Το αντάρτικο πόλης στη Θεσσαλονίκη

1. Η «στενή αυτοάμυνα» της Θεσσαλονίκης

Το πρωινό της 30ης Απριλίου 1947 το στρατιωτικό λεωφορείο μάζευε τους αξιωματικούς της Αεροπορίας από την πόλη της Θεσσαλονίκης, για να τους μεταφέρει στη βάση τους, στις Σέδες – έξω από τη Θέρμη. Στις 7:20 έφτασε στη στάση Μισραχή (σημερινή Φλέμιγκ), επί της Βασιλίσσης Όλγας, για να παραλάβει τον υποσμηναγό Γαλιλαίο.

Ο Γαλιλαίος ανέβηκε. Ο Σαπουτζόγλου, ο οποίος στεκόταν μπροστά, έτρεξε, άνοιξε το δέμα και πέταξε τη χειροβομβίδα στο μπροστινό τζάμι του λεωφορείου. Ακούστηκε ένας τρομαχτικός κρότος και φωνές τραυματισμένων. Το σώμα του οδηγού σταμάτησε τα κομμάτια της χειροβομβίδας. Αργότερα μαθεύτηκε ότι από αυτή τη χειροβομβίδα σκοτώθηκε ο οδηγός και τραυματίστηκαν άλλοι δύο Αξιωματικοί.

Αμέσως, τραυματίες και μη, προσπάθησαν να κατέβουν από την πίσω πόρτα του λεωφορείου. Στην πίσω πλευρά, ο Κοσμάς Εξεζίδης έριξε τη δεύτερη χειροβομβίδα, η οποία έπεσε στη ρόδα, την ώρα που είχαν ήδη κατέβει πολλοί αξιωματικοί. Στη δεύτερη αυτή έκρηξη, σκοτώθηκαν τρεις Αξιωματικοί και τραυματίστηκαν πέντε.

(Τάσος Κατσαρός, Μια απόφαση, μάχομαι μέχρι το τέλος. Αντάρτικο Πόλεως, Στενή Αυτοάμυνα (Ο.Π.Λ.Α.) εκδ. Ντοκουμέντα, Καβάλα 2003. Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού που περιέχεται σ’ αυτή την παρουσίαση προέρχεται από το βιβλίο του Κατσαρού)

Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: Μετά το Μάιο του 1946, το Μακεδονικό γραφείο του ΚΚΕ ανέθεσε στον Τάσο Γουσόπουλο («Αλέκο» ή «Χοντρό») να δημιουργήσει αντάρτικο μέσα στην πόλη της Θεσσαλονίκης, ώστε να δημιουργηθεί μια κατάσταση παρενόχλησης στον Εθνικό Στρατό – η οποία θα μπορούσε να εξελιχθεί σε ένοπλη εξέγερση. Ο «Αλέκος» (Τάσος Γουσόπουλος) όρισε ως κεντρικό διοικητή τον «Τάκη» (Παπαγεωργίου) και μαζί βρήκαν τους τρεις «τομεάρχες», που οργάνωσαν ξεχωριστά τους τρεις τομείς της πόλης:

• Ανατολικά, ο Ακίνδυνος Αλβανός («Γιώργης»)
• Κέντρο, ο Αθανάσιος Κατραούζος («Παύλος»)
• Δυτικά, ο Διογένης Ελευθεριάδης («Σπύρος»)

Γράφει ο Κατσαρός:

Ο καθένας από τους παραπάνω οργάνωσε έμπιστά του πρόσωπα, τα οποία η Ασφάλεια ονόμασε ομαδάρχες. Ο κάθε ομαδάρχης έβρισκε από δύο ως τέσσερα παιδιά, ανάλογα με την περιοχή και τη δυναμική των ατόμων. Τα μέλη αυτά, που θα πραγματοποιούσαν τις επικίνδυνες αποστολές, τα έφερνε σε επαφή με τον τομεάρχη της κάθε περιοχής.

Έτσι δημιουργήθηκαν σύντομα 18 ομάδες (βλ. σχεδιάγραμμα Ασφάλειας- κλικ στη εικόνα για μεγέθυνση) οι οποίες είχαν (κατά την Ασφάλεια, πάντοτε) 36 μέλη, συν 16 ομαδάρχες, συν 3 τομεάρχες, συν τον «Αλέκο» και τον Παπαγεωργίου – σύνολο 57 άτομα. Ανάμεσά τους δεν υπήρχε καμιά γυναίκα, ενώ μονάχα ένας καταγράφεται ως «άγνωστος».Η Ασφάλεια αναφέρει επίσης 31 άτομα ως «τεχνικούς», ανάμεσά τους και δύο γυναίκες. Ο Τάσος Κατσαρός διευκρινίζει ότι επρόκειτο 6 οδηγούς και ιδιοκτήτες ταξί, 3 «μεταφορείς όπλων», 6 (+1) «συλλέκτες πληροφοριών της οργάνωσης», 2 παρασκευαστές εκρηκτικών – πυροτεχουργούς, 2 «στρατολόγους», έναν «διανοούμενο», έναν «λογιστή». Δύο παρουσιάζονται ως «οργανωτικά στελέχη και υπεύθυνοι για την απόκρυψη καταδιωκόμενων». Για πέντε αναφέρεται «απόκρυψη οπλισμού στα σπίτια τους» και ένας γιατί στο μαρμαρογλυφείο του έγινε η κατασκευή των ενισχυμένων χειροβομβίδων.

Πόσο «οργανωμένη» ήταν αυτή η οργάνωση των 90 περίπου ατόμων; Ο Τάσος Κατσαρός γράφει σχετικά:

Απ’ όλα τα στοιχεία και τις μαρτυρίες που έχουμε, η θωράκιση της Στενής Αυτοάμυνας ήταν ανύπαρκτη. Σημαντικές ευθύνες για την κατάσταση αυτή φέρουν οι εμπνευστές αυτής της υπόθεσης. Συγκεκριμένα, δεύτερο όνομα – ψευδώνυμο, είχαν μόνο πέντε πρόσωπα, οι δύο κεντρικοί αρχηγοί και οι τρεις τομεάρχες. Όλοι οι υπόλοιποι γνώριζαν τα ονοματεπώνυμα των άλλων μελών της ομάδας τους. Ένα άλλο στοιχείο αδυναμίας της οργάνωσης, είναι ότι οι συναντήσεις των μελών γίνονταν ακόμη και στις κατοικίες τους ή στους τόπους εργασίας τους. Έτσι, εφόσον οι πολιτικοί εμπνευστές δεν μπόρεσαν να πάρουν στοιχειώδη μέτρα προφύλαξης για τα νέα και άπειρα αυτά παιδιά, ήταν πολύ εύκολο, σε περίπτωση που κάποιος «μεγάλος» συλλαμβανόταν, να «σπάσει» και να μιλήσει στην Ασφάλεια, οδηγώντας μ’ αυτό τον τρόπο, στην εξάρθρωση της οργάνωσης. Συγκεκριμένα, παρόλο που οι ομάδες δεν συνδέονταν μεταξύ τους και λειτουργούσαν, ως ένα βαθμό, αυτόνομα, αυτό δεν εμπόδισε τη σύλληψη όλων των κατηγορουμένων, μετά τις αποκαλύψεις του Ελευθεριάδη.

Ποιες άλλες επιθέσεις είχε πραγματοποιήσει η Ο.Π.Λ.Α. στη Θεσσαλονίκη;

1. Στις 2 Οκτωβρίου του 1946 και ώρα 4:00 μ.μ. γίνεται δολοφονική απόπειρα με πιστόλι, κατά του χωροφύλακα Μακρή στην Τούμπα.

2. Στις 6 Οκτωβρίου 1946 και ώρα 23:15 δολοφονείται με πιστόλι, ο Υποδιοικητής Ασφαλείας Θεσσαλονίκης, Μοίραρχος Κωφίτσας Δημήτριος.

3. Στη 1 Νοεμβρίου του 1946 και ώρα 20:20 πραγματοποιείται επίθεση κατά της Αστυνομικής περιπόλου στην πλατεία της Αγίας Σοφίας Θες/νίκης και δολοφονία του υπενωμοτάρχη Χρήστου Παγώνη. Εκεί πέφτει νεκρός και ο αντάρτης πόλης Χαράλαμπος Νικολαϊδης.

4. Στις 7 Νοεμβρίου του 1946 και ώρα 18:45 γίνεται επίθεση με δύο χειροβομβίδες κατά του καφενείου «Ελληνικόν», στη συμβολή των οδών Τσιμισκή και Καρόλου Ντηλ.

5. Στις 18 Νοεμβρίου 1946 και ώρα 19:45 πραγματοποιείται επίθεση με χειροβομβίδες κατά του Α’ Αστυνομικού τμήματος.

6. Στις 3 Δεκεμβρίου του 1946 και ώρα 20:20 γίνεται επίθεση κατά της Αστυνομικής περιπόλου στην οδό Αγίας Σοφίας.

7. Στις 14 Ιανουαρίου 1947 και ώρα 14:40 γίνεται απόπειρα δολοφονίας με χρήση χειροβομβίδας κατά του Βασιλικού επιτρόπου Ταμβακά Θεμιστοκλή.

8. Στις 26 Μαρτίου 1947 και ώρα 6μ.μ. γίνεται απόπειρα δολοφονίας με πιστόλι, κατά του εθνικόφρονα περιπτερούχου Δημητριάδη Αναστάσιου, ο οποίος τραυματίζεται σοβαρά.

9. Στις 13 Απριλίου 1947 και ώρα 8μ.μ. πραγματοποιείται επίθεση με αυτόματα όπλα, κατά του καφενείου του Απόστολου Μπόνου (κέντρο εθνικοφρόνων) και δολοφονείται ο Γιαννουλάκης Γεώργιος .

10. Στις 30 Απριλίου 1947 και ώρα 7:20π.μ. πραγματοποιείται η σοβαρότερη επίθεση της οργάνωσης κατά των Αξιωματικών της Αεροπορίας (…)

Φυσικά, η ΟΠΛΑ δρούσε από τον καιρό της κατοχής, εναντίον των Ταγμάτων. Αντιγράφει ο Τ. Κατσαρός, από το βιβλίο του Γιώργου Καφτατζή «Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης τον καιρό της κατοχής»:

«Τον Μάιο του 1944 οι ομάδες εξελίχτηκαν εκτελώντας πλέον κρούσεις. Μια τολμηρή επιχείρηση που έγινε στις 6 Μαρτίου του 1944, διέκοψε το όργιο και την άνεση των ταγματασφαλιτών. Ως στόχος επιλέχτηκε ένα γνωστό στέκι και ορμητήριό τους, το καφενείο «Ελλάς», στη οδό Αγίας Σοφίας (μεταξύ εστιατορίου «Ελβετικόν» και Συσσιτίου Κατηχητικών). Πήραν μέρος οκτώ μέλη από την τη 2^η και 3^ηδιμοιρία του φοιτητικού λόχου της ΟΠΛΑ και πέντε αντάρτες του μόνιμου ΕΛΑΣ, από τους οποίους οι δύο ντυμένοι παπάδες, για να κρύβουν στα ράσα τα όπλα τους.

Ο Πάνος Δουλγεράκης, υπεύθυνος της ΟΠΛΑ Ανατολικού τομέα, σκοτώθηκε σε συμπλοκή με Γερμανούς και ταγματασφαλίτες, σκοτώνοντας μάλιστα τρεις από αυτούς στις 12/5/44 στην Τούμπα.

Ο Μπάμπης Νικολαϊδης (Ιατρικής), ο Γ. Καζαντζίδης και άλλοι πέντε φοιτητές, έπιασαν θέσεις σε κατάλληλα σημεία γύρω από το στόχο. Και οι ελασίτες στις 8 το βράδυ, άδιεσαν μέσα στο καφενείο το στεν, (Αγγλικό ελαφρύ αυτόματο 25 σφαιρών, που το μετέφεραν σε θήκη βιολιού), έριξαν και πέντε χειροβομβίδες. Στο πανδαιμόνιο που ακολούθησε δεν πρόφτασε να αντιδράσει κανείς. Ο κόσμος έτρεχε από παντού προς όλες τις κατευθύνσεις, βγήκαν από τα κατηχητικά, έτσι έφυγαν όλοι οι ελασίτες ανενόχλητοι. Το αποτέλεσμα της επίθεσης αυτής ήταν οκτώ ταγματασφαλίτες νεκροί και δεκαπέντε τραυματίες»

Ο Μπάμπης Νικολαϊδης σκοτώθηκε κατά την ανταλλαγή πυροβολισμών που ακολούθησε τη δολοφονία του υπενωμοτάρχη Παγώνη, την τρίτη ενέργεια της οργάνωσης. Χρησιμοποίησα αυτό το απόσπασμα για να δείξω τις επιχειρησιακές δυνατότητες του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ μέσα στη Θεσσαλονίκη τον Μάιο του 1944 – και να σημειώσω ότι αυτές καμιά σχέση δεν είχαν με εκείνες του 1946-7. Αυτό, ωστόσο, δε μείωσε καθόλου την αποφασιστικότητα των ελάχιστων, συγκριτικά, μελών του αντάρτικου πόλης της δεύτερης περιόδου.

Όπως είδαμε, το αντάρτικο πόλης του 1946-47 στη Θεσσαλονίκη ήταν πολύ άσχημα οργανωμένο και προστατευμένο – αυτό φαίνεται από τον τρόπο που άρχισε η εξάρθρωση της ΟΠΛΑ: Οι δράστες της επίθεσης κατά των αεροπόρων, ο 23χρονος Ιορδάνης Σαπουτζόγλου και ο σαραντάχρονος πόντιος Κοσμάς Εξεζίδης,

…μαζί με τον Πατσιά που κρατούσε τσίλιες για κάθε ενδεχόμενο, έτρεξαν προς τα πάνω, προς την οδό Μιαούλη. Στη διαδρομή τους κατεύθυνε ο Αλβανός δίνοντάς τους θάρρος. Κάποια στιγμή μπλέχτηκαν κατά λάθος με μια ομάδα κοριτσιών που έβγαινε από μια σχολή θηλέων, αλλά γρήγορα ξέμπλεξαν. Ένας Αξιωματικός που δεν τραυματίστηκε, ονόματι Πάντος, έτρεξε πίσω από τους δράστες, πλησιάζοντας τον άνθρωπο με το καφέ σακάκι (όπως ανέφερε η εφημερίδα «Μακεδονία»,) τον Εξεζίδη. Ο δεύτερος, γυρνώντας, προτάσσοντας το πιστόλι του είπε: «μην πλησιάζεις, γιατί σ΄ έφαγα κι εσένα». Έτσι ο Πάντος προτίμησε να γυρίσει πίσω.

Αφού έτρεξαν γύρω στα τριακόσια μέτρα, έφτασαν στο ταξί του Καμπουρόπουλου, με αριθμό κυκλοφορίας 20405, μάρκας «Νας», το οποίο οδηγούσε ο Τομπουλίδης Νικόλαος. Ο Διογένης Ελευθεριάδης είχε φροντίσει να είναι εκεί το ταξί από νωρίς, αλλά όχι στη σωστή θέση. Όταν έφτασαν, μπήκαν μέσα, είπαν κάτι στον οδηγό κι αυτός προσπάθησε να βάλει μπροστά τη μηχανή. Η μηχανή, όμως, δεν έπαιρνε μπρος. Βλέποντας ότι περνούσε η ώρα ανησυχητικά, οι τρεις τους κατέβηκαν κι έφυγαν με τα πόδια. Στο μεταξύ έφυγε κι ο Ελευθεριάδης.

Ο Αλβανός πήρε τον Εξεζίδη και τον φυγάδευσε. Ο Πατσιάς έφυγε με τον Σαπουτζόγλου. Φτάνοντας σε μια στάση πιο πέρα, ο Σαπουτζόγλου πήρε το πιστόλι του Πατσιά και ανέβηκε στο πρώτο τραμ που πέρασε. Ο Πατσιάς πήρε το δεύτερο τραμ.

Ο Τομπουλίδης, όμως, δεν εγκατέλειψε το ταξί, συνεχίζοντας την προσπάθεια που έκανε για να βάλει μπρος τη μηχανή. Τις κινήσεις αυτές παρακολουθούσε από το απέναντι μπαλκόνι του σπιτιού του ο Υπολοχαγός Παπαγεωργίου, ο οποίος μαζί με μια ομάδα νέων, συνέλαβε τον Τομπουλίδη και τον παρέδωσε στην Αστυνομία. Αυτός, παρόλα όσα πέρασε στην Ασφάλεια, είπε πως δεν ήξερε ποιοι ήταν οι δράστες και ότι έκανε απλά ένα αγώγι ύστερα από υπόδειξη του εργοδότη του, Καμπουρόπουλου. Ο δεύτερος, όμως, μίλησε και κάρφωσε τον Ελευθεριάδη, ο οποίος λίγες μέρες πριν του είχε ζητήσει έναν έμπιστο οδηγό για μια δουλειά. Ο Ελευθεριάδης, βέβαια, όπως είπαμε ξανά, ομολόγησε τα πάντα. Έτσι άρχισε σιγά σιγά να ξετυλίγεται το κουβάρι της εξάρθρωσης της ΟΠΛΑ.

Τα πράγματα διευκολύνθηκαν ακόμα περισσότερο για την ασφάλεια, όταν ανακαλύφθηκε σχεδιάγραμμα του υπεύθυνου Δυτικής Θεσσαλονίκης της ΟΠΛΑ με… ονόματα και διευθύνσεις των μελών της οργάνωσης! Έτσι αποκαλύφτηκαν τα πάντα: ονόματα, γιάφκες, συνθηματικά και όπλα.

Μετά τη σύλληψη των μελών της οργάνωσης, σε έκθεση της Ασφάλειας καταγράφονται ως εξής ο οπλισμός που βρέθηκε:

ΣΥΝΟΛΟΝ

ΑΥΤΟΜΑΤΑ 17

ΠΙΣΤΟΛΙΑ- ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΑ 43

ΧΕΙΡΟΒΟΜΒΙΔΕΣ 59

ΔΥΝΑΜΙΤΗΣ ΣΕ ΚΙΛΑ 150

ΘΡΥΑΛΛΙΣ ΕΙΣ ΜΕΤΡΑ 10

ΚΑΨΟΥΛΙΑ ΔΥΝΑΜΙΤΙΔΟΣ 60

ΟΠΛΑ ΔΙΑΦΟΡΑ 6

ΒΛΗΜΑΤΑ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΟΛΜΟΥ 3

ΦΥΣΙΓΓΙΑ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΤΥΠΩΝ 2930

2. Η δίκη της ΟΠΛΑ

Στις 28 Αυγούστου άρχισε η περιβόητη «δίκη της ΟΠΛΑ». Διήρκεσε 18 μέρες. Στις κατηγορίες αναφέρονταν ότι οι 67 κατηγορούμενοι είχαν καταρτίσει και συμμετείχαν σε ομάδες με σκοπό την απόσπαση μέρους της Επικράτειας, η παράνομη κατοχή και χρήση οπλισμού και, φυσικά, οι ανθρωποκτονίες και οι απόπειρες ανθρωποκτονιών. Η δίκη…

…έγινε στην οδό Αγίας Σοφίας, στον πέμπτο όροφο του κτιρίου όπου σήμερα στεγάζονται οι σχολές Ι.Ε.Κ. Παστέρ. Οι παλαιότεροι θα το θυμούνται ως Ιδιωτικές Σχολές Βαλαγιάννη. Τα κρατητήρια για τους υποδίκους ήταν ακριβώς απέναντι, δίπλα στη Μητρόπολη, όπου σήμερα βρίσκεται το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα.

Ένα σπάνιο βίντεο του 1947 μας δίνει εικόνες από τη δίκη:

Οι κατηγορούμενοι

Αχιλλέας Παπαδόπουλος

Οδηγός ταξί – κατηγορήθηκε ότι έκανε κομματικά αγώγια. Το αρνήθηκε. Καταδίκασε την επίθεση κατά των αεροπόρων. Αθώος.

Απόστολος Συμεωνίδης

Κατηγορήθηκε ότι, ως τεχνικός, σχεδίαζε ανατινάξεις κρατικών κτιρίων. Αρνήθηκε τα πάντα. Ισόβια κάθειρξη.

Ιωάννης Σκευοφύλακας

Από τη Νάξο, μόνιμος υπαξιωματικός της Αεροπορίας. Είχε αποβληθεί λόγω δράσης στο κομμουνιστικό κίνημα της Μέσης Ανατολής και συμμετοχής στα Δεκεμβριανά. Προφυλακίστηκε ως ύποπτος για τρεις φόνους γερμανοτσολιάδων – αλλά αποφυλακίστηκε με τα μέτρα «περί αποσυμφορήσεως», αφού δεν υπήρχαν στοιχεία εναντίον του. Στη Θεσσαλονίκη ήρθε το 1946 και έγινε τομεάρχης της ΟΠΛΑ, με σημαντικότερη δράση την απόκρυψη καταδιωκομένων. Αυτά έλεγε ο φάκελός του – ο ίδιος παραδέχτηκε μονάχα ότι πήρε μέρος στα Δεκεμβριανά και ότι μετέφερε ένα δέμα στη Θεσσαλονίκη. Αρνήθηκε όλα τα άλλα. Πέντε φορές εις θάνατον – εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

Ευθυμία Πατσιά

Κατηγορήθηκε ότι ήταν Σλαβομακεδόνα και επειδή στο σπίτι της βρέθηκαν επτά αυτόματα και άλλος οπλισμός, χτισμένα στον τοίχο του μαγεριού. Ο άντρας της, βασικός υπεύθυνος, είχε αμνηστευτεί – σε ένα περίεργο παιγνίδι της μοίρας.

Η πρώτη από τις κατηγορίες στο έκτακτο στρατοδικείο του 1947 ήταν η
κατάρτιση και συμμετοχή σε ομάδες με σκοπό την απόσπαση μέρους της Επικράτειας.

Ο Παπαγεωργίου (Νο 2 της ΟΠΛΑ) αφιέρωσε μεγάλο μέρος της απολογίας του προκειμένου να εξιστορίσει την προσωπική αντι-βουλγαρική του δράση, τον καιρό της κατοχής – με στόχο να αποσείσει την κατηγορία (ουσιαστικά προς το ΚΚΕ) ότι αποσκοπούσε στην παραχώρηση της Μακεδονίας σε γειτονικά κράτη.

Η Ευθυμία Πατσιά ήταν από ένα χωριό της Βέροιας, συνεπώς ύποπτη. Στην απολογία της δεν παρέλειψε να τονίσει πως η οικογένειά της ήταν Μακεδονομάχοι, συνεπώς υπεράνω υποψίας για «βουλγαρικά / μακεδονικά» φρονήματα.

Προφανώς το στρατοδικείο δεν επέμεινε σε αυτό το θέμα και την καταδίκασε επειδή στο σπίτι της είχαν βρεθεί (από τον Μουσχουντή) 12 πιστόλια, 7 αυτόματα, 10 χειροβομβίδες και 347 φυσίγγια διαφόρων τύπων.

Ο Γ. Μόδης αναφέρει ότι η Ευθυμία Πατσιά είχε συμμετοχή και σε μια άλλη επιχείρηση, καθώς η ΟΠΛΑ οργάνωνε ληστεία για την αυτοχρηματοδότησή της και τη στήριξη των μελών της – η οποία όμως ματαιώθηκε (σύνδεσμος στη συνέχεια).

Η Ευθυμία αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση μετανοίας και καταδικάστηκε σε θάνατο – εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων. Ο Τάσος Κατσαρός αναφέρει πως αργότερα οι παρακρατικοί σκότωσαν το ανήλικο παιδί της.

 

Πελοπίδας Τσερουλής

Στο σπίτι του βρέθηκαν όπλα και 127 κιλά δυναμίτης. Ο δυναμίτης ήταν χτισμένος στην κουζίνα με λάσπη, τα όπλα κάτω από τα παλιοσάνιδα του πατώματος. Δήλωσε μετανοιωμένος, αρνήθηκε κάθε άλλη ανάμιξη και ζήτησε επιείκεια. Εις θάνατον – εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Νικόλαος Τερζόπουλος

Από την Τραπεζούντα. Εαμίτης, στην ΟΠΛΑ από το 1946. Αρνήθηκε τα πάντα. Εις θάνατον – εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Δημήτριος Τέγας ή Τάκουλας

Θεσσαλονικιός, αρχικά μικροποινικός. Κατηγορήθηκε ως μέλος της ΟΠΛΑ – αρνήθηκε τα πάντα. Ισόβια, αποφυλακίστηκε περί το 1960.

Λάζαρος Τσιλβές

Φάτσα, μεγάλος θεατρίνος. Είχε ταυτότητα της ΒΕΝ (Βασιλική Εθνική Νεολαία). Στην απολογία του είπε:

Βρίσκομαι κατηγορούμενος με προδότες εγκληματίες, χωρίς να έχω ιδέα για τις κατηγορίες. Αυτοί μπορεί να ήθελαν να εκμεταλλευτούν την περίσταση για να με μπλέξουν. Αλλά αν όντως με πλησίαζε κανείς τότε, δε θα γινόντουσαν τόσα εγκλήματα.

Σημειώνει ο Τάσος Κατσαρός:

Φυσικά ο Λάζαρος Τσιλβές αθωώθηκε. Αν έδινε μάθημα ηθοποιίας, με άριστα το δέκα, θα έπαιρνε σίγουρα δέκα! Γιατί και αριστερός ήταν και πολλά ήξερε για την υπόθεση, όπως μας είπε και ο Μιχάλης Λίλης.

Μανούσος Σαπουνάκης

Κρητικός, οδηγός ταξί. Κατηγορήθηκε ότι έκανε παράνομα αγώγια, έχοντας επαφή με κάποιον άλλο οδηγό – ο οποίος του έδινε «συνθηματικά». Αρνήθηκε τα πάντα, δεν υπήρχαν στοιχεία εις βάρος του και αθωώθηκε.

Παύλος Σαράφης

Ομαδάρχης του Ανατολικού τομέα, στρατολόγος, συμμετοχή στην ένοπλη επίθεση στο καφενείο του Μπόνου (βλ. ενέργεια νο 9). Αρνήθηκε τα πάντα – εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Ιωάννης Τοπουζίδης

Έκρυβε οπλισμό. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Κλειώ Χατζηπαράσχου.

Στο σπίτι της είχε μπει ένα τσουβάλι με αυτόματα και χειροβομβίδες – τα οποία πέταξε μόνη της σ’ ένα ρέμα. Δεκαπέντε χρόνια κάθειρξη.

Αθανάσιος Κατραούζος

Μόνιμος επιλοχίας, τομεάρχης του Κεντρικού Τομέα πόλεως. Αποδέχτηκε τις κατηγορίες γι’ αυτόν και άλλα κορυφαία στελέχη, κάλυψε όσους δεν υπήρχαν στοιχεία εναντίον τους. Είχε πάρει μέρος στο σχεδιασμό επίθεσης κατά ενός καφενείου, η οποία τελικά δεν πραγματοποιήθηκε. Τέσσερις φορές εις θάνατον – εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

Κωνσταντίνος Λεφάκης

Μέλος της ομάδας Επταλόφου, αναζήτησε και διακίνησε όπλα και εκρηκτικά. Δήλωσε μετάνοια. Δις εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Λάζαρος Χατζηλαζάρου

Ο «λογιστής» της οργάνωσης. Αρνήθηκε τη συμμετοχή του, δήλωσε μετάνοια «που μπλέχτηκε χωρίς να το καταλάβει». Ισόβια.

Παναγιώτης Ησαϊάδης

20 ετών. Αρνήθηκε κάθε εμπλοκή, αλλά υπήρχε ένα σημείωμα που του είχε δώσει κάποιος, για κάποιον άλλο κατηγορούμενο. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Μιχαήλ Λίλης

Θεσσαλονικιός, αντάρτης στην κατοχή, δάσκαλος. Αρνήθηκε ότι συμμετείχε στην ΟΠΛΑ. Γράφει ο Τάσος Κατσαρός:

Ο ίδιος ο Μιχάλης Λίλης μας είχε πει, ότι λίγες μέρες πριν τον πιάσουν, είχε σκεφτεί με τον επίσης κατηγορούμενο Τέγα, να φύγουν στο βουνό. Ακόμα ο κυρ- Μιχάλης μας εκμυστηρεύτηκε ότι στο δικαστήριο καθόταν δίπλα στον Αλβανό Ακίνδυνο, αντάλλαζαν τσιγάρα και σιγοσυζητούσαν για τις απολογίες των υπόλοιπων συγκατηγορουμένων τους.

Ο Λίλης Μιχαήλ καταδικάστηκε σε θάνατο, διότι του καταλόγισαν ότι επιχείρησε να βρει τον Χρυσικάκη δυο φορές. Ήταν, όμως, από τους τυχερούς, στους οποίους το δικαστήριο έδωσε χάρη μια βδομάδα μετά. Έτσι η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια και εκτοπίστηκε για κάποια χρόνια στη Γυάρο.

Σήμερα ζει στην Άνω Πόλη, παντρεμένος, με ένα παιδί και έχει μαγαζί με νεωτερισμούς. Χωρίς τη συμβολή του και τις πληροφορίες που μας έδωσε, πολλά γεγονότα θα είχαν θαφτεί στο σκοτάδι.

Δημήτριος Χατζηβασιλείου

Ομαδάρχης στην ομάδα Επταλόφου. Πάνω του βρέθηκαν δυο περίστροφα. Αρνήθηκε ό,τι μπορούσε. Δις εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Φίλιππος Καμπουρόπουλος

Πρόεδρος των ιδιοκτητών ταξί «Ερμής». Συνεργάστηκε με την Ασφάλεια. Υπέδειξε τον Ελευθεριάδη (τομεάρχη) ο οποίος «έδωσε» όλη την οργάνωση. Δις εις θάνατον, αλλά του δόθηκε χάρη – όπως και στους άλλους δύο που συνεργάστηκαν για το ξήλωμα της ΟΠΛΑ (Ελευθεριάδης και Αμπαντζόγλου)

Δημήτριος Κεραμιτζής

Ομαδάρχης. Παραδέχτηκε τα πάντα (επίθεση με χειροβομβίδες σε καφενείο, χτύπημα αστυνομικής περιπόλου, απόπειρα κατά του Βασιλικού Επιτρόπου) και ζήτησε επιείκεια. Πέντε φορές εις θάνατον, εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

Γρηγόριος Νικλής

Οδηγός ταξί. Είχε παραλάβει ένα τσουβάλι με όπλα. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Ιάκωβος Κουνοπίδης

Καπνεργάτης, 52 ετών, από τη Σαμψούντα. Απόκρυψη όπλων – εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Διονύσιος Κοιλιαρίδης

Εργάτης, πήρε ένα τσουβάλι με όπλα και συμμετείχε σε παρακολουθήσεις υποψηφίων στόχων. Εις θάνατον και ισόβια δεσμά. Εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Απόστολος Κατσαμάνης

22 ετών, Ηπειρώτης, αρτεργάτης, ομαδάρχης της ΟΠΛΑ. Αρνήθηκε ό,τι μπορούσε. Τέσσερις φορές εις θάνατον, εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

Στυλιανός Ηλιάδης

Απόκρυψη όπλων. Εις θάνατον και πρόσκαιρα δεσμά, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Παναγιώτα Μαυρουδή

Καβαλιώτισσα. Δεν υπήρχαν στοιχεία εις βάρος της και η ίδια αρνήθηκε τα πάντα. Ισόβια. Όταν αποφυλακίστηκε, πιθανόν έφυγε στην Αμερική, όπου είχε συγγενείς.

Κοσμάς Γεωργίου

Ομαδάρχης, παραδέχτηκε ότι είχε κρατήσει για ένα διάστημα όπλα στο σπίτι του, αλλά τα πέταξε. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Δημήτριος Μαρκουλάκης

Κουρέας, 44 ετών. Αρνήθηκε ό,τι μπορούσε. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Ελευθέριος Βεργάκης

Κατηγορήθηκε για συμμετοχή στην απόπειρα κατά του χωροφύλακα Μακρή. Αρνήθηκε τα πάντα. Καθώς είχε ήδη δικαστεί για την ίδια υπόθεση και δεν υπήρχαν στοιχεία, η ποινή του παρέμεινε η ίδια: ισόβια δεσμά.

Σωκράτης Ψύλλος

Τσοπανάκος, 17 χρονών. Στη στάνη του βρέθηκαν όπλα. Εις θάνατον, με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Γεώργιος Παπαδόπουλος

Μέλος του ΚΚΕ. Κατηγορήθηκε για στρατολογία ατόμων στην ΟΠΛΑ. Αρνήθηκε ότι είχε σχέση με την ΟΠΛΑ και με ένοπλες ενέργειες, τις οποίες καταδίκασε. Εις θάνατον και πρόσκαιρα δεσμά, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Νικόλαος Αναδολής

Κατηγορήθηκε ότι έδωσε πληροφορίες για τους αεροπόρους, που έμεναν στο ξενοδοχείο που δούλευε. Αρνήθηκε τα πάντα. Καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά η ποινή του, μια βδομάδα μετά, μετατράπηκε σε ισόβια.

Μιχαήλ Αυχιανός

Απόκρυψη όπλων και συμμετοχή στην επίθεση στο καφενείο Μπόνου. Δις εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Φαίδων Αμπαντζόγλου

Είκοσι ετών, ομαδάρχης, συνεργάστηκε με την Ασφάλεια και ήρθε σε οξεία αντιπαράθεση με τους πρώην συντρόφους του. Εις θάνατον, του δόθηκε χάρη. Λέγεται ότι, προς το τέλος της ζωής του, μετάνιωσε για τη στάση του και προσπάθησε να έρθει σε επαφή με το ΚΚΕ.

Ρωσσέτης Δημήτριος

Άσχετος με την ΟΠΛΑ, αθωώθηκε.

Θεόδωρος και Γεώργιος Βοναπάρτης

Πατέρας και γιος. Στην αυλή του σπιτιού τους βρέθηκαν όπλα. Ο Γεώργιος ήταν 22 ετών, πυγμάχος και ερασιτέχνης μουσικός. Πατέρας και γιος προσπάθησαν ο καθένας να πάρει την ευθύνη επάνω του, για να σωθεί ο άλλος. Το δικαστήριο απάλλαξε τον πατέρα (λόγω «σύγχυσης») και καταδίκασε το γιο σε θάνατο – εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Αγγελόπουλος ή Δαραβίγκας

Παλαιός κομμουνιστής, αλλά άσχετος με την ΟΠΛΑ. Αθωώθηκε.

Γεώργιος Ανθομελίδης

Είχε συμμετάσχει σε παρακολουθήσεις στόχων. Αρνήθηκε ό,τι μπορούσε. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Εμμανουήλ Ανδρέου

20 ετών, φυματικός. Αρνήθηκε τα πάντα, αλλά είχε επαφές με στελέχη της ΟΠΛΑ. Ισόβια. Μετά την αποφυλάκισή του, πολύ αργότερα, είχε κάνει την εμφάνισή του σε πολιτικές συγκεντρώσεις.

Τηλέμαχος Βασδέκης

Καθηγητής, γραμματέας των εκπαιδευτικών. Το 1944, μέλος του ΚΚΕ. Κατηγορήθηκε ότι σχεδίαζε με άλλους δυο κλοπή χρημάτων για ενίσχυση της οργάνωσης. Αρνήθηκε κάθε ανάμειξή του στην ΟΠΛΑ. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

(Για τον Βασδέκη υπάρχει στον «Ριζοσπάστη» ένα κείμενο του καθηγητή Γιώργου Χουρμουζιάδη:

http://www1.rizospastis.gr/page.do?publDate=5/8/2007&id=8822&pageNo=4&direction=1 )

Σωκράτης Γκαντινάς

Συμμετείχε στην επίθεση στο καφενείο του Μπόνου. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

Αντώνιος Δασκαλάκης

Κατηγορήθηκε για επαφή με τον αρχηγό «Αλέκο» και για απόκρυψη ενός καταδιωκόμενου. Ναυτεργάτης. Αρνήθηκε τα πάντα. Εις θάνατον και πρόσκαιρα, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Γαβατόπουλος Νικόλαος

Ξυλουργός. Κατηγορήθηκε ως διανομέας όπλων. Παραδέχτηκε τις κατηγορίες, καταδικάστηκε δις εις θάνατον και εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

Ανδρέας Παπαγεωργίου

Το Νο 2 της ΟΠΛΑ Θεσσαλονίκης, ο «Τάκης». 38 ετών τότε, καταγόταν από τα Καλάβρυτα και γεννήθηκε στις Σέρρες. Στις φωτογραφίες μοιάζει πολύ με τον ηθοποιό Γιώργο Φούντα. Όταν τον συνέλαβαν, βρήκαν κρυμμένο στο παράθυρο του σπιτιού του ένα σχεδιάγραμμα με μέλη της οργάνωσης, στόχους, ακόμα και συνθηματικά. Στο δικαστήριο ήρθε υποβασταζόμενος, γιατί δε μπορούσε να περπατήσει από τα χτυπήματα. Παραδέχτηκε τα πάντα για τον εαυτό του και τους άλλους (όσους ήταν ήδη «καμένοι») εκτός από ένα: ό,τι το ΚΚΕ ήταν πίσω απ’ όλα αυτά.

Οι δικαστές προσπάθησαν να του εκμαιεύσουν αυτή την ομολογία, δηλαδή τη σύνδεση της Μαζικής Λαϊκής Αυτοάμυνας και της στενής αυτοάμυνας (ΟΠΛΑ) με το ΚΚΕ, αλλά εκείνος επέμενε να αρνείται κάθε σχέση με το Κόμμα. Ο λόγος ήταν ότι το ΚΚΕ ήταν ακόμα (τυπικά) νόμιμο – και μια παρόμοια ομολογία θα ήταν ακριβώς αυτό που χρειαζόταν για να κηρυχτεί το ΚΚΕ εκτός νόμου (πράγμα που έγινε λίγο αργότερα, προς το τέλος του’47).

Καταδικάστηκε έξάκις εις θάνατον και εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

 

Σπυρίδων Γεωργόπουλος

Έκανε μια μεταφορά όπλων. Εις θάνατον και ισόβια, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Διογένης Ελευθεριάδης

Από τη Σάντα του Πόντου. Μέλος του ΚΚΕ, Τομεάρχης των Δυτικών συνοικιών. «Έσπασε» στην Ασφάλεια και κατέδωσε όσα και όσους γνώριζε. Χρησιμοποιήθηκε και για την επόμενη δίκη, της ΜΛΑ, λίγους μήνες αργότερα. Κατά τον Τάσο Κατσαρό:

Είχε, όμως, επαφές και με τους άλλους δύο τομεάρχες, μέλη άλλων ομάδων και τεχνικών της οργάνωσης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, εφόσον «έσπασε», να αποσυνδεθεί τελείως η οργάνωση και να συλληφθούν οι περισσότεροι. Οι λίγοι που γλίτωσαν βγήκαν στο βουνό. Ο «Σπύρος» ή Διογένης Ελευθεριάδης ήταν η αιτία να εκτελεστούν τουλάχιστον σαράντα από τους σαράντα επτά αντάρτες της ΟΠΛΑ.

Στη δίκη διαχώρισε τη θέση του από τους άλλους κατηγορουμένους, παραδέχτηκε τη δική του συμμετοχή και δήλωσε ότι για όλες τις εγκληματικές πράξεις ευθυνόταν το ΚΚΕ και το Μακεδονικό Γραφείο.

Σημειωτέον ότι συνελήφθη όταν πήγε σε… γάμο με παράνομο αυτοκίνητο, του οποίου ο αριθμός κυκλοφορίας ήταν γνωστός στην Ασφάλεια! Έξι φορές εις θάνατον, πήρε χάρη. Αργότερα έλαβε μια άδεια πλανόδιου μικροπωλητή και πουλούσε τυρόπιττες.

Γεώργιος Σταυρόπουλος

22 ετών. Εκτελεστής του Μοίραρχου Κωφίτσα. Ελασίτης, πυροβολητής. Δήλωσε μετανοιωμένος, αλλά καταδικάστηκε δις εις θάνατον και εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Κωνσταντίνος Μαυρίδης

19 ετών. Βρέθηκαν όπλα στο σπίτι του. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων

Παναγιώτης Ευαγγελίδης

Είχε συμμετοχή στην επίθεση εναντίον ενός περιπτερά. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Ιωάννης Χατζηεμμανουήλ

20 ετών. Είχε πάρει μέρος σε δυο επιθέσεις της ΟΠΛΑ. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Τριαντάφυλλος Κομνηνός

20 ετών. Συμμετείχε στην επίθεση κατά του καφενείου Μπόνου. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

Ιορδάνης Σενόγλου ή Σενλόγλου

Φοιτητής Γεωπονίας. Πυροτεχνουργός. Κατηγορήθηκε ότι αυτός ήταν που ενίσχυσε τις χειροβομβίδες που χρησιμοποιήθηκαν κατά του λεωφορείου των αεροπόρων, με επιπλέον εκρηκτική ύλη. Δις εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Ευστράτιος Παγιαβλάς

17 ετών. Αναφερόταν ως σύνδεσμος, στο σχεδιάγραμμα του Παπαγεωργίου. Αθωώθηκε. Ο Τάσος Κατσαρός αναφέρει πως παραδέχτηκε (σ’ αυτόν) πως είχε βοηθήσει στη μεταφορά όπλων, μαζί με τον αδερφό του. Ζει στην Καλαμαριά.

Σταύρος Μαρκάκης

Μικρασιάτης πρόσφυγας. Είχε δράση στη Μέση Ανατολή. Συμμετείχε στην επίθεση στο καφενείο του Μπόνου. Δις εις θάνατον, εκτελέστηκε με το πρώτο γκρουπ των δέκα.

Παντελής Ζεμπέογλου

Τον βάρυναν ασαφείς κατηγορίες, αλλά καταδικάστηκε εις θάνατον και εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Άγγελος Κατσαρός

22 ετών, από το Κεφαλάρι Κορινθίας. Αρνήθηκε ότι συμμετείχε στην ΟΠΛΑ. Καταδικάστηκε σε ισόβια και έμεινε στη φυλακή 13 χρόνια. Αμέσως μετά δούλεψε στην ΕΔΑ, ως επαγγελματικό στέλεχος. Συνελήφθη πάλι στις 21 Απριλίου 1967 και αποφυλακίστηκε μετά από τέσσερα χρόνια. Ζει στην Καλαμαριά. (Ο Άγγελος Κατσαρός ήταν ο πατέρας του συγγραφέα Τάσου Κατσαρού)

Περικλής Στεφανίδης

19 ετών. Συμμετείχε στην επίθεση στο καφενείο του Μπόνου. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Γεώργιος Μουτσάκης

Συμμετείχε στην επίθεση στο καφενείο του Μπόνου. Ελασίτης, με ψυχολογικά προβλήματα. Δις εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Χρήστος Μπόγιας

Οδηγός ταξί, κατηγορήθηκε για παράνομα κομματικά αγώγια. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το τρίτο γκρουπ των είκοσι τεσσάρων.

Γεώργιος Μακράς ή Περιστεράς

Ομαδάρχης. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Παναγιώτης Διαμαντίδης

Πήρε μέρος στην επίθεση στο καφενείο της Καρόλου Ντηλ. Εις θάνατον, εκτελέστηκε με το δεύτερο γκρουπ των δεκατριών.

Ακίνδυνος Αλβανός

38 ετών, από την Αγία Παρασκευή Μυτιλήνης. Εργάτης λατομείου, μετέπειτα (το 1945) Νομάρχης Βέροιας. Μέλος του ΚΚΕ από το 1932. Φυλακισμένος στην Ακροναυπλία, δραπέτευσε στα 1943. Τομεάρχης στον Ανατολικό Τομέα, η «ψυχή» της ΟΠΛΑ Θεσσαλονίκης. Αρνήθηκε με επιμονή να παραδεχτεί ότι πίσω από την ΟΠΛΑ βρισκόταν το ΚΚΕ, για τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν. Υποτίθεται ότι το αντάρτικο πόλεων ήταν δημιούργημα του ΔΣΕ.

Στη δίκη έγινε μεγάλη συζήτηση για τον «πλουσιοπάροχο γάμο» του Αλβανού, συζήτηση που είδα να επαναλαμβάνεται συχνά, στο διαδίκτυο!

Ο Αλβανός απολογήθηκε «εφ’ όλης της ύλης» επιχειρώντας να αντιπαρατεθεί και να απαντήσει πολιτικά σε όσα είχαν ακουστεί στο δικαστήριο. Γράφει ο Τάσος Κατσαρός:

Ο Αλβανός Ακίνδυνος, ο οποίος έμεινε στην απομόνωση όλο το διάστημα, από τη σύλληψή του μέχρι τη στιγμή που εμφανίστηκε στο διακστήριο, έκρινε ότι έπρεπε να υπερασπιστεί πολιτικά όσα έγιναν, για τους παρακάτω λόγους: απολογήθηκε τελευταίος από τους κατηγορούμενους, τα περισσότερα στοιχεία είχαν ήδη αποκαλυφθεί από το σχεδιάγραμμα που βρέθηκε στο σπίτι του Παπαγεωργίου, την κατάδοση και τη συνεργασία με την Ασφάλεια από το Διογένη Ελευθεριάδη και τέλος, το γεγονός ότι οι περισσότεροι συγκατηγορούμενοί του είχαν ήδη αποδεχτεί τις κατηγορίες.

Κατά την άποψή μας, αν δεν τον είχαν στην απομόνωση και αν του δινόταν η δυνατότητα να απολογηθεί πρώτος, μπορεί να αρνούνταν τις κατηγορίες ή μπορεί να αναλάμβανε μόνο την πολιτική ευθύνη, δίνοντας κουράγιο και «γραμμή» στους υπόλοιπους συντρόφους του. Έτσι ο Αλβανός προτίμησε να υπερασπιστεί ξεκάθαρα τη δράση της οργάνωσης, υιοθετώντας την επαναστατική βία ενάντια στο καθεστώς.

Αντίθετα αρνήθηκε να δεχτεί συνολικά το κατηγορητήριο που του απέδωσαν οι Στρατοδίκες, διότι κάτι τέτοιο θα εξέθετε οργανώσεις και πρόσωπα που εμπλέκονταν σε γεγονότα που, είτε είχαν το στοιχείο της υπερβολής είτε δεν έγιναν ποτέ.

Η απόφαση του έκτακτου στρατοδικείου

Ο Βασιλικός Επίτροπος ζήτησε την καταδίκη σε θάνατο 47 κατηγορουμένων. Το στρατοδικείο καταδίκασε σε θάνατο 52 (πήραν χάρη οι τρεις που συνεργάστηκαν και άλλοι δύο), σε ισόβια δεσμά 7 και αθώωσε 8.

3. Οι εκτελέσεις

Οι 47 εκτελέστηκαν σε τρεις διαφορετικές ημερομηνίες.

Στις 17 Οκτωβρίου 1947, στις 6:40 το πρωί, εκτελέστηκαν πίσω από το Γεντί Κουλέ οι πρώτοι δέκα, οι θεωρούμενοι ως πιο επικίνδυνοι – ανάμεσά τους ο Αλβανός και ο Παπαγεωργίου. Αντιγράφω, από το βιβλίο του Τάσου Κατσαρού:

Ο Αλβανός, με αντάρτικα τραγούδια, εμψύχωνε τους υπόλοιπους. Σε λίγο ακολούθησαν και οι άλλοι. (…) ο επικεφαλής του αποσπάσματος, υπίλαρχος Γκίλας, ο οποίος (…) άρχισε να τους ειρωνεύεται, λέγοντάς τους: «εκεί που θα πάτε, καλή αντάμωση» και διάφορα τέτοια λόγια. Τότε ο Αλβανός αιφνιδιαστικά του επιτίθεται και τον χτυπάει στο μάτι με τις χειροπέδες. Οι εφημερίδες της εποχής ανέφεραν ότι «ατάραχος ο Έλλην Αξιωματικός, χωρίς να δείξει ότι θυμώνει, προχώρησε για να συνεχίσει το έργο του». Η αλήθεια, όμως, βρίσκεται στο γεγονός ότι τον Αξιωματικό τον πήγαν βιαστικά στο νοσοκομείο γιατί έχασε το μάτι του. Τουλάχιστον αυτό, το βεβαιώνουν άνθρωποι που είδαν αργότερα τον Γκίλα.

Στον τόπο της εκτέλεσης αρνήθηκαν όλοι να κοινωνήσουν, μέσω του Αλβανού, ο οποίος έδιωξε περήφανα τον παπά, λέγοντάς του ότι άφεση αμαρτιών έχουν ανάγκη οι πραγματικοί εγκληματίες του λαού, που μάλιστα τυχαίνει να είναι πολύ «καλοί χριστιανοί», οι τότε συνεργάτες των Γερμανών, οι σημερινοί συνεργάτες των Άγγλων και σίγουρα αυτοί που τραβούν τη σκανδάλη τη στιγμή αυτή, για να απονείμουν δικαιοσύνη «χριστιανικού τύπου». Προέτρεψε, λοιπόν, το παπά να πάει σ’ αυτούς.

Στις 21 Οκτωβρίου 1947, εκτελέστηκε η δεύτερη ομάδα, των δεκατριών.

Οι εφημερίδες της εποχής γράφουν ότι «δεχτήκανε όλοι με μεταμέλεια και ηττοπάθεια να κοινωνήσουν». Ωστόσο «οι μελλοθάνατοι, σε όλην την διαδρομήν τραγουδούν ένα δικό τους τραγούδι, προσποιούμενοι τους ψύχραιμους. Μερικοί μάλιστα δείχνουν και διάθεση ευφυολογίας». Ένας (ο Σενλόγλου) διαχώρισε τη θέση του από τους άλλους, σαν μετανοιωμένος. Ένας άλλος (ο Σταυρόπουλος) φώναξε «έξω οι Άγγλοι από την Ελλάδα» – στο δικαστήριο είχε υποστηρίξει ότι απλά παρασύρθηκε.

Στις 23 Οκτωβρίου 1947, στις 6:50 το πρωί, εκτελέστηκαν οι τελευταίοι 23 και η Ευθυμία Πατσιά.

Ο δημοσιογράφος της εποχής αναφέρει ότι οι μελλοθάνατοι τους υποδέχτηκαν στο προαύλιο της φυλακής (όπου, προφανώς, τραβήχτηκε η φωτογραφία) με «υστερικάς κραυγάς, με τραγούδια σε ραγισμένο τόνο, με συναισθήματα έξαλλα που πρόδιδαν την ταραχή της ψυχής τους, με χειρονομίας χαρακτηριστικάς της εντατικής προσπάθειας που κατέβαλαν για να φανούν ψύχραιμοι». Η Ευθυμία Πατσιά, η μοναδική γυναίκα που εκτελέστηκε, «γελούσε, έλεγε καλαμπούρια και τραγουδούσε» – ως την τελευταία στιγμή. Εκτελέστηκε δεμένη με τον καθηγητή Βασδέκη, ο οποίος διακρίνεται δίπλα της χαμογελαστός, στην πρώτη αριστερά φωτογραφία.

4. Σχετικά με την αφήγηση

Τι απόγινε ο αρχηγός;

(Φωτογραφία της εποχής του ΔΣΕ – 24η Ταξιαρχία Καϊματσαλάν. Στη μέση είναι ο Τάσος Γουσόπουλος. Πηγή: http://62.103.28.111/ds/en/rec.asp?id=79929&nofoto=0 )

Είδαμε ότι όλα σχεδόν τα μέλη της οργάνωσης, από το Νο 2 και κάτω («Τάκης» – Ανδρέας Παπαγεωργίου) εκτελέστηκαν μετά τη δίκη. Για τον επικεφαλής, γράφει ο Τάσος κατσαρός:

Ο Τάσος Γουσόπουλος ή «Αλέκος» ή «Χοντρός», ήταν ο Νο 1 της ΟΠΛΑ, ο οποίος δε συνελήφθη. Από μια πληροφορία που έχουμε από κάποιον συγκατηγορούμενό του, χωρίς, όμως, να καταφέρουμε να τη διασταυρώσουμε, ο Γουσόπουλος βρισκόταν στην πόλη της Θεσσαλονίκης, όλη την περίοδο του εμφυλίου. Μια μέρα του 1948 τον εντόπισαν αστυνομικά όργανα και τον περικύκλωσαν. Τότε τον πλησίασε ένας αξιωματικός του οποίου το όνομα ήταν Μαράτος, και τον διέταξε να σηκώσει τα χέρια ψηλά. Ο Γουσόπουλος, με μια αστραπιαία κίνηση, τράβηξε το πιστόλι του και τον πέτυχε στην καρωτίδα. Ο θάνατος του Μαράτου ήταν ακαριαίος. Έτσι, εκμεταλλευόμενος τον αιφνιδιασμό των υπολοίπων αστυνομικών, ξέφυγε από τον αστυνομικό κλειό. Στα τέλη του ’49, μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, πέρασε κι αυτός στις Ανατολικές χώρες. Η γυναίκα του Αλβανού μας είπε ότι ζούσε στη Θεσσαλονίκη πριν από μερικά χρόνια, αλλά δεν μπορέσαμε να τον βρούμε.

Ο Τάσος Γουσόπουλος μετά την ήττα του ΔΣΕ βγήκε έξω, δούλεψε μερικά χρόνια (ως το 1953, τουλάχιστον) με τους σλαβομακεδόνες και μετά τον έστειλαν πάλι στη Θεσσαλονίκη, για παράνομη δουλειά. Εκεί τον έπιασε η ασφάλεια, μαζί με τη γυναίκα του, αυτός αποφάσισε να συνεργαστεί, βγήκε πάλι έξω, τα είπε όλα στο Ζαχαριάδη και αυτός τον έστειλε δύο φορές στη Θεσσαλονίκη, ως ξεκάρφωμα: η ασφάλεια να ασχολείται με αυτόν, ενώ άλλοι (που δεν τους γνώριζε) θα έφτιαχναν πραγματικές παράνομες οργανώσεις (δεν ξέρω πόσο έγιναν τέτοιες).

Η τελευταία αναφορά στο Γουσόπουλο που εντόπισα (πλην αυτών που γράφει ο Κατσαρός) είναι του 1957, στην 7η Ολομέλεια που διέγραψε τον Ζαχαριάδη, στη Ρουμανία, όταν ο Μπαρτζιώτας ανάφερε πως ο Γουσόπουλος είναι ακόμα στη Θεσσαλονίκη και να τον ειδοποιήσουν να έρθει έξω, για να επιβεβαιώσει την αθωώτητα του Ζαχαριάδη.

(Πηγές: το δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, 1049-1968, και
Τζιάρας Κωνσταντίνος, πρωτεύουσα μεταπτυχιακή εργασία, «Ελληνικός Κομμουνιστικός προσφυγικός τύπος στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Η περίπτωση του περιοδικού Νέος Κόσμος, 1949-1974»)

Μουσχουντής

Υπεύθυνος για τις συλλήψεις και την εξάρθρωση της ΟΠΛΑ ήταν ο τότε μοίραρχος Ν. Μουσχουντής, κουμπάρος του Τσιτσάνη και λάτρης του ρεμπέτικου – ο μετέπειτα πασίγνωστος Θεσσαλονικάρχης, το όνομα του οποίου φέρουν δεκάδες δρόμοι στους δήμους της πόλης. Ο ίδιος ήταν ανάμεσα στους προσδιορισμένους για εκτέλεση στόχους της ΟΠΛΑ.

Ο Απόστολος και οι δύο Ευθυμίες

Ο Απόστολος Πατσιάς ήταν ο τρίτος που συμμετείχε στην επίθεση εναντίον των αεροπόρων. Δεν συνελήφθη, γιατί είχε προλάβει να βγει στο βουνό, στη Χαλκιδική. Εκεί έμαθε πως η γυναίκα του είχε συλληφθεί γιατί στο σπίτι τους βρέθηκαν, χτισμένα στο μαγειρείο, έξι αυτόματα. Μετά από αυτό, προσπαθώντας να σώσει την Ευθυμία, ο Απόστολος παράτησε το ΔΣΕ, επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, παρουσιάστηκε στην Ασφάλεια και ανέλαβε όλη την ευθύνη για τον οπλισμό. Ο ίδιος δεν διώχτηκε, γιατί συνέπεσε η παράδοσή του με την μηνιαία αμνηστία που είχε χορηγήσει η κυβέρνηση Σοφούλη, σε όποιον αντάρτη παραδινόταν. Η Ευθυμία δυσανασχέτησε με την πράξη του και αυτός έφυγε από το επισκεπτήριο πικραμένος. Μετά την εκτέλεσή της συναντήθηκε με τη γυναίκα του επίσης εκτελεσμένου Αλβανού Ακίνδυνου (επίσης Ευθυμία – εκτός αν έχει κάνει κάποιο λάθος στα ονόματα ο Τάσος Κατσαρός), παντρεύτηκαν και έκαναν μαζί μια κόρη. Ο Απόστολος μεγάλωσε τα δυο παιδιά του εκτελεσμένου φίλου, συντρόφου και καθοδηγητή του – ο Χρήστος μάλιστα σπούδασε Πολιτικός Μηχανικός. Ιδεολογικά ανήκε στο ΚΚΕ, ως το τέλος της ζωή του.

Ιορδάνης Σαπουτζόγλου

Θεσσαλονικιός, γεννημένος στα 1924, πυγμάχος. Από τους πλέον ένθερμους «αντάρτες πόλης» της ΟΠΛΑ. Είχε πάρει μέρος τουλάχιστον σε τρεις ενέργειες – μεταξύ των οποίων η επίθεση στους αεροπόρους. Μετά την εξάρθρωση της ΟΠΛΑ ήταν καταζητούμενος και εντοπίστηκε κρυμμένος στα «ναυάγια», εκεί που βρίσκεται σήμερα το «Μακεδονία Παλλάς». Αντάλλαξε πυροβολισμούς με τους αστυνομικούς και αυτοκτόνησε, για να μη συλληφθεί. Ένας δρόμος των Συκεών φέρει το όνομά του.

ΜΛΑ και Λαϊκοί Εκδικητές

Μετά την εξάρθρωση της ΟΠΛΑ ακολούθησαν οι εξαρθρώσεις της ΜΛΑ (Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα) και των Λαϊκών Εκδικητών, της ομάδας στην οποία συμμετείχε ο Χρόνης Μίσσιος.

Στη δίκη της ΜΛΑ, από τους εξήντα τέσσερις κατηγορούμενους, καταδικάστηκαν σε θάνατο οι τριάντα ένας και εκτελέστηκαν τελικά πολύ λιγότεροι. Από τους Λαϊκούς Εκδικητές δεν εκτελέστηκε κανένας.

Η αφήγηση του Γ. Μόδη

(Γεωργίου Μόδη, Τέσσαρες δίκες στη Θεσσαλονίκη, Αθήναι 1959. Στο δίκτυο:http://www.scribd.com/doc/13433519/-1959)

Ο Κατσαρός αναφέρει ότι ο Παπαγεωργίου (το νο 2) πήγαινε στο δικαστήριο υποβασταζόμενος, λόγω των βασανιστηρίων που είχε υποστεί. Και αφήνει να εννοηθεί ότι αυτός ήταν και ο λόγος που έδωσε «στο πιάτο’ την οργάνωση στην Ασφάλεια.

Ο Μόδης, ωστόσο, αφηγείται μια εντελώς διαφορετική ιστορία, επιμένοντας ότι ουδείς βασανίστηκε. Ο Παπαγεωργίου, αναφέρει, έδωσε το νήμα για την εξάρθρωση άθελά του, από μια απίστευτη, εξωφρενικά απίστευτη, σύμπτωση.

(Υπάρχει στη σελίδα 9 της αναπαραγωγής που αναφέρθηκε)

Ειρήσθω εν παρόδω ότι ο Μόδης μονάχα τον Ακίνδυνο Αλβανό παραδέχεται «ως άντρα», με κριτήριο τη στάση του στο στρατοδικείο. Δε λαμβάνει ωστόσο υπόψη τη στάση των περισσοτέρων από τους «47» την κρίσιμη ώρα, δηλαδή τη στιγμή της εκτέλεσής τους.

Η καταγωγή των κατηγορουμένων

Κατέγραψα την καταγωγή των κατηγορουμένων, όπου αναφερόταν στο βιβλίο του Κατσαρού. Πόντος, Λέσβος, Νάξος, Κρήτη, Πελοπόννησος, πόλεις και χωριά της Μακεδονίας. Πρόσφυγες και οικονομικοί μετανάστες οι περισσότεροι. Νομίζω πως οι εκ καταγωγής Θεσσαλονικείς ήταν οι λιγότεροι.

Η περιγραφή της επίθεσης κατά των αεροπόρων, από τον Γ. Μόδη

(Στο δίκτυο:http://www.scribd.com/doc/13433519/-1959)

… Το μεγάλο κίτρινο λεωφορείο της αεροπορίας  ήλθε και στάθηκε στην «Στάση Μισραχή» να παραλάβει αεροπόρους για το αεροδρόμιο κατά τα καθιερωμένα. Η ώρα ήταν 7 και 10 λεπτά (…) Ξάφνου δύο τρομακτικοί κρότοι τράνταξαν τον τόπο και τον γέμισαν καπνό. Δύο χειροβομβίδες ενισχυμένες έπεσαν στο λεωφορείο. Η πρώτη έσπασε το μπροστινό κρύσταλλο και έσκασε στα πόδια του οδηγού που τον έκανε κομμάτια. Η δεύτερη ρίχθηκε από το πίσω μέρος, όπου ήταν και η έξοδος την στιγμή που αλαφιασμένοι οι Αξιωματικοί επιχείρησαν να πηδήξουν κάτω (…)

Η Στάση Μισραχή όπου ξετυλίχθηκε με κινηματογραφική γοργότητα η φρικαλέα σκηνή βρίσκεται στην κεντρική λεωφόρο που αρχίζει από τον Λευκό Πύργο και απλώνεται προς την  Ανατολική πλευρά της Θεσσαλονίκης προς το Ντεπό.

Τα κοριτσάκια ενός γειτονικού σχολείου είδαν 3 αγριεμένοι άνδρες να φεύγουν προς τα πάνω κρατώντας πιστόλια στα χέρια. Δύο μισολαβωμένοι αεροπόροι δοκίμασαν να τους κυνηγήσουν. Αλλ’ ήταν και άοπλοι (…)Ένα αόρατο χέρι έβγαινε κάθε τόσο απ’ τη σκιά και σκόρπιζε πένθη και τρόμο. To κράτος είχε ρεζιλευτεί (…) Γνωστοί και φίλοι με σταματούσαν στο δρόμο επειδή αρθρογραφούσα τότε στις εφημερίδες και μου έλεγαν «Τρελάθηκες; θα σε σκοτώσουν. Φύγε απ’ εδώ. Τα σκυλιά δεν χωρατεύουν» (…) Δεν χωρούσε αμφιβολία. Το φοβερό έγκλημα ήταν έργο  της ΟΠΛΑ, του τρομακτικού παρακλαδιού του ΚΚΕ.  Είχαν ήδη ριχθεί άλλες χειροβομβίδες στο καφενείο «Ελληνικόν», εις το Α’ Αστυνομικό Τμήμα, σε μια αστυνομική περίπολο, κ.λπ.

Για την επιλογή του στόχου στην επίθεση κατά των αεροπόρων

Το πόσο φτωχές ήταν οι επιτελικές δυνατότητες αυτής της οργάνωσης φαίνεται από την επιλογή ως στόχου του λεωφορείου των αξιωματικών της αεροπορίας.
Ενώ είχαν την δυνατότητα να χτυπήσουν τα επιτελικά αυτοκίνητα των Διοικητών της Αεροπορικής Βάσης του Σέδες, της 336 Μ.Δ. και της 335 Μ.Δ., που εκινούντο και εκείνα στο ίδιο δρομολόγιο, και την ίδια περίπου ώρα, με διαφορά λίγων λεπτών, και ήταν συνήθως κατάμεστα από αξιωματικούς- κατά μεγάλη πλειοψηφία , ιπτάμενους- προτίμησαν το λεωφορείο που μετέφερε κυρίως αξιωματικούς μη ιπτάμενους. Εάν επέλεγαν ως στόχο τα ευπαθή επιτελικά αυτοκίνητα οι απώλειες στο λιγοστό έμψυχο δυναμικό των πιλότων θα ήταν όχι μόνο οδυνηρότερες για την αεροπορία αλλά και δυσαναπλήρωτες.

(Ηλίας Κατραλαμάκης, Η ΑΕΡΟΠΟΡΙΑ ΣΤΟΝ “ΕΜΦΥΛΙΟ”, Τόμος Α΄, Αθήνα 1998, σελ.362-364)

Μάλλον είχαν λάθος πληροφορία, όπως προκύπτει απ’ όσα είπε ο Ακίνδυνος Αλβανός στην απολογία του:

Εμείς, φυσικά, τους ιπτάμενους θέλαμε. Γιατί αυτοί είναι που αδιάκριτα χτυπούν. Και έπρεπε να φέρουμε χτύπημα για να σκεφτούν, ότι για όλες τις φορές που χτύπησαν τον κόσμο αδιάκριτα, όπου να ‘ναι θα τιμωρηθούν, ακόμη και μέσα στη Θεσσαλονίκη.
Εγώ καθόμουν στην οδό Μισραχή. Έβλεπα ότι περνούσαν πολλά αυτοκίνητα, χωρίς να ξέρω πολλά πράγματα. Συζητώντας, συμφωνήσαμε ότι ένα συγκεκριμένο αυτοκίνητο μετέφερε τους ιπτάμενους. Από που πήρε ο Αλέκος τις πληροφορίες δεν ξέρω. Βρήκα, όμως, τον τρόπο και τα μέσα για να χτυπήσουμε τους αεροπόρους.

Γιάννης Ιωάννου

(Από το βιβλίο του Το δικό μας αίμα, σελ. 163)

«Όταν οι αριστεροί σκότωσαν με χειροβομβίδες τους αεροπόρους στη στάση Μισραχή, ένα σμήνος καταδιωκτικά έκαμνε επίμονους κύκλους πάνω από το κέντρο, πολυβολώντας ακατάπαυστα τον απογευματινό ουρανό. Υποθέσαμε πως θα πρόκειται για καμιά εικονική αερομαχία. Μα όταν πέρασε σε λίγο πεζοπορώντας η ομαδική κηδεία ζωσμένη από αστυνομία και στρατό, καταλάβαμε πως αυτούς τιμούσε συναδελφικά το σμήνος και από αυτούς επάνω πήγαινε, θυμάμαι τον υπουργό τότε, Παναγιώτη Κανελλόπουλο να ακολουθεί, κλεισμένος στον εαυτό του, τα φέρετρα».

Οι αναλογίες της ΟΠΛΑ με τη 17 Νοέμβρη.

Χρησιμοποίησα τη λέξη «αναλογίες» και όχι «ομοιότητες», σκόπιμα. Και οι αναλογίες είναι πολλές.

Οι δυο οργανώσεις δρούσαν στο όνομα της «αριστεράς», με διαφορετικές (φυσικά) πολιτικές στοχεύσεις.

Οι δυο οργανώσεις είχαν παρόμοια λογική στην επιλογή των στόχων τους. Πχ δοσίλογοι / βασανιστές της χούντας. Ή, αστυνομικές περίπολοι / επιθέσεις στα ΜΑΤ. Παρακολουθούσαν για καιρό τα πρόσωπα – στόχους. Ανέβαλαν ή ματαίωσαν ενέργειες γιατί θα κινδύνευαν τρίτα πρόσωπα κλπ.

Οι δυο οργανώσεις είχαν δομή που παρουσιάζει μεγάλες αναλογίες, και σε κάποια επίπεδα, σχεδόν ομοιότητες.

Οι δυο οργανώσεις διέθεταν και έκρυβαν σε γιάφκες μεγάλες ποσότητες οπλισμού (ο οποίος τους ήταν πρακτικά άχρηστος)

Οι δυο οργανώσεις χρησιμοποίησαν παρόμοια όπλα για να πλήξουν τους στόχους τους: πιστόλια ή χειροβομβίδες (αντί ρουκέτες). Η ΟΠΛΑ δεν χρησιμοποίησε εκρηκτικούς μηχανισμούς με χρονοδιακόπτη, διότι δεν πρόλαβε (υπήρχε ένας «Σιδηρόπουλος» που ετοίμαζε ωρολογιακή βόμβα, δικάστηκε στην επόμενη δίκη, της ΜΛΑ)

Οι αναλογίες συνεχίζονται ακόμα και σε ό,τι αφορά τα πρόσωπα. Ωστόσο, στο σημείο αυτό δεν θέλω να επιμείνω.

Οι διαφορές, είναι προφανείς – κυρίως πολιτικές, αλλά όχι μόνο. Μια από τις μη πολιτικές διαφορές είναι ο υψηλός επαγγελματισμός της 17Ν έναντι του ερασιτεχνισμού της ΟΠΛΑ. Η πρώτη οργάνωση επέζησε σχεδόν 30 χρόνια, η δεύτερη μόνο για 10 μήνες.

(σχόλιο σε παλαιότερη ανάρτηση)

…οι αναλογίες που επισημαίνεις είναι, νομίζω, κοινοί τόποι συνωμοτικών οργανώσεων με πρωταρχικό στόχο τη βία ενάντια στην εξουσία, σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα και σε όλες τις χώρες του κόσμου.

Οι -προφανείς, όπως λες- πολιτικές διαφορές είναι μάλλον ισχυρότερες.

Κυριότερη είναι ότι η ΟΠΛΑ ήταν παράγωγο ενός συγκροτημένου (και ισχυρού) πολιτικού οργανισμού, με ό,τι αυτό σημαίνει σε επίπεδο εκπροσώπησης και πραγματικής πολιτικής απήχησης, ενώ η 17Ν ένα περίκλειστο σύνολο εξ ορισμού ξεκομμένο από όποια πολιτική διεργασία. Ο ερασιτεχνισμός της μιας και ο «επαγγελματισμός» της άλλης εν μέρει από αυτήν την πρωταρχική διαφορά προέρχονται. Μια βιαστικά συγκροτημένη ομάδα κρούσης που τη δημιουργεί ένας κομματικός μηχανισμός μέσα στις πολύ αρνητικές γι’ αυτόν συνθήκες της Θεσσαλονίκης του ’46, δεν θα μπορούσε παρά να είναι χαλαρή έως τρύπια από συνωμοτικής πλευράς. Η 17Ν μην έχοντας, προγραμματικά, να δώσει λόγο σε κανέναν, είχε κάθε ευχέρεια να περιφρουρεί τα του μικροσκοπικού οίκου της.

 

5. Σύντομος επίλογος

«Πόλη των φαντασμάτων» είπαν τη Θεσσαλονίκη – κάτι που, προσωπικά δεν με βρίσκει σύμφωνο, όπως έχω γράψει στην καλύβα:

( https://panosz.wordpress.com/2008/04/24/las_bougatsas-24/ )

Δεν πιστεύω στα φαντάσματα, αλλά με συναρπάζει να μαθαίνω ιστορίες (την Ιστορία) για τους τόπους που περνώ – ιδιαίτερα για την πόλη που ζω. Η ιστορία του αντάρτικου πόλης 1946-47 της Θεσσαλονίκης είναι μια συναρπαστική, συγκλονιστική ιστορία. Την έμαθα τυχαία, όταν ξεφύλλισα στον ΙΑΝΟ το βιβλίο του Τάσου Κατσαρού. (κλικ, για μεγέθυνση). Διαβάζοντας το βιβλίο είδα έναν ολόκληρο κόσμο να ζωντανεύει.

Ο Κατσαρός δεν γράφει ως ουδέτερος τρίτος, γράφει με σκοπό την «εξιδανίκευση» των ανταρτών της ΟΠΛΑ και την «εξουθένωση» της αντίπαλης (νικήτριας) παράταξης. Αυτό τον παρασύρει, αρκετές φορές, σε άκριτη (και γι’ αυτό αναποτελεσματική) υποστήριξη / διακαιολόγηση κάθε ενέργειας των ανταρτών της ΟΠΛΑ, τους οποίους θαυμάζει ανυπόκριτα και απεριόριστα. Υποστηρίζει, για παράδειγμα, ότι όσοι εκτελέστηκαν από τη «στενή αυτοάμυνα» ήταν αξιωματούχοι της αντίπαλης πλευράς, συμπεριλαμβάνοντας(;) σ’ αυτούς τον άτυχο σμηνίτη – οδηγό του λεωφορείου των αεροπόρων, που σκοτώθηκε από την έκρηξη της πρώτης χειροβομβίδας. Δικαιολογεί και τις πρακτικά «τυφλές» επιθέσεις σε αστυνομικά τμήματα ή περιπόλους, όπου οι στόχοι υποχρεωτικά θα ήταν απλοί αστυφύλακες ή χωροφύλακες. Για να μη μιλήσουμε για τους περιπτεράδες και τις τυφλές (επίσης) επιθέσεις στα καφενεία…

Αξιολογώντας την οργάνωση και τη δράση της ΟΠΛΑ Θεσσαλονίκης στα 1946-47 διαπιστώνει κανείς το μεγάλο βαθμό ερασιτεχνισμού των στελεχών και των μελών της. Με εξαίρεση έναν και μοναδικό «επαγγελματία», τον αρχηγό Τάσο Γουσόπουλο («Αλέκο» ή «Χοντρό») ο οποίος δεν συνελήφθη ποτέ, οι υπόλοιποι δρούσαν με πραγματική αφέλεια. Ο Παπαγεωργίου, Νο 2 της οργάνωσης, είχε στο σπίτι του σχεδιάγραμμα με τα πραγματικά ονόματα των μελών, διευθύνσεις κλπ. Μεγάλες (και απολύτως άχρηστες) ποσότητες οπλισμού διακινούνταν συνεχώς μέσα στη Θεσσαλονίκη, με μοναδικό αποτέλεσμα την ενοχοποίηση δεκάδων ανθρώπων. Η ίδια η επιλογή των στόχων αλλά και η υλοποίηση των επιθέσεων δείχνει τις πραγματικές πολιτικές και οργανωτικές δυνατότητες της οργάνωσης, οι οποίες ήταν τουλάχιστον φτωχές – και πάντως δεν ήταν σε θέση να επηρεάσουν στο παραμικρό τις γενικότερες εξελίξεις.

Ωστόσο πρέπει να τονιστεί ότι στην ΟΠΛΑ της Θεσσαλονίκης έδρασαν στελέχη με απεριόριστες δυνατότητες, όπως ο Γουσόπουλος και ο Αλβανός και αφοσιωμένοι, αδίστακτοι και ικανότατοι αντάρτες πόλης, όπως ο Σαπουτζόγλου (που αυτοκτόνησε) και άλλοι. Εκείνο που καθόρισε την πλήρη αποτυχία στη δράση τους (πολιτική και στρατιωτική) ήταν η τρομερή πίεση χρόνου. Δεν υπήρχε χρόνος για συστηματική οργάνωση και προετοιμασία, όλα έπρεπε να γίνουν εκ των ενόντων, το συντομότερο: ο εμφύλιος βρισκόταν σε εξέλιξη και οι ανάγκες της πλευράς Ζαχαριάδη ήταν άμεσες και πιεστικές. Αυτό οδήγησε σε αστοχίες όπως η πλημμελής προετοιμασία των επιχειρήσεων, η κυριολεκτικά ερασιτεχνική περιφρούρηση της οργάνωσης και, φυσικά, στην απρόσεκτη (πολλές φορές) επιλογή των μελών. Το αποτέλεσμα ήταν ένα σχετικά πολυπρόσωπο δίκτυο μαχητών και ανθρώπων σε υποστηρικτικές δράσεις, που πλησίαζε τα εκατό άτομα, σε μια μεσαίου μεγέθους πόλη, όπως ήταν τότε η Θεσσαλονίκη. Το παράξενο είναι, σε αυτές τις συνθήκες, ότι η ΟΠΛΑ δεν εξαρθρώθηκε πολύ νωρίτερα και ότι κατάφερε να έχει, έστω, τη δράση που είχε. Παράξενο, αλλά έχει τις (πιθανές) ερμηνείες του.