Γοργοπόταμος, συνοπτική αφήγηση

Επειδή για τον Γοργοπόταμο αναπαράγονται συνεχώς πολλές παρεξηγήσεις και ανακρίβειες, θα προσπαθήσω να ξεκαθαρίσω ορισμένα σημεία.

1. Οι Άγγλοι σαμποτέρ, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Μάγιερς, έπεσαν με αλεξίπτωτα στην περιοχή του ΕΛΑΣ, στη Γκιώνα, και ήρθαν σε επαφή, καταρχήν, με την ομάδα του Καραλίβανου.
2. Οι Άγγλοι ήξεραν για τον ΕΛΑΣ και τον Βελουχιώτη – και αντιστρόφως. Αλλά η εντολή που είχαν ήταν να συνεργαστούν με τον Ζέρβα και μόνο αν αυτό δεν ήταν δυνατόν να προσπαθήσουν για εναλλακτική λύση. Στο μεταξύ είχε περάσει ολόκληρος ο Οκτώβριος. Ο Γούντχαους έφυγε στις 2 Νοεμβρίου πεζοπορώντας από τη Γκιώνα για την Ήπειρο, για να βρει τον ΕΔΕΣ και ο Μάγιερς δεν ενημέρωσε τον ΕΛΑΣ (ή οποιονδήποτε άλλον) για την αποστολή που είχε αναλάβει, μέχρι την επιστροφή του Γούντχαους, μαζί με τον Ζέρβα και τους αντάρτες του ΕΔΕΣ.
3. Στη διαδρομή του ο Γούντχαους πέρασε από Ευρυτανία, όπου βρισκόταν ο Βελουχιώτης, ο οποίος είχε μαζί του τέσσερις αλεξιπτωτιστές της ομάδας των σαμποτέρ. Τον ειδοποίησε να τους στείλει στον Μάγιερς, χωρίς άλλη επαφή ή συνεννόηση.

4. Στις 10 Νοεμβρίου ο Γούντχαους συνάντησε τον Ζέρβα, ο οποίος δέχτηκε αμέσως την αποστολή. Στις 12 του μηνός ξεκίνησαν μαζί με 60 άντρες του ΕΔΕΣ.
5. Η συνάντησή τους με τον Βελουχιώτη έγινε στις 14 Νοεμβρίου, στη Βίνιανη. Στη σύσκεψη πήραν μέρος ο Γούντχαους, ο Ζέρβας, ο Βελουχιώτης και ο Περικλής (Χουλιάρας) Με τις πρώτες κουβέντες του Ζέρβα ο Βελουχιώτης συμφώνησε αμέσως να συμμετάσχει ο ΕΛΑΣ στην επιχείρηση – για την οποία γινόταν λόγος (σ’ αυτόν ή τον ΕΛΑΣ ή το ΕΑΜ) για πρώτη φορά.
6. Η τελική συγκέντρωση όλων έγινε στο Μαυρολιθάρι, στις 19 προς 20 Νοεμβρίου, μετά από συνεννόηση των τμημάτων για τις πορείες και τις αποστάσεις. Ο ΕΛΑΣ είχε 115 άνδρες και άλλους 30 που περίμεναν ήδη στη περιοχή, με επικεφαλής τον Νικηφόρο (Δημητρίου). Ο ΕΔΕΣ συμμετείχε στην επιχείρηση με δύναμη 50 ανδρών. Στο Μαυρολιθάρι έγινε και η ορκωμοσία των ανδρών του ΕΔΕΣ.
7. Ως τις 25 του μηνός τα τμήματα των αναρτών και οι σαμποτέρ πλησιάζουν προς το στόχο μεταφέροντας τα απαραίτητα υλικά. Ταυτόχρονα γίνεται ταχύρρυθμη εκπαίδευση και συνεχείς αναγνωρίσεις του χώρου, ενώ τελειοποιείται το σχέδιο της επιχείρησης, που είχε καταρτίσει ο Μάγιερς. Οι Ζέρβας και Άρης έκαναν τροποποιήσεις στο θέμα της εξουδετέρωσης της διπλής Ιταλικής φρουράς. Η τελική «διαταγή επιχείρησης» υπαγορεύτηκε από τον Άρη στον υπασπιστή του Κωστούλα, λίγες ώρες πριν την επίθεση.
8. Στο νότιο βάθρο επιχείρησαν 4 ομάδες των 15 ανδρών του ΕΛΑΣ (60 συνολικά) με επικεφαλής τον Κωστούλα και ομαδάρχες τους Κεραυνό, Γκέκα, Καραλίβανο και Νικηταρά. Τους ακολούθησε, για λόγους ασφαλείας, ο υπασπιστής του Ζέρβα Μιχάλης Μυριδάκης, με 7-8 Εδεσίτες. Στο βόρειο βάθρο επιχείρησαν περίπου 40 άντρες του ΕΔΕΣ με επικεφαλής τον ανθυπολοχαγό Σωτήρη Παπαχρήστου. Ταυτόχρονα, δύο 15μελείς ομάδες του ΕΛΑΣ με αρχηγούς τους Διαμαντή και Ηρακλή και με έναν Άγγλο σαμποτέρ εκάστη, υπονόμευσαν τη σιδηροδρομική γραμμή προς τις δύο κατευθύνσεις, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τη γέφυρα. Τρίτη 15μελής ομάδα Ελασιτών με επικεφαλής τον Χρυσιώτη ανέλαβε την καταστροφή της ξύλινης οδικής γέφυρας του ποταμού, αν εμφανίζονταν από εκεί εχθρικές ενισχύσεις. Ως γενική εφεδρεία στη διάθεση της διοίκησης (επικεφαλής ήταν ο Ζέρβας) έμειναν 30 Ελασίτες με αρχηγό τον Νικηφόρο. Τη ανατίναξη ανέλαβαν οι Άγγλοι, μαζί με λίγους εκπαιδευμένους άντρες και από τις δύο αντάρτικες οργανώσεις.
9. Η επιχείρηση ξεκίνησε στις 11 το βράδυ. Στο νότιο βάθρο (ΕΛΑΣ) όλα πήγαν σύμφωνα με το σχέδιο. Στο βόρειο (ΕΔΕΣ) χρειάστηκε να επέμβουν  οι εφεδρείες, με τον Νικηφόρο. Στο μεταξύ, πριν ακόμα ολοκληρωθεί η κατάληψή του, οι σαμποτέρ κατέβηκαν στη χαράδρα (επικεφαλής ο Μάγιερς) και τοποθέτησαν τα εκρηκτικά. Λίγο αργότερα η γέφυρα γκρεμίστηκε.
10. Η επιχειρησιακή αρτιότητα της ενέργειας ήταν εντυπωσιακή, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη ότι εκτός από τους καλά προετοιμασμένους σαμποτέρ την έφεραν εις πέρας με υποδειγματικό τρόπο αντάρτικες ομάδες από νεαρούς χωρικούς, χωρίς ιδιαίτερη εκπαίδευση και εμπειρία. Ακόμα και σήμερα προξενεί εντύπωση η ευψυχία όλων όσων πήραν μέρος. Καθοριστική ήταν η συμβολή των ομαδαρχών που αναφέρθηκαν καθώς και άλλων στελεχών όπως  ο Πετροπουλάκης (ΕΔΕΣ) και ο παπά- Σπύρος Ζαφείρης, που κράτησε ακλόνητος τη θέση του στο βόρειο βάθρο μέχρι να φτάσουν οι εφεδρείες του Νικηφόρου.
11. Ο Γοργοπόταμος θεωρήθηκε ως ένα από τα κορυφαία σαμποτάζ της αντίστασης, σε όλη την Ευρώπη, συγκρινόμενος με την εκπληκτική «επιχείρηση βαρέος ύδατος» στη Νορβηγία. Εκ των υστέρων την ανάδειξε ο ίδιος ο Τσόρτσιλ στα απομνημονεύματά του, ενώ στην Ελλάδα συντήρησαν τη μνήμη της κυρίως οι μαχητές του ΕΔΕΣ, ιδιαίτερα ο Ζέρβας.
12. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε χωρίς καμιά απώλεια. Οι Ιταλοί είχαν 7 νεκρούς, 5 βαριά τραυματίες και έναν αιχμάλωτο, που εκτελέστηκε. Οι Ιταλοί εκτέλεσαν 24 Έλληνες σε αντίποινα.
13. Η ανατίναξη της γέφυρας έκοψε για μερικές βδομάδες τη μοναδική σιδηροδρομική γραμμή που διέσχιζε τα Βαλκάνια. Η στρατηγική της σημασία (ως προς την ενίσχυση της ήδη ηττημένης 8^ης Στρατιάς του Ρόμελ) αμφισβητείται, όχι όμως πειστικά. Σε κάθε περίπτωση η πολιτική και ψυχολογική της σημασία υπήρξε ανυπολόγιστη.
14. Μετά την επιχείρηση ο Μάγιερς έκανε προτάσεις για παράσημα και πρόσφερε από 250 λίρες στους δύο αρχηγούς (Ζέρβα – Βελουχιώτη) Ο Βελουχιώτης τις παρέλαβε με ρητή αναφορά στην απόδειξη που έδωσε ότι τις δέχεται χωρίς καμιά δέσμευση έναντι των Άγγλων, είτε άμεση είτε μετά την απελευθέρωση.
15. H συνέχεια της Αντίστασης δεν ήταν αντάξια του Γοργοπόταμου, με την έννοια ότι αμέσως μετά άρχισαν οι έντονοι ανταγωνισμοί ανάμεσα στις ένοπλες ομάδες, οι οποίες κατέληξαν στον κατοχικό Εμφύλιο. Με ευθύνη και των Άγγλων, των οποίων ο ρόλος σ’ αυτή την εξέλιξη δεν πρέπει να υπερτιμάται (να θεωρείται καθοριστικός) αλλά δεν πρέπει και να υποτιμάται.

*

Αναρτήσεις των «Σημειώσεων» για τον Γοργοπόταμο:

• Γοργοπόταμος 
• 1964: Δολοφονική έκρηξη στο Γοργοπόταμο
• Μιλώντας για τους μαχητές του Γοργοποτάμου