Εμφύλιος: Οι «Γανωμεναίοι»

Του ΣΑΘ

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας και πιο άγριας φάσης (1946-1949) του Εμφυλίου, έδρασαν στην περιοχή τής ορεινής Τριχωνίδας (με επίκεντρο κυρίως το Θέρμο) και της ορεινής Ναυπακτίας τού νομού Αιτωλοακαρνανίας, καθώς επίσης και στη ΝΔ Ευρυτανία, οι διαβόητοι «Γανωμεναίοι». Το όνομά τους οφείλεται στο παρωνύμιο «Γανωμένος» τού επικεφαλής τους ταγματάρχη Ιωάννη Παπαγεωργίου από τη Άνω Χρυσοβίτσα Θέρμου. Ήταν τέτοιος ο φόβος και ο τρόμος που είχαν εμπνεύσει οι άνθρωποι αυτοί στις παραπάνω περιοχές, ώστε ακόμα και σήμερα, εβδομήντα πάνω-κάτω χρόνια μετά, η λέξη «Γανωμεναίοι» ταράζει και τρομάζει… Επισήμως ήταν γνωστοί ως «Εθνικόν Σώμα Αιτωλοακαρνάνων», και «Μονάδα Ασφαλείας και Διώξεως Παναιτωλικού Αιτωλοακαρνανίας».
Σπάνια φωτογραφία τμήματος των «Γανωμεναίων, υπάρχει εδώ: http://www.agriniomemories.gr/articles.php?cid=52&id=391
Ο Παπαγεωργίου είχε αποταχθεί από το στράτευμα, λόγω τής συμμετοχής του στο βενιζελικό κίνημα του 1935. Παρότι φανατικός βενιζελικός, (τόσο ώστε να διαλέξει για έναν από τους δύο γιους του το όνομα Δημοκράτης!), επί Κατοχής υπήρξε βασικό στέλεχος της (σαφώς φιλοβασιλικής, εθνικιστικής και αντικομμουνιστικής) αντιστασιακής οργάνωσης «Χ», του Κύπριου αντισυνταγματάρχη Γεωργίου Γρίβα. Σύμφωνα με μαρτυρίες εντοπίων, ο Παπαγεωργίου έτρεφε απύθμενο και λυσσώδες μίσος εναντίον τών κομμουνιστών, διότι στα χρόνια τής Κατοχής οι τελευταίοι είχαν σκοτώσει τον γιο του Θεόδωρο.
Το 1946, ο Παπαγεωργίου, έχοντας επανέλθει στις τάξεις τού (νέου μετακατοχικού) Στρατού, ανέλαβε τη στελέχωση και τη διοίκηση ενός ανεξάρτητου τάγματος διώξεως «κομμουνιστοσυμμοριτών» και «συμπαθούντων», το οποίο έχει μείνει στην τοπική ιστορική μνήμη ως «Γανωμεναίοι». Αυτή η εξαιρετικά δυσώνυμη «μονάδα», που δεν ήταν στην ουσία παρά μια σχεδόν ανεξέλεγκτη αντικομμουνιστική τρομοκρατική ομάδα, αποτελέστηκε από: Εθελοντές αξιωματικούς και οπλίτες τού Στρατού που ήταν παθιασμένοι αντικομμουνιστές, κανονικούς στρατιώτες που υπηρέτησαν εκεί τη θητεία της ή μέρος της, άνδρες Μονάδων Αποσπασμάτων Διώξεως (Μ.Α.Δ.), άνδρες Μονάδων Ασφαλείας Υπαίθρου (Μ.Α.Υ.), καθώς και κάποια αντικοινωνικά και εγκληματικά στοιχεία προερχόμενα ακόμα και από φυλακές. Όσο κι αν αυτό μπορεί να ακούγεται απίστευτο, μεταξύ τών «Γανωμεναίων», εκτός από πρώην ταγματασφαλίτες, συγκαταλέγονταν και πρώην ΕΛΑΣίτες! Ένας μάλιστα από τους τελευταίους, είχε έντονη δράση στα Δεκεμβριανά… Μύλος!…
Παρά τους περί του αντιθέτου ισχυρισμούς διαφόρων, οι «Γανωμεναίοι» δεν ήταν «παρακρατική» ομάδα. Δεν μπορεί κατά τη γνώμη μου να χαρακτηρισθεί ως «παρακρατική» μια ομάδα τής οποίας ο διοικητής και τα στελέχη είναι εν ενεργεία αξιωματικοί και βαθμοφόροι τών Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας· μια ομάδα στην οποία π.χ. τον Ιούλιο του 1947, αποσπώνται 25 άνδρες (στρατιώτες) από το Κέντρο Εκπαιδεύσεως Κορίνθου· μια ομάδα τής οποίας οι άνδρες παίρνουν κανονικό μισθό, (300 – 800 δραχμές τον μήνα), από το Κράτος…
Είναι προφανές ότι, στα εφιαλτικά εκείνα χρόνια, όταν οι κομμουνιστές έθεσαν σε κίνδυνο όχι μόνο το δημοκρατικό πολίτευμα αλλά και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, οι «Γανωμεναίοι», (αλλά και άλλοι σαν κι αυτούς), λειτούργησαν ως αντίβαρο και εξαιρετικά δραστικό αντίμετρο στη βία και στην τρομοκρατία τού γνωστού ως «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας»· στην ανηλεή εξόντωση των ιδεολογικοπολιτικών αντιπάλων του και στην καταλήστευση της περιουσίας τους, στη βίαιη στρατολογία, στη βίαιη κατάλυση του Κράτους… Οι εξαιρετικές καταστάσεις είναι βέβαιο ότι απαιτούν εξαιρετικά μέτρα. «Πάσσαλος πασσάλω εκκρούεται». Η επίσημη γραμμή της κυβερνητικής πλευράς, ήταν το ίδιο σκληρή και ανελέητη. Όσοι συνεργάζονταν με τους αντάρτες, τους υπέθαλπαν, τους βοηθούσαν, έπρεπε πάση θυσία να εξουδετερωθούν ή και να εκλείψουν. Το ίδιο ίσχυε και για όσους ήταν απλώς ύποπτοι μιας τέτοιας συνεργασίας. Έτσι, μαζί με πολλούς πράγματι ενόχους μιας τέτοιας συνεργασίας, την πλήρωσαν άδικα και πολλοί εντελώς αθώοι. Μαζί με τα ξερά κάηκαν, δυστυχώς, και πολλά χλωρά…
Οι πρακτικές τών «Γανωμεναίων», (οι οποίοι, σημειωτέον, ήταν το αποκούμπι όσων είχαν μπει στο μάτι των κομμουνιστών), ήταν κατά κανόνα σκληρές, απάνθρωπες, αποτρόπαιες. Λεηλατούσαν, έδερναν, βασάνιζαν, βίαζαν, σκότωναν και λογαριασμό δεν έδιναν ουσιαστικά σε κανέναν. Τα θύματά τους πρέπει να ανέρχονται σε πολλές δεκάδες, αν όχι σε εκατοντάδες. Μόνο και μόνο στην Καστανιά τού Προυσού Ευρυτανίας, (που ήταν, ωστόσο, μία από τις γνωστές ως «Μικρές Μόσχες»), τα θύματα των «Γανωμεναίων» (σκοτωμένοι) φτάνουν τα 12! Σε κάποιες, μάλιστα (προφανώς ιδιαίτερης σημασίας) περιπτώσεις, οι βάρβαροι αυτοί Έλληνες έκοβαν τα κεφάλια τών θυμάτων τους και τα εξέθεταν σε περίοπτη θέση για παραδειγματισμό αλλά και προς επίδειξη του «ηρωισμού» τους. Κάτι τέτοιο έγινε π.χ. στο Θέρμο το 1948. Πέντε κομμένα κεφάλια εκτέθηκαν τότε στην άκρη τής κεντρικής πλατείας τής πόλης (επάνω στο στηθαίο μιας γέφυρας). Στο βιβλίο του «Το Απόκουρο», (Αθήνα 2005), ο τοπικός λόγιος Δημήτριος Πριόνας, (ο οποίος, σημειωτέον, είναι προφανές ότι δεν διάκειται ευμενώς απέναντι στους κομμουνιστές), τότε στρατιώτης (Εθνοφρουρός), γράφει ότι μετά από ολιγοήμερη έκθεση, οι κεφαλές στάλθηκαν εντός σάκου στη Στρατιωτική Διοίκηση Αγρινίου. Το συνοδευτικό πρωτοκολλημένο έγγραφο, έγραφε: «Αποστέλλω υμίν πέντε κεφαλάς διά τα καθ’ υμάς»… «Είχα το θλιβερό καθήκον», γράφει ο Πριόνας, «να αποσφραγίσω και να πρωτοκολλήσω το απεχθέστατο εκείνο έγγραφο…». Λέγεται ότι για κάθε κομμένο κεφάλι που έστελναν οι Γανωμεναίοι, έπαιρναν ως ανταμοιβή μια λίρα… Σημειώνω εδώ ότι η κατ’ εξοχήν βάρβαρη και ανατριχιαστική πρακτική τού κοψίματος των κεφαλιών τών νεκρών αντιπάλων, δεν ήταν αποκλειστικό «προνόμιο» των αντικομμουνιστικών τρομοκρατικών ομάδων. Τα ίδια έκαναν κάποτε και οι αντάρτες τού Δ.Σ.Ε. Αναφέρω ως παράδειγμα την περίπτωση του στρατιώτη Κ. Κουτρούμπα από την Καστανιά τού Προυσού, του οποίου το κομμένο κεφάλι βρέθηκε επάνω σε μια κορομηλιά… Κοψίματα κεφαλιών από τον ΔΣΕ σημειώθηκαν και κατά την κατάληψη του Καρπενησιού (αρχές του 1949). Αυτόπτης, μετέπειτα δάσκαλος, αναφέρει: «Έβλεπες και ανθρώπινα κεφάλια να τοποθετούνται στην πλατεία, κρεμασμένα στον πλάτανο ή σε κάποια κολόνα…» Μαύρα, κατάμαυρα χρόνια…
Φημολογείται ότι σε μιάν επιδρομή «Γανωμεναίων» και ανδρών τής Χωροφυλακής στην Κόνισκα Θέρμου (1947;), η εικοσάχρονη τότε Κονισκιώτισσα Δέσπω Αλεξοπούλου, (γνωστή και ως «Κομματά»), παλιά δραστήρια ΕΠΟΝίτισσα, βιάσθηκε ομαδικά από κάποιους εξ αυτών, και μάλιστα μπροστά στη μάνα της… Ζητώντας εκδίκηση, η άτυχη και τραγική Δέσπω «βγήκε στο κλαρί» και εξελίχθηκε σε διάσημη αντάρτισσα. Λίγο αργότερα, σε ενέδρα που είχε στήσει στους «Γανωμεναίους» ο ΔΣΕ κοντά στην Καστανιά τού Προυσού Ευρυτανίας, η Δέσπω είχε την ευκαιρία να σκοτώσει με τα ίδια της τα χέρια έναν από τους βιαστές της, έναν γιγαντόσωμο και κτηνώδη άνδρα των ΜΑΥ. Λέγεται, μάλιστα, ότι η Δέσπω έκοψε και πέταξε το μόριό του και στη συνέχεια γεύτηκε το αίμα του γλείφοντας τη λάμα τού προφανώς κοφτερού σουγιά της… Η ίδια ήταν επικεφαλής ομάδας ανταρτών τού ΔΣΕ που επιτέθηκαν εναντίον «παρακρατικών» και χωροφυλάκων στην Παραβόλα Αγρινίου τον Δεκέμβριο του 1948. Τα θύματα της κυβερνητικής πλευράς δεν ήταν λίγα. Εκεί σκοτώθηκε ένας ακόμα από τους φερομένους ως βιαστές τής Δέσπως, που ήταν, καθώς λέγεται, χωροφύλακας. Αργότερα η Δέσπω συνελήφθη, καταδικάσθηκε και εκτελέσθηκε στο Μεσολόγγι (Σεπτέμβριος 1949)… Μαύρα, κατάμαυρα χρόνια…
Το τέλος τών «Γανωμεναίων», ήρθε περί τα τέλη τής άνοιξη του 1949, όταν το αποτέλεσμα του Εμφυλίου είχε πλέον οριστικά κριθεί… Αυτή η σχεδόν ασύδοτη εγκληματική ομάδα, δεν είχε πλέον λόγο ύπαρξης. Γι’ αυτό και η επίσημη Πολιτεία αποφάσισε τον αφοπλισμό και τη διάλυσή της. Στην εξέλιξη αυτήν, πρωταγωνιστικό ρόλο φαίνεται να διαδραμάτισε ο διακεκριμένος Θέρμιος Α. Ακρίδας, (σπουδαίος δικηγόρος, πρώην βουλευτής και αγωνιστής όλων τών εθνικών αγώνων από το 1912 μέχρι την Εθνική Αντίσταση). Ο διερχόμενος από το Θέρμο διοικητής τής 9ης Μεραρχίας υποστράτηγος Σ. Μανιδάκης*, πείσθηκε ότι οι «Γανωμεναίοι» έπρεπε πλέον να αφοπλιστούν και να διαλυθούν. Τους κάλεσε με διαταγή του στο Θέρμο, αφήνοντάς τους την εντύπωση ότι επρόκειτο να τους τιμήσει για τη μεγάλη εθνική τους προσφορά… Για να αποφύγει πιθανή αντίδραση των τελευταίων, σκηνοθέτησε στρατιωτική άσκηση στο πλαίσιο της οποίας στρατιώτες τής 9ης Μεραρχίας πήραν τα όπλα τα οποία σε κάποια φάση τής «άσκησης» αυτής οι «Γανωμεναίοι» είχαν «αποθέσει»…

Μετά τη διάλυση της ομάδας, ο διοικητής της ο Παπαγεωργίου («Γανωμένος») συνταξιοδοτήθηκε κανονικά. Στις εκλογές, μάλιστα, του 1950 και του 1951 ήταν υποψήφιος βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας, αλλά απέτυχε παταγωδώς…
Πηγές:
1) Ζ. Ζηνέλης, «Η δεκαετία του ’40 στην Καστανιά και τα γύρω χωριά», (Αθήνα 2016).
2) Γ. Χουλιάρας [«Περικλής»], «ο δρόμος είναι άσωτος…», (Οιωνός, Λαμία 2006).
3) Δ. Πριόνας, «Το Απόκουρο», (Αθήνα 2005).
4) Α. Θεοχάρης, «Στη Στερεά Ελλάδα με το Δημοκρατικό Στρατό 1945-1949», (Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2006).
5) Η τοπική προφορική παράδοση.

(*) Κατά τον Δ. Πριόνα, τον αφοπλισμό και τη διάλυση των «Γανωμεναίων» με τον συγκεκριμένο τρόπο, την έκαμε «ο στρατηγός Νικολόπουλος».

*

Η φωτογραφία δεν έχει σχέση με τους «Γανωμεναίους». Αυτούς δείτε τους στο σύνδεσμο που αναφέρεται στο κείμενο. (σημειώσεις)