, ανέκδοτα, στιχουργήματα, θεατρικά σκετς και κόμικς επιχειρούσαν λοιπόν το 1947 να «βγάλουν γέλιο» σε βάρος του αντιπάλου, αλλά πολύ συχνά αποτύγχαναν. Κι αυτό γιατί το χιούμορ της εποχής, πιστό στη «γραμμή», δύσκολα τολμούσε να υπερβεί τα εσκαμμένα και να αποτελέσει κάτι περισσότερο από μια απλή «εικονογράφηση» της απλουστευτικής εκδοχής των γεγονότων που καλλιεργούσε η κάθε πλευρά για τις ανάγκες της προπαγάνδας της. Αν φυλλομετρήσουμε δύο «στρατευμένα» έντυπα της εποχής, το δεκαπενθήμερο «εθνικό» περιοδικό «Ακρίτας» (έκδοση της Υπηρεσίας Στρατιωτικού Τύπου) από τη μια και τον «Ριζοσπάστη», αλλά και τον εβδομαδιαίο «Ρίζο της Δευτέρας» από την άλλη, θα δούμε ότι η σάτιρα του αντιπάλου υπήρξε βασικό στοιχείο της πάλης των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Πόσο όμως καταλυτικό μπορούσε να είναι ένα χιούμορ που όφειλε να ακολουθεί κατά γράμμα τις κατευθύνσεις που ορίζονταν «άνωθεν»;

Στο σημείο αυτό, το «κυβερνητικό» χιούμορ μοιάζει να ασφυκτιά στις προδιαγραφές του «εθνικού συμφέροντος» και να καταλήγει στην αέναη αναπαραγωγή κάποιων στερεοτυπικών σχημάτων που δύσκολα μπορούσαν να προκαλέσουν το ξάφνιασμα ή το χαμόγελο των αναγνωστών. Παρά την επιστράτευση πολλών και γνωστών ονομάτων (Δ. Ψαθάς, Δ. Γιαννουκάκης, Μ. Καραγάτσης, Γ. Οικονομίδης κ.ά.), ο «Ακρίτας» δεν ήταν σε θέση να προσφέρει μια πραγματικά χιουμοριστική εκδοχή των γεγονότων. Για να μείνουμε μόνο στις γελοιογραφίες (όπου μεταξύ άλλων θα συναντήσουμε τον Παύλο Βαλασάκη, τον Φωκίωνα Δημητριάδη και τον νεαρό τότε Μποστ.), το κωμικό εφέ επιδιώκεται μέσα από την επανάληψη της ίδιας άθλιας εικόνας του «συμμορίτη»: οι κομμουνιστές αντάρτες εμφανίζονται λιγδιάρηδες, ηλίθιοι, ψειριάρηδες, πεινασμένοι και δειλοί. Σπανιότερες είναι οι τόσο συχνές στα κείμενα αναφορές στον αφελληνισμό των κομμουνιστών, καθώς και στις «θηριωδίες» τους με θύματα γυναίκες και αμάχους. Χαρακτηριστικός είναι από την άποψη αυτή ο «Μύωψ», ο γελοιογραφικός «συμμορίτης» του Μποστ.: ο διοπτροφόρος (διανοούμενος;) κομμουνιστής που μπλέκει τα τανκς με τα μουλάρια και βλέπει τα αεροπλάνα για μύγες απέχει πολύ από το πρότυπο του αιμοσταγούς «κατσαπλιά». Πρόκειται στην πραγματικότητα για ένα ταλαίπωρο και εξαθλιωμένο ανθρωπάκι, έτοιμο να τραπεί σε φυγή στη θέα του λεβέντη εθνικόφρονα φαντάρου.

Από την άποψη αυτή, η χιουμοριστική στράτευση του «εσωτερικού εχθρού» μοιάζει να διαθέτει κάπως μεγαλύτερη ευελιξία. Τόσο στον «Ριζοσπάστη» (με τις καθημερινές «Σφυριές» του Απ. Σπήλιου και την κυριακάτικη στήλη «Το κόκκινο πιπέρι», όπου φιλοξενήθηκε και το κόμικ «Τάκης ο Κουκουές»), όσο και στην τελευταία σελίδα του «Ρίζου της Δευτέρας», το χιούμορ της «άλλης πλευράς» εμφανίζεται περισσότερο ποικίλο: προσφέρει στους αναγνώστες τη χιουμοριστική πλευρά επίκαιρων γεγονότων της πολιτικής καθημερινότητας και σχολιάζει με μεγαλύτερη ευκολία τα έργα και τις ημέρες των αλλεπάλληλων μεταπολεμικών κυβερνήσεων. Οχι βέβαια ότι δεν αναπαράγει και αυτό με εμμονή τα δικά του στερεότυπα για τον εχθρό, ντόπιο και ξένο. Για να μείνουμε και πάλι στις γελοιογραφίες: Στην τελευταία σελίδα του «Ρίζου της Δευτέρας» που καλύπτεται ολόκληρη από γελοιογραφίες (υπογράφονται από τους Ν. Καστανάκη, Ζήτα, ΤΟΤ, Πίπη, Γρεκό, ΤΑΦ) θα συναντήσουμε συχνά τους αιμοδιψείς εθνικόφρονες «σούρληδες», τους «κολωνακιώτες λάκηδες» που τρέμουν σύγκορμοι στο βουνό, αλλά και τις ξετσίπωτες ελληνίδες που ντροπιάζουν το λαό τους και πουλιούνται στους ξένους.
Ούτως ή άλλως, για το χιούμορ του εμφυλίου μιλάμε. Δηλαδή για το χιούμορ μιας εποχής ανίκανης να ξεχωρίσει αποχρώσεις, αδύναμης να προσφέρει την πολυτέλεια της ελευθερίας. Μια τέτοια εποχή ο χιουμορίστας κινείται αναγκαστικά μέσα στο πλαίσιο μιας δεδομένης εκδοχής της επικαιρότητας, γράφει ή σχεδιάζει έχοντας συνέχεια στο μυαλό του τις μύριες ρητές ή άρρητες απαγορεύσεις που οφείλει να σεβαστεί. Με τον τρόπο αυτό, το χιούμορ του γίνεται αποδεκτό, δηλαδή δημοσιεύσιμο. Μόνο που έτσι συχνά αυτοκαταργείται.

Το πρόσωπο του εχθρού

Η σάτιρα του εχθρού μέσα από την καρικατούρα των ηγετών του έχει την τιμητική της στις γελοιογραφίες του εμφυλίου. Για τους «εθνικόφρονες», το πρόσωπο του Μάρκου Βαφειάδη προσέφερε τον ιδεωδέστερο συμβολισμό του κομμουνιστικού κινδύνου που απειλούσε τη χώρα με αποτέλεσμα να αποτελεί μόνιμο «Θαμώνα» των γελοιογραφιών, οι οποίες σπανίως καταδέχονταν να ασχοληθούν με κάποια άλλη φυσιογνωμία της αριστεράς. Συχνές ήταν όμως και οι αναφορές στους ξένους κομμουνιστές ηγέτες (π.χ. Στάλιν, Χότζα), και κυρίως στον Τίτο και την «προδοσία» του, την οποία οι γελοιογραφίες φρόντιζαν να υπενθυμίζουν στους αναγνώστες τους με κάθε ευκαιρία. (αρ. 1-4, «Ακρίτας»).

Στην άλλη τώρα πλευρά, το κομμουνιστικό χιούμορ τα έβαζε με μια κατά πολύ μεγαλύτερη γκάμα «εχθρών»: Αν και ο Ναπολέων Ζέρβας ήταν ασφαλώς το πρόσωπο που εμφανιζόταν συχνότερα από κάθε άλλο, δεν έμεναν παραπονεμένοι ούτε οι εγχώριοι πολιτικοί (π.χ. Τσαλδάρης, Μάξιμος, Παπανδρέου) ούτε οι ξένοι «προστάτες» τους, κυρίως ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τρούμαν (αρ. 5-10. «Ριζοσπάστης»).

ΤΟ ΓΕΛΙΟ ΤΟΥ 1947
Ο Καζαμίας του 1947

Την πρωτοχρονιά του 1947, ο καθημερινός (αιχμηρός και αγαπημένος από τους αναγνώστες της εποχής) χρονογράφος του «Ριζοσπάστη», Απόστολος Σπήλιος, προτίμησε να σκαρώσει έναν χιουμοριστικό Καζαμία, προφανώς πολιτικοποιημένο.

«Χρονιάτικος πίναξ.
Από κτίσεως κόσμου κατά τους εβδομήκοντα, έτη 7455.
Από καταβολής Δοσιλόγων κατά τας Γραφάς, έτη 7445.
Από της ανοικοδομήσεως Ελλάδος, έτη 0000.
Από γερμανικής κατοχής, έτη 6.
Από αγγλικής, ημέραι συναπταί 822.
Από δηλώσεων Μπέβιν ότι «θα φύγουν από την Ελλάδα μόλις αποκατασταθεί η τάξις», φοραί: (χάσαμε το λογαριασμό).
Από εξοντώσεως οριστικώς των συμμοριών, φοραί 5 (για την ώρα).

Εκλείψεις
Κατά το έτος 1947 θα γίνουν 5 εν όλω εκλείψεις, εξ ων:
– Δύο του Ηλίου, αόρατοι εν Ελλάδι.
– Μία της Σελήνης μερικώς ορατή.
– Μία της Εντροπής του παλαιού πολιτικού κόσμου, ολική και ορατή μόνον εν Ελλάδι, και
– Μία της Υπομονής του ελληνικού λαού, επίσης ολική και ορατωτάτη καθ’ άπασαν την χώραν.

Ιανουάριος
– Ο Ηλιος ευρίσκεται εις τον Υδροχόον -η ΟΥΛΕΝ όμως διαφωνούσα σχετικώς περιορίζει το νερό σε δυό φορές τη βδομάδα.
– Γέννησις τέρατος με 14 πόδας και χείρας και ουδεμίαν κεφαλήν. Λέγεται ότι πρόκειται περί της αναμενομένης κυβερνήσεως «Εθνικής Ενώσεως»! Το νεογνόν, καθ’ ην στιγμήν το ελάμβανεν εις χείρας του ο Μακαριώτατος δια να το ευλογήσει, απεβίωσεν.
– Ο υπουργός της Εθνικής Οικονομίας κ. Μιχαλακόπουλος, ως λέγεται εις κύκλους αφελών τινών, πρόκειται να παραιτηθεί λόγω των σκανδάλων της κόρης του Ασπασίας και της επίσης δευτεροτόκου κόρης του ΚΑΥΣΤΙΚΗΣ ΣΟΔΑΣ.

Φεβρουάριος
– Το Αστεροσκοπείον παρακαλείται υπό της κυβερνήσεως να παρατείνει εξαιρετικώς εφέτος επί δίμηνον τουλάχιστον τον χειμώνα, μέχρις ότου ετοιμασθεί το ειδικώς εκγυμναζόμενον Σώμα Σκιέρ εκ Κολωνακίου προς καταπολέμησιν των ανταρτών.
– Ο κ. Τσαλδάρης αναχωρεί δια Τεχεράνην προς υπογραφήν Ελληνοπερσικού Συμφώνου αμοιβαίας υποστηρίξεως κατά του Σλαβισμού, όστις απειλεί την Ελληνο-Περσικήν φυλήν δι’ εξαφανίσεως. Κυβερνητική διαταγή διακόπτει τας παραστάσεις των ΠΕΡΣΩΝ του Αισχύλου, ως προσβλητικόν δια τους φίλους μας Πέρσας του Γκαβάμ Σουλτανέχ.

Μάρτιος
– Συμμορία ορμωμένη εκ γιουγκοσλαβικού εδάφους ενεφανίσθη εις Κατάκωλον Ηλείας. Ετέρα τοιαύτη βουλγαρικής προελεύσεως προσέβαλε φυλάκιον χωροφυλακής παρά τις Κάβο-κολώνες. Λέγεται ότι της τελευταίας ηγείται προσωπικώς ο Δημητρώφ.

Απρίλιος
– Ο Ηλιος ευρίσκεται εις τον Ταύρον και ο Ταύρος (μαινόμενος) εντός του γραφείου του κ. Βεντήρη, διότι ο αδελφός του, παρά τους αδελφικούς όρκους που του έδωσε, δεν κατόρθωσε ακόμη να διαλύσει τους αντάρτες.

Μάιος
– Ο Ηλιος ευρίσκεται εις τους Δίδυμους και ο κ. Τσαλδάρης γονυκλινής εις τα γραφεία των κ.κ. Νόρτον και Μακ Βη.

Ιούλιος
– Εις τους δημοσίους υπαλλήλους χορηγείται το 15θήμερον, γεγονός όπερ δια παραρτημάτων αναγγέλλουν αι απογευματιναί εκδόσεις των εφημερίδων γινόμεναι ανάρπαστοι.
– Ο Στρατάρχης Στάλιν, κατά την «Βραδυνήν», μεταλαμβάνει των αχράντων μυστηρίων.

Σεπτέμβριος
– Αρχεται ο τρύγος εις τας αμπέλους. Ανακοινωθέν του υπουργείου Δημ. Τάξεως αναφέρει ότι οι συμμορίται έχουν εγκλωβισθεί εντός του τριγώνου Ιωαννίνων – Αλεξανδουπόλεως – Θηβών και κατακερματίζονται απηνώς.

Οκτώβριος
– Ο Ηλιος ευρίσκεται εις τον Σκορπιό και η κυβέρνησις εις το Σκορποχώρι.

Νοέμβριος
– Ο Στρατάρχης Στάλιν ομιλεί εις την Ερυθράν Πλατείαν επί τη επετείω της Επαναστάσεως. Η «Βραδυνή» επιμένει ότι πρόκειται περί του Σωσίου Στάλιν διότι ο πραγματικός απέθανεν εις τας στήλας της προ μηνών.».

ΟΙ ΜΕΝ ΚΑΙ ΟΙ ΔΕ

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΣΠΗΛΙΟΣ. «Αλληλογραφία. Ναπ. Ζέρβαν, Υπουργόν Δημοσίας Τάξεως: Προς διευκόλυνσιν της υπηρεσίας σας, σας γνωρίζομεν ότι ο Ζαχαριάδης εθεάθη κατά τας απογευματινάς ώρας της χθες εις τα κάτωθι ταυτοχρόνως σημεία: 1) Εις Χρυσομηλιάν μετά του Μάρκου 2) Εις κορυφήν Κόζιακα μετά του Υψηλάντη 3) Εις Πράγαν Τσεχοσλοβακίας μετά του Πορφυρογένη 4) Εις Βελιγράδιον μετά του Τίτο 5) Εις Μόσχαν μετά της μυστηριώδους κυρίας Κομιντέρν 6) Εις του Ζαχαράτου πίνων τον καφέν του απέναντι του κ.Ευστρ.Κουλουμβάκη» ( «Ριζοσπάστης» 11/5/1947).

ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ. Από χρονογράφημα του γνωστού συγγραφέα με τίτλο «Στις πλαγιές του Γράμμου»: «Εξαφνα κατέφθασαν τα μεγάφωνα της Μεραρχίας, εστήθησαν απέναντι από τις γραμμές των μαρκοσλάβων κι άρχισαν την εκπομπή τους. Ο αρχηγός του πυροβολικού ενθουσιάστηκε. -Θα μιλήσω και εγώ εις τους κατσαπλιάδες! εδήλωσε. Και τους μίλησε. Το τι τους είπε είναι δυσπερίγραπτο. Ποτέ μου δεν άκουσα διάλεξι με τόσο πηγαίο χιούμορ, τόσο σπινθηριστό και φρέσκο πνεύμα. Ο διαφωτιστής όμως του απέναντι μαρκοσλαβικού λόχου ανησύχησε σφόδρα από τα λόγια του αρχηγού. Πήρε λοιπόν το χωνί του κι άρχισε ν’ απαντάη υβριστικώς. Ο διάλογος που επηκολούθησε ήταν αμίμητος. Διαφωτιστής: Οι μπουρζουάδικες εξυπνάδες σου δεν έχουν πέρασι στους μαχητές της λευτεριάς! Αρχηγός: Δεν μας λέτε και καμίαν κομμουνιστικήν εξυπνάδα, ίνα διαφωτισθώμεν περί του πνεύματος όπερ διέπει την κοσμοθεωρίαν σας; Διαφωτιστής (που δεν κατάλαβε γρι): Το πνεύμα μας, είναι το πνεύμα της λευτεριάς!» («Ακρίτας» 5/9/1948)

(Προσέξτε πως τσουβαλιάζεται ο συναγωνιστής Σιάντος με τους υπόλοιπους πολιτικούς!)

ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΙΠΕΡΙ. «Ο Ανθρωπος Φαινόμενον. Τις τελευταίες ημέρες ανεκαλύφθη και ο τελευταίος άνθρωπος-φαινόμενον, ο οποίος υπεστήριζε να μείνει πρωθυπουργός ο κ.Τσαλδάρης. Τελικά όμως κι αυτός παρεδέχθη, ότι το είδωλόν του χρεωκόπησε και ζήτησε ν’ αποχωρήσει του προεδρικού αξιώματος. Ο άνθρωπος-φαινόμενον ονομάζεται Κ.Τσαλδάρης» («Ριζοσπάστης» 26/1/1947).

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΙΑΝΝΟΥΚΑΚΗΣ. «Γεια σας και γεια μας. Μια χαρά στο μέτωπο περνάμε / και μ’ επιθέσεις τακτικές, πάντα μπροστά τραβάμε. / Οι κατσαπλιάδες στρίβουνε, χωρίς να πάνε κόντρα… / ε ρε παιδιά τρεχαλητό απ’ τον πολύ τους τρόμο, / που λέω, πως αν πηγαίνανε σαν αθλητές στη Λόντρα / πρώτο βραβείο θάπαιρναν στης αντοχής το δρόμο!…» («Τα εύθυμα του πολέμου», «Ακρίτας» 20/8/1948).

ΚΑΤ.(Ψευδώνυμο) «Των ‘συμμοριτών’ η θέσις είναι ως ξέρετε δεινή / και χιλιάδες εξοντώνει κάθε μέρα η `Βραδυνή’. /’Μόνο που κατόπιν τόσων `φόνων’ κι `ανακοινωθέντων’ / πάλι εντείνεται η δράσις των …παθόντων και ταφέντων. / Κι εύλογα -κατόπιν τούτου- ερωτάτε κι απορείτε: / Ελαττούται -όπως γράφουν- συνεχώς οι ‘συμμορίται’ / ή μην τώρα που η φύσις να φουντώνει αρχινά / Ελατούνται και φουντώνουν της Ελλάδας τα βουνά;» («Εκκαθαριστικά», «Ριζοσπάστης» 4/5/1947).

ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΔΗΣ. «Φανταράκια μου! Γνωστοί και άγνωστοί μου φίλοι. Βρήκα έναν τρόπο για να βρίσκομαι κοντά σας. Πήρα μια στήλη στον «Ακρίτα». Ο μόνος τρόπος να σας δείχνω τη δική μου αγάπη, είναι να σας χαρίζω κέφι όσο μπορώ. Θα μου επιτρέψετε να σας παρουσιάσω το πρόγραμμά μου: Ενα σκέτς με τον Αγκόπ. Αποφάσισε να κάνει τον μικροπωλητή. Ερχεται ένας ψαράς φίλος του. Ο ψαράς διαλαλεί τα θαλασσινά του: -Φρέσκα θαλασσινά! Μόλις τα βγάλαμε! Και ο Αγκόπ το εμπόρευμά του: -Σώβρακα! Μόλις τα βγάλαμε! (…) Κυρ Δεκανέα … γαργάλα τους φαντάρους για να με βγάλεις ασπροπρόσωπο! («Η στήλη του κονφερανσιέ. Ενα σκέτς για να γελάτε», «Ακρίτας» 20/8/1948).

ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΙΠΕΡΙ. «Συνελήφθη ο αριστερός Ψάλτης των Αγίων Πάντων, διότι στην λειτουργίαν της Κυριακής ανέγνωσε το κατά …Μάρκου αγίου Ευαγγελίου το ανάγνωσμα και παραπέμπεται εις δίκην, ως προπαγανδίζων εμμέσως τον αρχισυμμορίτην Μάρκον! Επίσης συνελήφθη ο δημοδιδάσκαλος Φ.Χ. δι’ αντεθνικήν προπαγάνδαν. Συγκεκριμένως, διδάσκων την ιστορίαν του 1821, ετόλμησε να είπη ότι ο …Υψηλάντης είναι Ελλην, ενώ είναι αποδεδειγμένως Βούλγαρος, καθώς και ο κ. Τσακάλωφ!» («Ριζοσπάστης» 12/1/1947).

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΨΑΘΑΣ. «Η πρόσκληση που μου έγινε ήταν για ψάρεμα. Αλλά το ψάρεμα δεν ήταν ψάρεμα ψαριών αλλά ναρκών. Οι νάρκες -ξέρετε- δεν είναι τόσο νόστιμα πράγματα όσο τα ψάρια κι ούτε χωνεύονται τόσο εύκολα. Αν συμβαίνει να βρεθούν κάτω απ’ το βαπόρι το τινάζουν στον αέρα και τότε βλέπεις ότι το να ψαρεύεις νάρκες δεν είναι εξαιρετικά ωραίο σπορ. Δεν μπορώ να πω πως είμαι πολύ σπόρτσμαν, αλλά είχα μεγάλη περιέργεια να δω κι αυτό μου στοίχισε λαχτάρες. (…) Τρεις μέρες κράτησε το ταξίδι και τις τρεις μέρες τις περάσαμε επάνω στο ναρκοπέδιο. Εκατό νάρκες βγάλαμε περίπου και τις καταστρέψαμε. Πυροβολισμοί, κανονιοβολισμοί, τινάγματα, βροντές, λαχτάρες. Το ψάρεμα πήγε καλά. Στο τέλος τους πήρα τον αέρα. Κι όταν γύρισα στο σπίτι μου και με ρώτησαν -Τι θα φας; -Νάρκες τηγανητές, τους είπα. Παρακάτω από νάρκες δεν καταδέχομαι να φάω» («Ναρκαλιεία. Επίκαιρη ευθυμογραφία», «Ακρίτας» 20/8/1948).

ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΙΠΕΡΙ. «Ανακοίνωσις του Αστεροσκοπείου: Εθεάθη λίρα με ουρά. Σήμερον, ώρα 10.30’3», διά των μεγάλων διοπτρών του Αστεροσκοπείου Αθηνών εθεάθη διερχομένη εις ύψος εκατόν σαράντα οκτώ χιλιάδων δραχμών, ουρά λίρας ή λίρα με ουρά. Επροπορεύετο η Μεγάλη Αρκτος των πέντε Γιώργηδων, ο κ. Κατσάμπας και ο κ. Μποδοσάκης. Αυτό το ουράνιον σήμα απεσπάσθη από την γην και μάλιστα από τας θυρίδας της Εθνικής Τραπέζης, έχει δε τάσεις περαιτέρω ανόδου. Εκφράζονται φόβοι μη γίνει αόρατον διότι ακολουθεί τροχιάν προς το στερέωμα …Χάμπρο και Κόμπανυ» («Ριζοσπάστης» 19/1/1947).

ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΙΠΕΡΙ. «Η είδηση ότι πρόκειται ν’ αντικατασταθεί η αγγλική κατοχή με αμερικανική, ανάγκασε την κυβέρνηση των 7 πληγών του Φαραώ να προσαρμόση τας μεθόδους της επί το αμερικανικώτερον! Σχετικά πληροφορούμεθα ότι, εκτός των άλλων ενισχύσεων, ο κ. Τρούμαν πρόκειται ν’ αποστείλει στην Αθήνα το Αγαλμα της Ελευθερίας. Μόλις το έμαθε ο υπουργός Δημοσίας Τάξεως, για ν’ ανοίξει χώρο ώστε να γίνει άνετη η εγκατάσταση του αγάλματος, διέταξε όπως μεταφερθούν οι Αθηναίοι στα ξερονήσια» ( «Ριζοσπάστης» 9/3/1947).
ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Νίκου Πλατή, «Τάκης ο Κουκουές» (εκδόσεις «Κολούμπρα», Αθήνα 1979). Το δημοφιλές κόμικ του εμφυλιοπολεμικού «Ρίζου της Δευτέρας» σε ανατύπωση από τον συλλέκτη παλιού εικονογραφικού υλικού. Ο ίδιος εξέδωσε ταυτόχρονα και τον «Πίπη Πάπια».

Κωνσταντίνου Χ. Βρυώνη, «Επιστημονική Ανάλυσις της προπαγάνδας»(Αθήναι, 1948). Χαρακτηριστική του κλίματος της εποχής ημιεπίσημη δακτυλογραφημένη έκδοση, αφιερωμένη «εις τον ηρωικόν εθνικόν στρατόν, προμαχούντα των βωμών- εστιών-θηκών της φυλής κατά του βαρβαρικού σλαυομπολσεβικικού εκσκυθισμού».
Περιέχονται οδηγίες για την προπαγανδιστική χρήση του σκίτσου: «Μία εικών η οποία παριστά τον ‘τσολιάν’ λακτίζοντα τα τρωκτικά του δημοσίου πλούτου, αναταράσσει ολόκληρον το σύμπλεγμα των αισθημάτων της μάζης κατά των σπαταλών και διασπαθίσεων του δημοσίου χρήματος υπό της αντιπάλου προς τον προπαγανδιστήν πολιτικής παρατάξεως. Τούτο συμβαίνει, διότι ο ‘τσολιάς’ είναι εις συμβολισμός παριστών τον κοινόν μέσον Ελληνα.» (…)
«Η αντικομμουνιστική προπαγάνδα οφείλει να μεταθέτει την γοητείαν του Χριστιανισμού εις το αντικομμουνιστικόν πρόγραμμα κατά του αρνησιθρήσκου μπολσεβικισμού. Ζωγραφίζων, π.χ., ο προπαγανδιστής έναν εσταυρωμένον Χριστόν τον οποίον λογχίζει μία Ρωσική Αρκτος, δεν πράττει άλλο τι, ή να μεταθέτη τα χριστιανικά αισθήματα της μάζης εις το αντιμπολσεβικικόν πρόγραμμά του.»
ΔΕΙΤΕ

«Οι Γερμανοί ξανάρχονται» του Αλέκου Σακελλάριου (1948). Η μοναδική ελληνική κωμωδία με θέμα τον εμφύλιο, είναι γυρισμένη μέσα στον πόλεμο. Τόσο η σάτιρα της κομμουνιστικής αργκό όσο και η επωδός («προς τι τα μίση και ο αλληλοσπαραγμός;») έχουν μείνει έκτοτε κλασικά.

«Μαντάμ Σουσού» του Τάκη Μουζενίδη (1948). Κωμωδία της ίδιας χρονιάς χωρίς πολιτικές αναφορές. Βασισμένη στο πασίγνωστο έργο του Δημήτρη Ψαθά, που την ίδια εποχή κοσμούσε με τα ευθυμογραφήματά του τις στήλες του «Ακρίτα».

«Ελα στο θείο» του Νίκου Τσιφόρου (1950). Ο εμφύλιος μόλις έχει τελειώσει κι η ελληνική κοινωνία μαζεύει τα συντρίμμια της κι ατενίζει το μέλλον. Ενας εύπορος μπακάλης (Νίκος Σταυρίδης) προσπαθεί να παντρέψει τον ανηψιό του.

«Προπαντός ψυχραιμία» του Πρόδρομου Μεραβίδη (1951). Δυο φουκαράδες προσπαθούν να επιβιώσουν όπως-όπως στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Από τα πρώτα δείγματα γραφής του κλασικού ντουέτου Φωτόπουλος-Ηλιόπουλος.

*

Κύριες πηγές:

http://www.iospress.gr/ios1997/ios19970119a.htm

http://www.iospress.gr/ios1997/ios19970119b.htm

http://users.sch.gr/pchaloul/geloiografies.htm