Μακρόνησος. Κάποτε λεγόταν Ελένη νήσος

 

Όταν ο Πάρις έκλεψε την Ελένη, οι φυγάδες σταμάτησαν στο νησί αυτό, να πάρουν μιαν ανάσα. Εκείνα τα χρόνια δεν ήταν ακατοίκητο. Στο νησί υπάρχει εγκατάσταση της νεότερης νεολιθικής περιόδου (5η Χιλιετία π.Χ.) Έχουν βρεθεί αρχαία ερείπια, τεμάχια κιόνων και κρηπιδώματα μεγάλου αρχαίου κτίσματος. Εκτός αυτών στο νησί υπάρχουν δύο μικροί ναΐσκοι, του Αγίου Γεωργίου και της Θεοτόκου, που κτίσθηκαν πάνω σε θεμέλια αρχαίων κτιρίων (πιθανώς αρχαίων ναών).

Κατά τη διάρκεια του Βαλκανικού πολέμου (1912-13) στη Μακρόνησο είχε μεταφερθεί μεγάλος αριθμός Τούρκων αιχμαλώτων, που έζησαν εκεί μέχρι την υπογραφή ειρήνης οπότε και μετακινήθηκαν στη Τουρκία. Πολλοί έμειναν για πάντα στο νησί.

Έχει μήκος περίπου 13 χιλιόμετρα και πλάτος περίπου 500 μέτρα.

Αυτά μας λένε οι εγκυκλοπαίδειες.

*

Στη Μακρόνησο παίχτηκε το τελευταίο χρονικά μαζικό δράμα του Εμφυλίου που άρχισε στα 1943. Από τον Απρίλιο του 1947 η Μακρόνησος άρχισε να λειτουργεί ως στρατόπεδο συγκεντρώσεως για τους αριστερούς, πραγματικούς ή υποτιθέμενους. Οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι αποχώρησαν από τη Μακρόνησο το 1958.

Στην αρχή εξορίστηκαν εκεί όσοι νεοσύλλεκτοι στρατιώτες είχαν «ύποπτα φρονήματα». Δημιουργήθηκαν έτσι τρία τάγματα. Την επόμενη χρονιά (1948) δημιουργήθηκα και το τέταρτο τάγμα, για τους πολιτικούς εξόριστους. Από τα υπόλοιπα, αξιομνημόνευτη είναι η Απομόνωση (ΣΦΑ), στο νότιο άκρο.

*

Γιατί δημιουργήθηκε η Μακρόνησος; Από το 1946 είχε ξεσπάσει η τελευταία φάση του Εμφυλίου. Οι κυβερνητικοί αντιμετώπισαν το πρόβλημα της στράτευσης των «συμπαθούντων» (τον ΔΣΕ) οι οποίοι, σε μια περίπτωση οδήγησαν έναν ολόκληρο λόχο (της Πρωτοτσάνης) από τη μια μεριά του θανάτου στην άλλη – και σε πολλές άλλες δημιούργησαν πραγματικά ή φανταστικά προβλήματα δολιοφθορών, κατασκοπίας κλπ. Στην αρχή τους εξαιρούσαν (δεν τους στράτευσαν) αλλά αυτό το μέτρο προξένησε αγανάκτηση στους άλλους. Έτσι, όλους του «υπόπτους»  τους συγκέντρωσαν αρχικά σε τρία  Τάγματα Σκαπανέων  (Κρήτη, Λιόπεσι, Θεσσαλονίκη). Ωστόσο, οι υπεύθυνοι δεν ήταν ικανοποιημένοι, καθώς αδυνατούσαν να απομονώσουν τους «υπόπτους» από τις επαφές τους, ώστε, με την κατάλληλη «εθνική διαφώτιση» να τους αλλάξουν τα μυαλά και να τους μετατρέψουν σε έμπιστους μαχητές κατά του ΔΣΕ και του κομμουνισμού.

Η Μακρόνησος μπορούσε να τους χωρέσει όλους. Ήταν κοντά στην Αθήνα και μπορούσε να έχει εύκολο ανεφοδιασμό, επιμελητεία κλπ. Η απόδραση ήταν πρακτικά αδύνατη, όπως και η επικοινωνία των κρατουμένων με τον έξω κόσμο. Έτσι, στα μέσα του 1947 μετεφέρθηκαν στη Μακρόνησο τα τρία Τάγματα Σκαπανέων που αναφέρθηκαν παραπάνω και αργότερα ένας ακόμα στρατιωτικός σχηματισμός (το Γ’ ΚΠΑ) στον οποίο είχαν συγκεντρωθεί οι «αναρχομομμουνιστές αξιωματικοί», σύμφωνα με την έκφραση του ταξίαρχου  Γ. Μπαϊρακτάρη, ο οποίος διετέλεσε διοικητής στη Μακρόνησο.

http://www.iospress.gr/ios2003/ios20030914a.htm

Στο σημείο αυτό είναι ενδιαφέρουσα η επισήμανση του Γιώργου Πετρόπουλου:

Μια τρίτη, εξίσου ενδιαφέρουσα, πληροφορία είναι πως η διοικούσα αρχή του στρατοπέδου ήταν η BXI Διεύθυνση του ΓΕΣ, τα ίχνη της οποίας έχουν επιμελώς σβηστεί από τα στρατιωτικά αρχεία. Το παντελώς σκοτεινό κομμάτι της ιστορίας της Μακρονήσου είναι ότι το εν λόγω στρατόπεδο φτιάχτηκε με τη βοήθεια και καθ’ υπόδειξη του «συμμαχικού» παράγοντα, δηλαδή των Αμερικανών και των Βρετανών. Ισως αυτός είναι και ο λόγος που ενώ έχουν περάσει από τότε πάνω από 60 χρόνια, το ουσιώδες αρχειακό υλικό που συνόδευε τη ζωή του στρατοπέδου παραμένει επτασφράγιστο.

http://www2.rizospastis.gr/wwwengine/page.do?publDate=23/3/2008&id=9484&pageNo=11&direction=1

*

(Περισσότερα για τα χαμένα αρχεία της Μακρονήσου, εδώ:

http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=51&t=152160)

*

Από το μπλογκ Ηρόδοτος

Μακρόνησος: ίδρυση, σκοπός και λειτουργία του στρατοπέδου – Η μεγάλη σφαγή της 29ης Φεβρουαρίου 1948

Στις 3 Απρίλη του 1949, στο στρατόπεδο της Μακρονήσου οι έγκλειστοι φαντάροι πληροφορούνταν ότι εκείνη η ημέρα ήταν … γιορτινή. Στην αναφορά διαβάστηκε η ημερήσια διαταγή του διοικητή του Στρατοπέδου Συνταγματάρχη Πυροβολικού Γ. Μπαϊρακτάρη η οποία, ανάμεσα στα άλλα, έλεγε¹:

«Η σημερινή ημέρα είνε η δευτέρα επέτειος της Ιδρύσεως της Δ)σεως ΓΕΣ)ΒΧΙ. Σαν σήμερα (3.4.47) ο τότε Αρχηγός ΓΕΣ και Γενικός Επιθεωρητής του Στρατού Στρατηγός κ. Βεντήρης με εκάλεσε και μου έδωσε την εξής επί λέξει Διαταγήν: «θά μου συγκρότησης μίαν Διεύθυνσιν του ΓΕΣ η οποία θα ασχοληθή με τα εξής θέματα: α) Συγκέντρωσις και οργάνωσις Ταγμάτων Σκαπανέων, διάθεσις των ανδρών αυτών εις διαφόρους επωφελείς απασχολήσεις και προσπάθεια επαναφοράς αυτών εις τους σκοπούς της Φιλτάτης Πατρίδος. β) Συνεννόησις μετά των αρμοδίων πολιτικών αρχών επί της σκοπιμότητος αποσυμφορήσεως των πολιτικών φυλακών, ιδία των ζωνών επιχειρήσεων» Δεν είχα ακόμη αρχίσει την προεργασία όταν, δύο ημέρας, με εκάλεσε o τότε Υπουργός των Στρατιωτικών κ. Γ. Στράτος και μου είπε τα εξής: «Ελάβατε μίαν διαταγήν από τον Στρατηγόν κ. Βεντήρην. Πάνω σ’ αυτό αποδίδω εξαιρετικήν σημασίαν». «Ο,τι μου ζητήσετε θα το έχετε» Το τι έγινε μέσα στο βραχύ διάστημα της διετίας, που διέρρευσε δεν είνε εύκολον να συνοψισθή μέσα σε λίγες γραμμές. Βέβαιον είνε ότι η Μακρόνησος υπερέβη τας προσδοκίας και ελπίδας ακόμη εκείνων που την οραματίσθηκαν…».

 Από το ντοκουμέντο αυτό προκύπτουν ορισμένα ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία, τα οποία δεν μπορούν να αναζητηθούν στην ολοκληρωμένη τους μορφή στα λογοκριμένα – ελεύθερα προς τους ερευνητές – αρχεία του στρατού. Το πρώτο στοιχείο είναι ότι η απόφαση για τη δημιουργία του στρατοπέδου της Μακρονήσου, τέθηκε σε εφαρμογή στις 3 Απριλίου του 1947. Για την απόφαση αυτή καθαυτή, το χρόνο που λήφθηκε και το ολοκληρωμένο σκεπτικό που τη συνόδευε επικρατεί σκοτάδι. Το δεύτερο στοιχείο, αφορά το σκοπό του στρατοπέδου, που δεν ήταν άλλος από τη συγκέντρωση των κομμουνιστών, αριστερών και προοδευτικών νέων με στόχο την αναμόρφωσή τους σε εθνικόφρονες πολίτες και πειθήνια όργανα του καθεστώτος. Παράλληλα, η Μακρόνησος θα λειτουργούσε και ως χώρος συγκέντρωσης των πολιτικών κρατουμένων, ιδιαίτερα των πιο επικίνδυνων για το καθεστώς, με πρώτη προτεραιότητα αυτούς που κρατούνταν σε φυλακές οι οποίες βρίσκονταν κοντά στις εμπόλεμες περιοχές. Μια τρίτη, εξίσου ενδιαφέρουσα, πληροφορία είναι πως η διοικούσα αρχή του στρατοπέδου ήταν η BXI Διεύθυνση του ΓΕΣ, τα ίχνη της οποίας έχουν επιμελώς σβηστεί από τα στρατιωτικά αρχεία. Το παντελώς σκοτεινό κομμάτι της ιστορίας της Μακρονήσου είναι ότι το εν λόγω στρατόπεδο φτιάχτηκε με τη βοήθεια και καθ’ υπόδειξη του «συμμαχικού» παράγοντα, δηλαδή των Αμερικανών και των Βρετανών. Ισως αυτός είναι και ο λόγος που ενώ έχουν περάσει από τότε πάνω από 60 χρόνια, το ουσιώδες αρχειακό υλικό που συνόδευε τη ζωή του στρατοπέδου παραμένει επτασφράγιστο². Ας δούμε όμως εν συντομία πώς συγκροτήθηκε το στρατόπεδο.

Η Μακρόνησος τίθεται σε λειτουργία – οι αντιδράσεις.

Η Μακρόνησος άνοιξε τις πύλες της στις 26 Μάη 1947, όταν άρχισαν να μεταφέρονται εκεί, από άλλες στρατιωτικές μονάδες, οι πρώτοι «επικίνδυνοι» στρατιώτες. Σιγά σιγά δημιουργήθηκαν τρία Ειδικά Τάγματα Οπλιτών (Α’ ΕΤΟ, Β’ ΕΤΟ και Γ’ ΕΤΟ) ενώ οι ύποπτοι για το καθεστώς έφεδροι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί σχημάτισαν ξεχωριστό τάγμα. Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν εκεί και οι Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (ΣΦΑ) όπου κρατούνταν οι υπόδικοι στρατοδικείων, οι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ καθώς και οι αξιωματικοί που έλαβαν μέρος στο κίνημα της Μέσης Ανατολής. Βαθμηδόν η Μακρόνησος έγινε το υπ’ αριθμόν 1 κέντρο μέσα από το οποίο το μοναρχοφασιστικό καθεστώς επιχειρούσε με πρωτοφανή βασανιστήρια να σπάσει το ηθικό των δεσμωτών αγωνιστών, να τους επιβάλει να αποκηρύξουν το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ, τις άλλες οργανώσεις της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης και φυσικά το ΚΚΕ, να τους μετατρέψει, εφόσον ήταν δυνατόν, σε πειθήνια όργανά του ή να τους εξοντώσει ηθικά και σωματικά. Από τον Ιούλη του 1948 άρχισαν να μεταφέρονται στη Μακρόνησο και πολιτικοί εξόριστοι που κρατούνταν στα νησιά του Αιγαίου. Εστάλησαν εκεί ακόμη και έφηβοι, ανήλικοι, τρόφιμοι αναμορφωτηρίων όπως αυτού της Κηφισιάς. Λίγο αργότερα το νησί έγινε τόπος συγκέντρωσης και για τις εξόριστες γυναίκες.

Η πρώτη είδηση για το άνοιγμα της Μακρονήσου δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη», στις 4 Ιούνη 1947, με τίτλο «Εξόριστοι Φαντάροι». Ηταν μια σύντομη είδηση που αξίζει να την παραθέσουμε ολόκληρη:

«Οικογένειες δημοκρατικών στρατιωτών, που μεταφέρθηκαν από το Στρατόπεδο Συγκέντρωσης του Πόρτο Ράφτη στο βράχο που λέγεται Μακρονήσι, πήραν από κει δραματικές εκκλήσεις των παιδιών τους. Οι φαντάροι ζητούν να τους στείλουν έστω και λίγη σταφίδα ή λίγο ψωμί. Αυτό δείχνει πως εκτός από τα άλλα κινδυνεύουν άμεσα από την πείνα. Θα φτάσει στο σημείο η κυβέρνηση του αίματος να εξοντώσει με την πείνα ομαδικά εκατοντάδες στρατευμένα παιδιά του λαού; Ο υπουργός των Στρατιωτικών που ευθύνεται ιδιαίτερα για τη ζωή των εξορίστων στρατιωτών έχει υποχρέωση να διατάξει ανακρίσεις για το καθεστώς που έχει επιβληθεί στο Μακρονήσι».

Είκοσι μέρες μετά τη δημοσίευση της παραπάνω είδησης, στις 25 Ιούνη, πάλι από τις στήλες του «Ριζοσπάστη», δημοσιεύτηκε επιστολή φαντάρων της Μακρονήσου οι οποίοι περιέγραφαν πώς μεταφέρθηκαν στο κάτεργο, τα μαρτύριά που υπέστησαν εκεί, το καθεστώς τρομοκρατίας που επικρατούσε. Στο δημοσίευμα συμπεριλαμβανόταν επίσης το κείμενο της δήλωσης μετανοίας, που το καθεστώς ζητούσε να υπογράψουν οι εξόριστοι στρατευμένοι. Παραθέτουμε ολόκληρο το δημοσίευμα της 25/6/1947 του «Ριζοσπάστη» γιατί θεωρούμε ότι αποτελεί πραγματικό ιστορικό ντοκουμέντο:

«Αγαπητέ Ριζοσπάστη

Σου γράφουμε από το απαίσιο στρατόπεδο του Μακρονησιού – Λαυρίου («Β’ Τάγμα Σκαπανέων» το ονομάζουν οι δήμιοί μας για να ρίξουν στάχτη στα μάτια του κόσμου). Στο στρατόπεδο αυτό μας μετέφεραν για να μας ξεκάνουν. Μακριά από τον κόσμο, ανενόχλητοι και μεθοδικά βάλθηκαν να μας εξοντώσουν.

Ξεκινήσαμε για τον καταραμένο αυτό τόπο από το Πόρτο – Ράφτη τα ξημερώματα της 26 Μαΐου κατά λόχους. Τρεις μέρες χρειάσθηκαν για να μεταφερθούμε, 1.500 δημοκρατικοί φαντάροι, σαν πρόβατα επί σφαγήν, στο απαίσιο στρατόπεδο του Μακρονησιού. Πριν μας μεταφέρουν έψαχναν φαίνεται να βρουν τον τόπο που σίγουρα προορίζουν για τάφο μας. Και δεν άργησαν. Πρόκειται για ένα άνυδρο νησί που ούτε κατσίκια δε φιλοξενεί. Είναι ολόγυμνο. Ιχνος δένδρου δεν υπάρχει. Μερικά σκίνα αποτελούν το μόνο διάκοσμό του.

Μόλις πατήσαμε το πόδι μας ζαλισμένοι, νηστικοί και διψασμένοι, το πρώτο πράγμα που αντικρίσαμε ήταν μια ατέλειωτη σειρά από τάφους και μνήματα Τούρκων και Βουλγάρων αιχμαλώτων του πολέμου 1912-13.

Από την πρώτη μέρα άρχισε το μαρτύριό μας. Μας βάζουν να γκρεμίζουμε αυτούς τους τάφους. Ολημερίς πνιγμένοι στον ιδρώτα και τη σκόνη, κατάκοποι, πεινασμένοι και τρισάθλιοι με το μαστίγιο πάνω από τα κεφάλια μας, δίχως νερό σκάβουμε. Τα μνήματα και οι τάφοι γκρεμίζονται από τις σκαπάνες μας που ανεβοκατεβαίνουν ρυθμικά για να ξεχώνουν πολλές φορές και τα κόκαλα. Ατέλειωτες φάλαγγες σχηματίζουμε καθώς πηγαινοερχόμαστε κουβαλώντας πέτρα και χαλίκι. Τα σώματά μας γέρνουν από την κούραση μα δεν τολμούμε να αφήσουμε τις σκαπάνες, γιατί βαρύς πέφτει πάνω μας ο βούρδουλας των αλφαμιτών (Αστυνομία Μονάδος).

Οι μέρες μας μία – μία έτσι δραματικές, απαίσιες κυλούν. Και όσο βλέπουν ότι δε λυγάμε, τόσο λυσσούν. Εχουν όμως διδαχθεί πάρα πολλά οι μαθητές του Χίτλερ.

Και αφού είδαν και απόειδαν, άλλαξαν τακτική. Βάζουν τώρα μπροστά από τη φάλαγγα Χίτες με τα κλαρίνα και τα βιολιά μερικών συναδέλφων που τάχουν φέρει μαζί τους και ξεκινάμε για το σκάψιμο «εν χορδαίς και οργάνοις». Εως ότου φτάσουμε στο καθημερινό μαρτύριο βιολιά και κλαρίνα χτυπούν ακατάπαυστα κι εκνευριστικά. Πίσω σχηματίζεται μια αληθινή νεκρική πομπή. Τα κορμιά λυγίζουν από το βάρος που φέρνουν στις πλάτες. Η πείνα έχει αρχίσει να θερίζει τα αδειανά στομάχια μας. Τα πόδια σούρνονται στο χώμα. Μα τα κεφάλια στέκουν ψηλά για να συμβολίζουν τις αδούλωτες ψυχές των ζωντανών σκελετών και να θυμίζουν στους δήμιους ότι τίποτα δεν είναι ικανό να μας γονατίσει.

Το συσσίτιο είναι απαίσιο (μια κουταλιά νερό με 2- 3 όσπρια μέσα). Και αν τολμήσεις να μιλήσεις, αμέσως ο λοχαγός σε στέλνει στο «σιδηρωτήριο» (θάλαμος βασανιστηρίων της Αστυνομίας Μονάδος). Και όταν πας εκεί φεύγεις άρρωστος, ανίκανος να σταθείς στα πόδια σου για 2 βδομάδες. Αν πεις για το νερό… κουβαλιέται μέσα σε δοχεία βενζίνης και πετρελαίου από το Λαύριο. Πολλές φορές δεν τολμάς όχι να το δοκιμάσεις, αλλά ούτε και να το μυρίσεις.

Στις 11 Ιουνίου η σάλπιγγα χτύπησε συγκέντρωση τάγματος. Πάλι πέτρα σκεφτήκαμε όλοι μας. Αυτή τη φορά όμως γελασθήκαμε. Δε μας ήθελαν για πέτρα. Μας μίλησαν με το καλό. Μας είπαν ότι είμαστε καλοί και πειθαρχικοί στρατιώτες και όχι απείθαρχοι όπως αυτοί της Κρήτης. Υστερα ο υπασπιστής του τάγματος μας διάβασε τη διαταγή του διοικητή. Αρχιζε αυτή από τον αναρχοκομμουνισμό και κατέληγε ούτε λίγο, ούτε πολύ, με τρόπο εύσχημο στην παρότρυνση για υπογραφή δηλώσεων «παντός εντίμου Ελληνος πατριώτου»… Την άλλη μέρα οι διοικητές των λόχων καλούσαν ένα – ένα φαντάρο χωριστά και τον επίεζαν με όλα τα θεμιτά και αθέμιτα μέσα να υπογράψει την εξής δήλωση:

«Ο κάτωθι υπογεγραμμένος… κλάσεως… εκ… και διαμένων εις… δηλώ υπευθύνως και εν γνώσει των συνεπειών του νόμου περί ψευδούς δηλώσεως και χωρίς να ασκηθή βία τα κάτωθι:

Ουδέποτε υπήρξα κομμουνιστής και ουδεμίαν σχέσιν έχω με το συνωμοτικόν ΚΚΕ. Προσεχώρησα εις το ΕΑΜ με σκοπόν να απελευθερώσω την πατρίδα μου από τους κατακτητάς.. Μετ’ ολίγον καιρόν αντελήφθην ότι όπισθεν του ΕΑΜ ήτο το ΚΚΕ το οποίο ήτο η πηγή πάσης ενεργείας και πράξεως του ΕΑΜ.

Επειδή είμαι γνήσιο Ελληνόπουλο καταδικάζω και αποκηρύσσω μετά βδελυγμίας όλας τας αναρχοβουλγαροκομμουνιστικάς οργανώσεις: ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, ΕΑ, αίτινες αποτελούν τα εγκληματικά σλαυόβουλα και αντεθνικά συγκροτήματα, σκοπός των οποίων είναι η κατασκόπευσις παντός ό,τι αφορά το κράτος και ιδία τον στρατόν και η υποδούλωσις της φυλής μας εις τους προαιώνιους εχθρούς μας Βουλγάρους – Σέρβους και γενικώς σλαύους οίτινες πάντοτε ατίμως και υπούλως είτε διά της πανσλαυιστικής ιδέας, προσπαθούν να αποσπάσουν εδάφη άτινα είναι ποτισμένα με ιδρώτα και αίμα των προγόνων μας. Τίθεμαι πολέμιος των άνω σλαβοδούλων και ανθελληνικών συγκροτημάτων μέχρι της τελικής εξαλείψεως των.

Η παρούσα μου επιθυμώ να δημοσιευθή εις τον τύπον και αναγνωσθή εις την εκκλησίαν της ενορίας μου.

Β. Σ. Γ. 802 τη…

Ο Δηλών…..».

Ας το μάθη ο ελληνικός λαός, ο κόσμος ολόκληρος πως ποτέ τα 1500 στρατευμένα παιδιά του λαού δε θα υπογράψουν μια τέτοια δήλωση. Είμαστε δημοκράτες και πιστεύουμε ακράδαντα στη Δημοκρατία. Εχουμε κλεισμένη μέσα μας την Ελλάδα και το Λαό της. Είμαστε διατεθειμένοι να γεμίσουμε τους τάφους και τα μνήματα, που τώρα σκάβουμε, με τα δικά μας κορμιά, βέβαιοι πως κάποτε, πολύ σύντομα ο ελληνικός λαός θα στήσει εκεί ανδριάντες ηρωισμού και παλικαριάς.

Εμείς οι 1.500 δεσμώτες του «Β’ τάγματος Σκαπανέων» από το ξερόνησο Μακρονήσι, με μια φωνή βροντοφωνάζουμε: Δεν υπογράφουμε την εξευτελιστική δήλωση που μας ζητάνε. Αυτή είναι η τελευταία μας λέξη. Δεν έχουμε να πούμε τίποτα άλλο».

Τα δημοσιεύματα του «Ριζοσπάστη», του ΕΑΜικού γενικότερα Τύπου και στη συνέχεια των κεντρώων αστικών εφημερίδων, υποχρέωσαν τους ιθύνοντες σε μια προσπάθεια συγκάλυψης της πραγματικότητας. Ετσι με τον τρόπο που οργανώνονται οι στρατιωτικές παράτες, επιχειρήθηκε ένας εξωραϊσμός της πραγματικότητας, με επισκέψεις δημοσιογράφων αλλά και υπουργών στο νησί, χωρίς φυσικά να γίνει κατορθωτό η στρατιωτική βιτρίνα να κρύψει τη σκληρή αλήθεια³. Την ίδια ώρα, το αστικό πολιτικό καθεστώς, μπροστά στον κοινό εχθρό, δηλαδή το λαϊκό κίνημα και το ένοπλο τμήμα του το ΔΣΕ, αποκτούσε εσωτερική πειθαρχία και ενότητα. Ετσι στις 7 Σεπτέμβρη 1947 – με πρωτοβουλία και πίεση των Αμερικανών – συντελέστηκε στη χώρα κυβερνητική αλλαγή η οποία αποκρυσταλλώθηκε στη συνεργασία του Κέντρου και της Δεξιάς. Πρωθυπουργός ορίστηκε ο γηραιός κεντρώος πολιτικός – αρχηγός του κόμματος των Φιλελευθέρων – Θ. Σοφούλης. Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης ανέλαβε ο αρχηγός του δεξιού «Λαϊκού κόμματος» Κ. Τσαλδάρης, ο οποίος κρατούσε και το υπουργείο των Εξωτερικών. Στο κυβερνητικό σχήμα συμμετείχαν 10 στελέχη του κόμματος των Φιλελευθέρων και 14 από το «Λαϊκό κόμμα». Ο Σοφούλης μόλις ανέλαβε την πρωθυπουργία διακήρυξε ότι θα ακολουθήσει πολιτική «κατευνασμού». Στην πραγματικότητα όμως συνέχισε και ενέτεινε την αντιλαϊκή πολιτική των προκατόχων του, που αν μη τι άλλο έσπρωχνε πιο βαθιά στη δίνη του εμφυλίου πολέμου. Ετσι στα πλαίσια αυτής της πολιτικής συνεχίστηκαν και εντάθηκαν οι διώξεις κατά των ΕΑΜιτών, των κομμουνιστών – αριστερών και δημοκρατικών πολιτών οι οποίοι γέμιζαν καθημερινά τις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το κάτεργο της Μακρονήσου συνέχιζε να «αλέθει» ψυχές και σώματα αγωνιστών. Λίγο αργότερα ήρθε η απαγόρευση του ΕΑΜικού και του κομμουνιστικού Τύπου και στο τέλος, με τον Α.Ν. 509/1947, η εκτός νόμου τοποθέτηση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Τώρα πια η Μακρόνησος έπαιρνε τα πιο ολοκληρωμένα και φυσικά τα πιο ολοκληρωτικά της χαρακτηριστικά. Ετσι φτάσαμε στη μελανότερη σελίδα της ιστορίας της, στο μακελειό της 29ης Φλεβάρη – 1ης Μάρτη 1948.

*

Κανένας δεν αμφισβητεί σήμερα ότι στη Μακρόνησο έγιναν βασανιστήρια. Εκείνο που ακόμα παραμένει σημείο αμφιλεγόμενο είναι η λεγόμενη η στάση του Α’ Τάγματος Σκαπανέων. Αντιγράφω από την αφήγηση Γ. Μπαϊρακτάρη (βλ. σύνδεσμο ΙΟΥ):

Και ενώ εις το Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων το αναμορφωτικόν έργον προχωρεί με γοργόν αλλά και σταθερόν βήμα, εις τας άλλας Μονάδας και ιδίως στο Α΄ Τάγμα όπου έχει συγκεντρωθή ό,τι επικίνδυνον είχεν να επιδείξη η Μακρόνησος τα πράγματα δεν είναι καθόλου ευχάριστα.

Προσπάθειαι επιεικούς και στοργικής συμπεριφοράς ενώ έχουν άριστα αποτελέσματα εις Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων, εις τα άλλα και ιδιαιτέρως εις το Α΄ Τάγμα Σκαπανέων εκλαμβάνεται ως αδυναμία Δ/σεως εις βαθμόν να θέλεται να ασκήται η Διοίκησις εκ των κάτω (Σοβιέτ). […]

Ο Διοικητής του Α΄ Τάγματος διακρίνει μεταξύ των επικινδύνων στοιχείων της Δυνάμεως ότι υπάρχουν τοιαύτα επιδεκτικά διαφωτίσεως, τα οποία προτίθεται διά τον σκοπόν τούτον να αποστείλη εις Γ΄ Τ.Σ. […]

Πλησιάζει η ημέρα της αποστολής 700 στρατιωτών του Α΄ Τ.Σ. προς αναμόρφωσιν εις Γ΄ Τ.Σ. και αποφασίζουν να στασιάσουν ίνα ματαιώσουν την ως άνω αποστολήν.

Ευρίσκουν αφορμήν το ότι η Αστ. Μονάδος του Τάγματος παρετήρησε βραδυπορούντας στρατιώτας καθ’ ην όλη η δύναμις του Τάγματος μετέβαινεν εν γραμμή εις τον χώρον διδασκαλιών και επιτίθενται την μεσημβρίαν της 29-2-48 εναντίον της άνω αστυνομίας με πρόθεσιν να την αφοπλίσουν.

Η αστυνομία ήτις απετελείτο εξ ανανηψάντων οπλιτών αμυνομένη κάνει χρήσιν των όπλων. Ο σπεύσας Υπασπιστής του Τάγματος Υπολ/γός Καρδαράς ίνα επέμβη κακοποιείται υπό των στασιαστών και αναγκάζεται να αποσυρθή μετά της φρουράς εις χώρον προπαρασκευασθέντα εκ των προτέρων διά παρομοίας περιπτώσεις, όπου λαμβάνει θέσιν αμύνης.

Ο Διοικητής του Τάγματος απουσιάζων κατά την στιγμήν της στάσεως εις άλλην εν Μακρονήσω Μονάδα, ειδοποιείται και σπεύδει εις το Τάγμα του. Καλεί τους στασιαστάς να συνέλθουν, πλην όμως ευρίσκεται προ μαινομένου όχλου, εκμεταλλευομένου κατά τον γνωστόν κομμουνιστικόν τρόπον τα θύματα της προ ολίγου συγκρούσεως με την Αστυνομίαν Μονάδος και απειλούντος να επιτεθή εκ νέου κατά της ολιγαρίθμου φρουράς (4.500 άνδρες εναντίον 50 περίπου ανδρών ωπλισμένων) με σκοπόν να την αφοπλίση.

Ο Διοικητής αναγκάζεται να απειλήση νέαν χρήσιν όπλων και προ της αποφασιστικής στάσεως τούτου οι στασιασταί αποσύρονται εις τον πλησίον κείμενον καταυλισμόν του Τάγματος συναποκομίζοντες τους πέντε νεκρούς της προηγουμένης συμπλοκής, ενώ τους τραυματίας των περίπου 15 τους παρέδωσαν εις την Υγειονομικήν Υπηρεσίαν του Τάγματος.

Καλούνται επανειλημμένως οι στασιασταί να επανέλθουν εις την τάξιν παραδίδοντες τους νεκρούς και με την υπόσχεσιν ότι ουδείς πρόκειται να θιγή εκ των μη αναμιχθέντων εις την στάσιν, αλλά εις μάτην.

Οι στασιασταί υβρίζουσι το παν, απειλούσιν, ασχημονούσιν… αφήνονται όλο το απόγευμα (29-2-48) να ηρεμήσουν και συνέλθουν.

Συμβαίνει το αντίθετον διότι οι πρωτοστατούντες ωργανωμένοι καθοδηγηταί παροτρύνουν, απειλούν, τρομοκρατούν…

Την πρωίαν της επομένης σπεύδω προσωπικώς επί τόπου με το μικρόν περιπολικόν πλοίον ασφαλείας της νήσου. Ολίγον προ της αφίξεώς μου, αναγκάζονται να παραδώσουν τους νεκρούς διότι πάσα απόπειρά των να τους θάψουν εις την πλατείαν του Τάγματος προς εκμετάλλευσιν συναντά την απαγόρευσιν του Διοικητού του Τάγματος, όστις απειλεί ότι θα κάνη και χρήσιν των όπλων εν ανάγκη.

Μόλις αφίχθην πλησίον της παραλίας του Τάγματος προσπαθώ διά του μεγαφώνου να τους πείσω και επανέλθουν εις την τάξιν. Η απάντησίς των ήτο χυδαιόταται χειρονομίαι και ύβρεις…

Επί μίαν ώραν ωμίλησα από μεγαφώνου, συμβουλεύων, νουθετών, ακόμη και ικετεύων… Ουδέποτε εις την ζωήν μου ήκουσα περισσοτέρας και χυδαιοτέρας ύβρεις. Εν τέλει τους κατέστησα γνωστόν ότι δεν πρόκειται να ομιλήσω εκ νέου και ότι εάν δεν συνέλθουν και επανέλθουν εις την τάξιν, θα επιβληθή αύτη διά παντός μέσου, ασχέτως των αποτελεσμάτων τα οποία ασφαλώς θα είναι οδυνηρά δι’ αυτούς.

Εις τελευταίαν μου πρόσκλησιν επείσθησαν ή εφοβήθησαν τινές και σπεύδουσι απομακρυνόμενοι των άλλων στασιαστών προς την θέσιν, την οποίαν είχα ορίσει από μεγαφώνου. Αμεσος όμως επέμβασις των τρομοκρατών καθοδηγητών τους εμποδίζει.

Αποφασίζεται η διά της βίας διάλυσίς των και κινείται μία διμοιρία με κλομπς (Γ΄ Τ.Σ.) προστατευομένη υπό ετέραν ένοπλον εις ακροβολισμόν του ιδίου Τάγματος. Ο,τι λίθοι, μπουκάλες, σκαπάναι, πτύα υπήρχον… ρίπτονται και γίνεται χρήσις κατά της διμοιρίας των κλομπς. Ο επί κεφαλής της Διμοιρίας δέχεται μέγα λίθον εις το στήθος και πίπτει αναίσθητος. Εις το θέαμα τούτο οι άνδρες της ενόπλου Διμοιρίας κάνουν χρήσιν των όπλων, εις ο λαμβάνουσι μέρος και τα πέριξ φυλάκια του Α΄ Τάγματος Σκαπανέων. Το πυρ δεν εκράτησε ούτε ένα λεπτόν της ώρας, διότι από μεγαφώνου διέταξα παύσιν του πυρός.

Τούτο ήρκεσε διά να συνέλθη όλος σχεδόν ο κόσμος των παρασυρθέντων στασιαστών, όστις απαλλαγείς της τρομοκρατίας του καταληφθέντος ήδη υπό πανικού καθοδηγητού, σπεύδει προς τον ορισθέντα χώρον. Κατά την ψυχολογικήν εκείνην στιγμήν υποδεικνύονται αμέσως οι πρωτοστατήσαντες καθοδηγηταί υπό του όχλου, τον οποίον μέχρι προ ολίγου ετρομοκράτουν, οίτινες συλληφθέντες απομονούνται εις τας φυλακάς. Την αυτήν ημέραν οι 700 κριθέντες ως επιδεκτικοί διαφωτίσεως αποστέλλονται εις το Γ΄ Τάγμα Σκαπανέων.

Η σύλληψις των 260 τρομοκρατών του Α΄ Τάγματος αλλάζει τελείως την όψιν τούτου. Από της στιγμής εκείνης γίνεται μια από τις καλύτερες και περισσότερο πειθαρχημένες Μονάδες, αποδώσασα εις το στρατόν χιλιάδας γενναίους μαχητάς και εις την κοινωνίαν χιλιάδας χρηστούς πολίτας.

Εθρηνήθησαν 15 περίπου εισέτι νεκροί και δυστυχώς ουχί εκ των τρομοκρατών καθοδηγητών, αλλά εκ των τρομοκρατουμένων, διότι σκοπός των είναι να βάνουν άλλους να σκοτώνωνται διά τον αγώνα… […]

*

Αυτή είναι η αφήγηση του Μπαϊραχτάρη. Ας δούμε τι λέει το ΚΚΕ, σε ανακοίνωση της Κεντρικής του Επιτροπής για «τα 50 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας της Μακρονήσου»:

Από τη πρώτη μέρα μπήκε σταδιακά σε εφαρμογή ένα μελετημένο σχέδιο πολύμορφων δυσκολιών, στερήσεων, ψυχολογικής βίας, εξευτελισμών, μεθόδων τρομοκρατίας και βασανισμών, ατομικών και ομαδικών, που αρκετές φορές κατέληγαν και στο θάνατο. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι η προσχεδιασμένη δολοφονική επίθεση, τη Κυριακή της 29^ης Φλεβάρη 1947(σημ. εννοεί 1948) , με επτά νεκρούς και 15 τραυματίες, για να σπάσουν την ενότητα και την αγωνιστική στάση των 5.000 περίπου στρατιωτών του Α΄ Τάγματος (ΑΕΤΟ) και να αποσπάσουν δηλώσεις μετανοίας. Η δολοφονική αυτή επίθεση συνεχίσθηκε εν ψυχρώ και την επόμενη μέρα, με τη συμμετοχή και πολεμικού πλοίου. Οι νεκροί ξεπέρασαν τους 350 και πολύ περισσότεροι ήταν οι τραυματίες. Η κυβέρνηση Σοφούλη-Τσαλδάρη μίλησε για 14 νεκρούς και για να σκεπάσει το φρικτό και πρωτοφανές αυτό έγκλημα έδωσε εντολή, να μεταφερθούν οι νεκροί και να ριχθούν σε απομακρυσμένη περιοχή του Αιγαίου, κλεισμένοι μέσα σε σιδερένια πλαίσια.

http://www.kke.gr/istoria/gia_ta_50_xronia_apo_thn_enarksh_ths_leitoyrgias_ths_makronhsoy?morf=1

*

Ας δούμε τώρα πως αναφέρεται στις μαρτυρίες των Μακρονησιωτών για την 29^η Φεβρουαρίου 1948, ο Γιώργος Πετρόπουλος (ο.π.):

Ολες οι σχετικές μαρτυρίες κάνουν λόγο για μια αναίτια σφαγή, που προκλήθηκε χωρίς καν να υπάρχει ένα τυπικό πρόσχημα. Πολύ περισσότερο, κάνουν λόγο για σφαγή που σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε με πρωτόγνωρη ωμότητα. Ετσι, το πρωί της Κυριακής 29 Φεβρουαρίου του 1948, το προσκλητήριο στο Α΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών Μακρονήσου έγινε κανονικά και οι περίπου 4.500 σκαπανείς άρχισαν να συγκεντρώνονται στο γήπεδο. Στους λόχους είχαν μείνει, όπως συνηθιζόταν, οι ασθενείς, οι νερουλάδες, οι γραφιάδες και οι μάγειροι. Μετά την έπαρση της σημαίας οι στρατιώτες διατάχτηκαν να κινηθούν προς το θέατρο για να ακούσουν «θρησκευτική ομιλία», πράγμα που έκαμαν.

Τη στιγμή που είχαν φτάσει στο Θέατρο ο 7ος, ο 6ος, ο 4ος, και ο 3ος λόχος κατά σειρά, ενώ ο 2ος ήταν καθ’ οδόν και ο 1ος έτοιμος προς εκκίνηση (ο 5ος θα έμενε πίσω ως λόχος αγγαρείας), οι αλφαμήτες έφεραν προς τη συγκέντρωση σπρώχνοντας και δέρνοντας φαντάρους που ήταν ελεύθεροι υπηρεσίας λόγω ασθένειας. Το γεγονός αυτό, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε την οργή των υπολοίπων φαντάρων που άρχισαν να διαμαρτύρονται.

Ο Διοικητής του τάγματος Α. Βασιλόπουλος εκείνη τη μέρα έλειπε για δουλειά στη ΣΦΑ και χρέη διοικητού είχε αναλάβει ο ανθυπολοχαγός Μπέσκος Κωνσταντίνος, αν και υπερδιοικητής ήταν ο υπασπιστής Καρδαράς ο οποίος, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ανταπάντησε στις διαμαρτυρίες των φαντάρων με πυροβολισμό στον αέρα που, απ’ ό,τι φαίνεται ήταν το σύνθημα για να ξεκινήσει η αιματοχυσία. Αμέσως, ο λόχος ασφαλείας που ήταν ακροβολισμένος άρχισε να πυροβολεί στον ψαχνό. Το στρατόπεδο έγινε κόλαση. Οι νεκροί και οι τραυματίες έπεφταν σωρό αν και κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό τους.

Εν πάση περιπτώσει, μετά το μακελειό και με την επέμβαση στρατιωτικών που ενέπνεαν κάποιο σεβασμό στους φαντάρους (όπως ο ταγματάρχης Καραμπέκιος) τα πράγματα ηρέμησαν κάπως. Ο Βασιλόπουλος που εν τω μεταξύ επέστρεψε στο τάγμα επιχείρησε να κερδίσει χρόνο παραπλανώντας τους φαντάρους: εγγυήθηκε προσωπικά την ασφάλειά τους και δέχτηκε τα αιτήματά τους, που, ανάμεσα σε άλλα, ήταν να εξεταστεί η υπόθεση από διακομματική επιτροπή, να διαλευκανθεί πλήρως και να τιμωρηθούν παραδειγματικά οι ένοχοι.

Ετσι κύλησε το υπόλοιπο της τελευταίας μέρας και νύχτας εκείνου του μαύρου Φλεβάρη: με την οσμή του θανάτου απλωμένη παντού, μέσα στο πένθος και στη λύπη, με την ανησυχία της αβεβαιότητας, αλλά και με την ελπίδα πως τα χειρότερα είχαν τελειώσει.

Οταν ξημέρωσε η 1η Μαρτίου, νεκρική σιγή επικρατούσε σ’ ολόκληρο το στρατόπεδο. Τα νεύρα των στρατιωτών τεντωμένα κι οι καρδιές τους στο αποκορύφωμα της αγωνίας. Τι έμελλε να επακολουθήσει; Σε λίγο δεν θα υπήρχαν ερωτηματικά.

Θα ‘ταν δε θα ‘ταν 9 η ώρα το πρωί όταν στις ακτές του Α΄ Τάγματος εμφανίστηκε να περιπλέει ένα περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού. Το περιπολικό πλησίασε σχεδόν ξυστά στην ακτή. Στο κατάστρωμά του είχαν παραταχθεί ένοπλοι και δίπλα στα κανόνια του οι πυροβολητές ήταν έτοιμοι. Λίγα λεπτά αργότερα μια φωνή ακούστηκε από τον τηλεβόα:

«Στρατιώται, σας μιλεί ο συνταγματάρχης Μπαϊρακτάρης! Συλλάβατε και απομονώσατε τους δολοφόνους που δημιούργησαν τα χθεσινά γεγονότα! Αποδοκιμάσατε τους αρχηγούς σας και συγκεντρωθείτε εις τον 7ον λόχον». Το μήνυμα αυτό επαναλήφθηκε μερικές φορές ακόμα, κάθε φορά περισσότερο απειλητικό: «Σας δίνω – απειλούσε ο Μπαϊρακτάρης – 5 λεπτά προθεσμία ν’ αποχωριστείτε από τους κομμουνιστάς…». Και στη συνέχεια άρχισε να μετρά αντίστροφα: «τρία λεπτά… δύο λεπτά».

Την ίδια ώρα, περίπου 250 ένοπλοι και ροπαλοφόροι από το Γ΄ Τάγμα, κύκλωσαν τους σκαπανείς του πρώτου τάγματος από αριστερά με επικεφαλής τους Μιχ. Μπαρούχο και Μιχ. Σφακιανό ενώ το κέντρο και τη δεξιά πλευρά κάλυψε η μονάδα Ασφαλείας. Τέσσερα πολυβόλα έτοιμα να βάλουν ανά πάσα στιγμή δεν άφηναν το παραμικρό περιθώριο διαφυγής στους στρατιώτες του Α΄ τάγματος.

Σε λίγο, άρχισε η επίθεση με εντολή του Μπαϊρακτάρη. Τα πρωτοπαλίκαρα του Μπαρούχου και του Σφακιανού, μαζί με τους Αλφαμήτες, ρίχτηκαν πάνω στους άοπλους σκαπανείς, στην αρχή με τα ρόπαλα και στη συνέχεια με τα όπλα. Οι νεκροί έπεφταν σωρό δίπλα στους ζωντανούς που είχαν ξαπλώσει κάτω παρακινούμενοι από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Ορισμένοι από τους πιο τολμηρούς του άοπλου τάγματος άρχισαν να αμύνονται απαντώντας στις σφαίρες με πέτρες. Υστερα, γίνηκαν περισσότεροι και σε λίγο όλο το τάγμα ξεκίνησε μια μάχη χωρίς ελπίδα πετώντας βροχή από πέτρες στους πραιτοριανούς δολοφόνους του και υποχωρώντας συνεχώς προς τη μεριά της θάλασσας. Οταν οι άοπλοι στρατιώτες έφτασαν στη θάλασσα αρκετοί έπεσαν στο νερό με την ελπίδα ότι εκεί θα έβρισκαν σωτηρία. Και τότε συνέβηκε κάτι που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί. Το περιπολικό του πολεμικού ναυτικού άρχισε να πυροβολεί εναντίον όσων βρίσκονταν στο νερό «Εκεί – γράφει ένας αυτόπτης μάρτυρας- γίναμε όλοι ένα κουβάρι. Κάποιος φώναξε να ψάλουμε τον Εθνικό Υμνο. Δε θα ξεχάσω τις φωνές μας. Εκοβαν τις λέξεις μια μια με μια φωνή σα μαχαίρι. Στεκόμαστε όλοι προσοχή, αλληλοβασταζόμενοι με τους τραυματίες. Δυστυχώς, ούτε και με τον Εθνικό Υμνο έπαψαν οι πυροβολισμοί».

Οταν κάποια στιγμή το μακελειό πήρε τέλος, ένα νέο μαρτύριο ξεκίνησε για τους φαντάρους του Α΄ τάγματος: βασανιστήρια, βρισιές εξευτελισμοί, αλλά και λαφυραγωγία από μέρους των «νικητών». Ολα αυτά και άλλα πολλά ενταγμένα σ’ ένα σκοπό: στην πλήρη υποταγή των συνειδήσεων που ξεκινούσε από την απλή δήλωση μετανοίας. Η Μακρόνησος ήταν ένα αναμορφωτήριο συνειδήσεων που έπρεπε να δικαιώσει το σκοπό για τον οποίο υπήρχε.

Στο μεταξύ, άρχισε και η «συγκομιδή» των νεκρών, ενώ 12 σκαπανείς συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στις στρατιωτικές φυλακές ως αρχηγοί της δήθεν εξέγερσης που προκάλεσε τα γεγονότα και 142 συνάδελφοί τους συνελήφθησαν ως πρωταίτιοι. Τέλος, 700 μετατέθηκαν στο Γ΄ Τάγμα.

Η διάσταση του εγκλήματος

Η είδηση για τη σφαγή των δημοκρατικών, αριστερών και κομμουνιστών φαντάρων στη Μακρόνησο, όπως προαναφέραμε, στον Αθηναϊκό Τύπο πέρασε με την εκδοχή του επίσημου καθεστώτος. Ορισμένα από τα ρεπορτάζ των εφημερίδων είναι ενδεικτικά: «Οι κομμουνισταί προκάλεσαν ταραχάς εις την Μακρόνησον» έγραψαν τα ΝΕΑ. Και η «ΒΡΑΔΥΝΗ» συμπλήρωσε: «… οι κομμουνισταί του 1ου Τάγματος επιχείρησαν να δημιουργήσουν ταραχάς. Η φρουρά της νήσου επεμβάσα αποκατέστησε την τάξιν εξαναγκάσασα διά των όπλων τους κομμουνιστάς να αποσυρθούν εις τας θέσεις των». Η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ισχυριζόταν πως «μη «αποτοξινωθέντες» ακόμη κομμουνισταί στρατιώται έκαμαν στάσιν», ενώ η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ δε δίσταζε να ισχυριστεί με φασίζουσα ρητορική πως «Μερικά μολυσμένα από το κομμουνιστικόν μικρόβιον και αθεραπεύτως νοσούντα άτομα εστασίασαν πριν επενεργηθή η θεραπεία, η οποία συντελείται εκεί, με μεγάλην υπομονήν και πάσαν φροντίδαν. Εστασίασαν και επατάχθησαν».

Για τη σφαγή στη Μακρόνησο, έγραψε και ο Τύπος του Δημοκρατικού Στρατού. Το «Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ» μια μέρα μετά το μακελειό στο κύριο θέμα του με τίτλο «Μοναρχοφασιστικό έγκλημα στο Μακρονήσι» γράφει μεταξύ άλλων ότι «καμιά δικαιολογία δεν μπορεί να σκεπάσει τη θηριωδία των μοναρχοφασιστών δολοφόνων που με την καθοδήγηση των Αμερικανών Γκάγκστερς που βρίσκονται στην Ελλάδα ξεπέρασαν και τους χιτλερικούς εγκληματίες». Τις επόμενες ημέρες το «Δελτίο Ειδήσεων» σημειώνει ότι «Τέτοια εγκλήματα σαν το Μακρονήσι δεν τα έκαναν ούτε οι Γερμανοί». Κι ακόμη ότι: «Οι αμερικανοί κατακτητές εμπνευστές του εγκλήματος στο Μακρονήσι».

Η σύγκριση της σφαγής στο Μακρονήσι με τα εγκλήματα των χιτλερικών δεν ήταν τυχαία. Ηταν μια πραγματικότητα που δεν μπορούσε κανείς να την αγνοήσει. Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ) στη Διακήρυξή της με ημερομηνία 10/3/1948 σημείωνε χαρακτηριστικά: «Οι γερμανοί αντικαταστάθηκαν απ’ τους αμερικανοάγγλους ιμπεριαλιστές. Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου και τα άντρα της οδού Μέρλιν απ’ το Μακρονήσι και τη Γιούρα».

Ενα μήνα μετά τη σφαγή, η εφημερίδα ΕΞΟΡΜΗΣΗ του ΔΣΕ δημοσίευσε στην τελευταία της σελίδα, κάτω από τον τίτλο «Στο Μακρονήσι» μια συγκλονιστική είδηση. «Νεότερες ειδήσεις – έγραφε – αναφέρουν πως 250 φαντάρους δολοφόνησαν την 1η του Μάρτη οι άτιμοι ύστερα από εντολή που πήραν από τον Φον Φλιτ. Οι εγκληματίες της Αθήνας έκρυψαν τον αληθινό αριθμό και είχαν πει πως είναι 17 οι νεκροί. Αλλοι 250 αθώοι πατριώτες δέσμιοι του αμερικανομοναρχισμού δίνουν το αίμα τους για να χορτάσουν οι μοναρχικοί λύκοι. Για τους άνανδρους που κάνουν τους παλληκαράδες με άοπλους φαντάρους, για τους κοινούς δολοφόνους της ψευτοκυβέρνησης της Αθήνας ένα μόνο χρειάζεται: Εκδίκηση! Εκδίκηση!».

Το δημοσίευμα της ΕΞΟΡΜΗΣΗΣ σχετικά με τον αριθμό των νεκρών στο μακελειό της Μακρονήσου πλησιάζει πολύ την αλήθεια. Ο γιατρός του Α΄ τάγματος Λ. Γεωργιλάκος, πολλά χρόνια αργότερα βεβαίωσε ότι ο ίδιος πιστοποίησε το θάνατο 180 σκαπανέων, τους οποίους η διοίκηση του στρατοπέδου και τα όργανά της φόρτωσαν στο αμπάρι ενός καϊκιού. Ο καπετάνιος του καϊκιού Μ. Βονταμίτης, πριν πεθάνει, σε μαρτυρία του κάνει λόγο για 350 νεκρούς που τους μετέφερε με δρομολόγια μακριά στον Κάβο Ντόρο, στο ξερονήσι Σαν Τζιόρτζιο. Εκεί περίμενε πολεμικό καράβι. «Οι ναύτες παίρνανε τους σκοτωμένους φαντάρους και τους χώνανε μέσα σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια και τους φουντάρανε στο βυθό της θάλασσας».

Στο θέμα των νεκρών της Μακρονήσου κατά τις ημέρες της μεγάλης σφαγής η επίσημη Πολιτεία κρατάει ακόμη και σήμερα σιγή ιχθύος, αφού δεν δίνει στη δημοσιότητα τα αρχεία που θα μπορούσαν να φωτίσουν το θέμα ή τουλάχιστον θα επιτρέψουν στους ιστορικούς ερευνητές να το φωτίσουν.

*

Οι Μαρτυρίες του γιατρού και του καϊκτσή υπάρχουν ολόκληρες εδώ:http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=51&t=152160 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μαρτυρία του Θ. Κατριβάνου, ο οποίος κάνει λόγο για μια συνάντηση με τον αξιωματικό Κωνσταντόπουλο, ο οποίος τον πληροφόρησε ότι η «στάση» ήταν προσχεδιασμένη από το διοικητή Μπαϊρακτάρη.

*

Με το θέμα των «κρυμμένων νεκρών» ασχολήθηκε και η Βουλή, στα 2006, μετά από ερώτηση του βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Θανάση Λεβέντη. Σύμφωνα με τον βουλευτή, επιτροπή αντιστασιακών, στην οποία συμμετείχε και ο Η. Ηλιού, έχει καταγράψει τα ονόματα 115 νεκρών.

http://www.athleventis.gr/gr/c_questions3.asp?id=103

*

Μια άλλη μαρτυρία προσθέτει άλλους 150 στους νεκρούς της 29^ηςΦεβρουαρίου – αυτοί θάφτηκαν σε ομαδικό τάφο στο Λαύριο:

http://archive.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=18.12.2006,id=4094004,9879988

*

Από το μπλογκ Ηρόδοτος

https://erodotos.wordpress.com/2011/01/07/makronisos/

Η μεγάλη σφαγή – η εκδοχή των αρχών

 

Το απόγευμα της Κυριακής 29 Φλεβάρη 1948 οι διαπιστευμένοι συντάκτες στο υπουργείο Στρατιωτικών πληροφορούνταν ότι στο στρατόπεδο της Μακρονήσου είχαν ξεσπάσει αιματηρά επεισόδια με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Την επόμενη, 1η Μάρτη του 1948, στα γραφεία των εφημερίδων έφτασε μία ανακοίνωση του υπουργείου Στρατιωτικών που με εντελώς κυνικό τρόπο επιβεβαίωνε το γεγονός που έμελλε να μείνει στην ιστορία ως η φρικιαστικότερη και τραγικότερη, ίσως, σελίδα του εμφυλίου πολέμου. «Την 29 Φεβρουαρίου – έλεγε η ανακοίνωση⁴ – άνδρες του Στρατοπέδου Μακρονήσου εις το οποίον υπηρετούν οι επικίνδυνοι κομμουνισταί κατά την διάρκειαν της θρησκευτικής τελετής επετέθησαν κατά της φρουράς του Στρατοπέδου προς αφοπλισμόν της. Η τελευταία αμυνομένη έκαμε χρήσιν των όπλων και η τάξις απεκατεστάθη. Απώλειαι στασιαστών 17 νεκροί και 61 τραυματίες. Εκ των ημετέρων 4 τραυματίαι διά λιθοβολισμού. Οι τραυματίαι μεταφέρονται εις το Στρατιωτικόν Νοσοκομείον».

Πέρα από το προαναφερόμενο επίσημο ανακοινωθέν, στον Τύπο της εποχής υπάρχει δημοσιευμένη, πιο ολοκληρωμένη η επίσημη εκδοχή, στην οποία αξίζει να σταθούμε όχι μόνο γιατί έρχεται σε αντίθεση με το ανακοινωθέν αλλά και γιατί περιέχει ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Οφείλουμε όμως να σημειώσουμε ότι μέχρι σήμερα δεν έχει δει το φως της δημοσιότητας καμία επίσημη αναφορά – για όσα συνέβησαν – του επικεφαλής του στρατοπέδου, η οποία όμως δόθηκε τότε στους ανωτέρους του.

Η επίσημη εκδοχή των αρχών, που δημοσιεύτηκε στον Τύπο των Αθηνών στις 3 Μάρτη του 1948 έχει – στα βασικά της σημεία – ως εξής⁵: «Εξ αρμοδίας πηγής ανεκοινώθησαν χθες τα εξής διά την στάσιν εις Μακρόνησον. Αργά χθες την εσπέραν επέστρεψεν εκ Μακρονήσου ο συν/χης του Γενικού Επιτελείου Στρατού κ. Μπαϊρακτάρης, όστις είχε μεταβή εκεί από της παρελθούσης Κυριακής, ευθύς μόλις εγνώσθη η πρώτη στασιαστική εκδήλωσις των κομμουνιστών του Α’ Τάγματος Μακρονήσου. Ο κ. Μπαϊρακτάρης παρουσιασθείς αμέσως εις τον υπουργόν των Στρατιωτικών ανέφερεν εις αυτόν τα γεγονότα εκθέσας εν λεπτομερεία τα της στάσεως της Κυριακής και τα της επακολουθησάσης ταύτης στάσεως της Δευτέρας.

Συμφώνως προς την αναφοράν του κ. Μπαϊρακτάρη, εις το Α’ Τάγμα Σκαπανέων εν Μακρονήσω είχον συγκεντρωθή υπό της υπηρεσίας οι αποδεδειγμένως ακραιφνείς αναρχικοί και εκείνοι διά τους οποίους τα συγκεντρωθέντα επιβαρυντικά στοιχεία παρουσίαζον ως τοιούτους. Το σύνολον των εις το τάγμα τούτο συγκεντρωμένων ανήρχετο εις 4 περίπου χιλιάδας, εκ των οποίων οι 700 περίπου εδήλωσαν μετάνοιαν και επρόκειτο να μεταχθώσιν εις το 3ον Τάγμα ίνα υποστούν την αναγκαίαν εκπαίδευσιν και να ενταχθούν κατόπιν εις τας μαχίμους μονάδας. Η μεταφορά αυτών εις το 3ον Τάγμα επρόκειτο να γίνη το παρελθόν Σάββατον, αλλά οι εναπομείναντες αναρχικοί προσεπάθησαν παντοιοτρόπως να αντιδράσουν εις τούτο. Την πρωίαν της Κυριακής, αφού προηγουμένως εδημιούργησαν μίαν ατμόσφαιραν αντιδράσεως κατά των διαταγών της διοικήσεως και εξήψαν επαναστατικώς τα πνεύματα, εξεδηλώθη επίθεσις προς αφοπλισμόν της αστυνομικής μονάδος του τάγματος, καθ’ ην στιγμήν αύτη προσεπάθει να συλλάβη μερικούς οι οποίοι επεζήτουν παντοιοτρόπως όπως ματαιώσουν την διαταγή του τάγματος να παρακολουθήσουν οι άνδρες την σχετικήν ομιλίαν. Ολοι οι αναρχικοί τότε εκκινήθησαν να αφοπλίσουν την φρουράν και διά των γνωστών κομμουνιστικών συνθημάτων επεχείρησαν να κακοποιήσουν τον υπολοχαγόν Καρδαράν, προβαίνοντες ταυτοχρόνως εις παντός είδους στασιαστικάς πράξεις. Η φρουρά, η οποία ας σημειωθή αποτελείτο εξ ανδρών του 3ου τάγματος, ήτοι εκ κομμουνιστών οι οποίοι μετενόησαν, προσεπάθησε να αποφύγη την σύγκρουσιν και συνεπτύχθη μέχρι των οικημάτων του διοικητηρίου, οπότε ευρεθείσα πλέον προ διαθέσεων των στασιαστών να την αφοπλίσουν, ηναγκάσθη να κάμη χρήσιν των όπλων με αποτέλεσμα τον φόνον 5 στασιαστών και τον τραυματισμόν 10….

Η υπόλοιπος ημέρα διέρρευσεν, αποκλεισθέντων των στασιαστών, υπό καταφθασασών ετέρων ενισχύσεων εκ των Β’ και Γ’ ταγμάτων Σκαπανέων.

Την πρωίαν της επομένης εκλήθησαν διά μεγαφώνου οι στασιασταί υπό του σταλέντος επί τόπου συνταγματάρχου πυροβολικού του Γενικού Επιτελείου Στρατού κ. Μπαϊρακτάρη ίνα συνέλθωσι και συγκεντρωθώσιν εις ορισθέντα χώρον. Παρά τας επανειλημμένας επί μίαν ώραν προσκλήσεις του ως άνω συνταγματάρχου, οι στασιασταί εξηκολούθουν υβρίζοντες, μη συμμορφούμενοι προς ταύτας, πλην ελαχίστων, οίτινες διαφεύγοντες την προσοχήν και την απειλήν των διευθυνόντων τη στάσιν καθοδηγητών προσέτρεχον προς τον καθορισθέντα χώρον. Η φρουρά πειραθείσα να διευκολύνη την διαρροήν των μετανοούντων εδέχθη επίθεσιν εκ μέρους των στασιαστών διά λίθων τραυματισθέντων 31 φρουρών. Προ τοιαύτης καταστάσεως, η φρουρά ηναγκάσθη να κάμη χρήσιν των όπλων, η οποία επέφερε την καταστολήν της στάσεως, συλληφθέντων 155 πρωταιτίων και αποσταλέντων εις το Γ’ τάγμα σκαπανέων 700 οπλιτών εκ των μετανοούντων».

Διά γυμνού οφθαλμού, από την επίσημη αυτή ανακοίνωση, φαίνεται καθαρά πως οι αρχές – με παιδαριώδη επιχειρήματα – προσπαθούσαν να κουκουλώσουν τα πραγματικά γεγονότα. Αν όμως κάτι διαπερνά ως κόκκινη κλωστή όλη αυτή την ανακοίνωση είναι πως η πραγματική αιτία των γεγονότων ήταν οι δηλωσίες, τους οποίους η διοίκηση του στρατοπέδου ήθελε να μεταθέσει στο τρίτο τάγμα και οι μη μετανοούντες φαντάροι του Α’ τάγματος δεν άφηναν. Στην πραγματικότητα βέβαια το όλο πρόβλημα ήταν η λειτουργία του στρατοπέδου ως αναμορφωτηρίου συνειδήσεων και η προσπάθεια των αρχών πάση θυσία να κάμψουν το φρόνημα των οπλιτών, να τους γονατίσουν και να αποσπάσουν τις περιβόητες δηλώσεις. Ο προσεκτικός αναγνώστης της προαναφερόμενης ανακοίνωσης θα έχει προσέξει πως οι αρχές παραδέχονται ότι από τους 4.000 «ακραιφνείς αναρχικούς» – δηλαδή κομμουνιστές που είχαν επιλεγεί με προσοχή ως τέτοιοι γιατί είχαν παρελθόν με έντονη δράση στο κίνημα – μόνο 700 είχαν υπογράψει δήλωση.

Ακόμη κι αν δεχτούμε αυτό το νούμερο ως αληθινό, προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα πως οι αρχές του στρατοπέδου – όπως επισήμως παραδέχονται – είχαν αποτύχει να κάμψουν το ηθικό της μεγάλης πλειοψηφίας των οπλιτών του Α’ τάγματος. Δηλαδή, δεν είχαν καταφέρει να ανταποκριθούν στο σκοπό για τον οποίο το στρατόπεδο υπήρχε. Κι αν μέχρι τότε δεν είχαν αποδώσει τα σκληρά μεν αλλά «ειρηνικά» μέσα, τι ήταν εκείνο που θα εμπόδιζε τη χρήση των όπλων; Χωρίς αμφιβολία η επίσημη ανακοίνωση των αρχών επιβεβαιώνει με τον πιο σαφή τρόπο ότι η σφαγή της Μακρονήσου στις 29 Φλεβάρη- 1 Μάρτη του 1948 ήταν μια προσχεδιασμένη επιχείρηση κάμψης του ηθικού των αμετανόητων οπλιτών του Α’ Τάγματος με το μόνο μέσο που είχε απομείνει: τα όπλα. Διαφορετικά, το στρατόπεδο δεν μπορούσε να δικαιολογεί την ύπαρξή του. Δεν ήταν φυλακή. Ηταν κάτι χειρότερο. Ηταν αναμορφωτήριο.

Την αλήθεια αυτή επισήμανε με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο και ο παράνομος «Ριζοσπάστης» της εποχής, που έβγαινε στην Αθήνα, ο οποίος έγραφε⁶: «Πάνω από 10.000 δημοκρατικοί αξιωματικοί και στρατιώτες στάλθηκαν στο μεσαιωνικό κάτεργο της Μακρονήσου για να «σωφρονιστούν» ή να εξοντωθούν. Οταν όμως ο μοναρχοφασισμός είδε πως δεν κατάφερε να λυγίσει το δημοκρατικό φρόνημα των αξιωματικών και φαντάρων σκηνοθέτησε μια πρόκληση και ματοκύλισε με τον πιο απάνθρωπο τρόπο τα άοπλα στρατευμένα παιδιά του λαού. Στην αρχή είπαν πως την Κυριακή 29/2 οι κομμουνιστές προσπάθησαν να προκαλέσουν ταραχές την ώρα της θρησκευτικής λειτουργίας, έπειτα όμως είδαν πως είναι πολύ χοντρό το παραμύθι και ανακοίνωσαν πως οι στρατιώτες του Α’ Τάγματος, που ανέρχονταν σε 4.000, θέλησαν να εμποδίσουν την μετάταξη 700 ανδρών στ Γ’ Τάγμα και πως έτσι δημιουργήθηκαν τα γεγονότα που εξελίχθηκαν σε απόπειρα αφοπλισμού της φρουράς. Είναι ολοφάνερο πως πρόκειται για προσπάθεια συγκάλυψης μιας προμελετημένης μαζικής δολοφονίας δεκάδων δημοκρατικών φαντάρων, που είχε για σκοπό να λυγίσει το δημοκρατικό τους φρόνημα και που οργανώθηκε από το μοναρχοφασισμό και τους Αμερικανούς συμβούλους του. Γιατί είναι ολοφάνερο για όποιον ξέρει τη Μακρόνησο, πως μονάχα τρελοί θα έκαναν απόπειρα αφοπλισμού της φρουράς τη στιγμή που πρόκειται για έναν απομονωμένο ξερόβραχο στη μέση της θάλασσας αντίκρυ στο Λαύριο, απ’ όπου σε κάθε στιγμή μπορούν να σταλούν ενισχύσεις και πολεμικά του στόλου».

Ας δώσουμε όμως μια συνθετική – συνοπτική εικόνα των γεγονότων, όπως την περιγράφουν οι ίδιοι οι μακρονησιώτες στις πολλές καταγεγραμμένες μαρτυρίες τους⁷

Η μεγάλη σφαγή όπως την περιγράφουν οι αγωνιστές Μακρονησιώτες

Ολες οι σχετικές μαρτυρίες κάνουν λόγο για μια αναίτια σφαγή, που προκλήθηκε χωρίς καν να υπάρχει ένα τυπικό πρόσχημα. Πολύ περισσότερο, κάνουν λόγο για σφαγή που σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε με πρωτόγνωρη ωμότητα. Ετσι, το πρωί της Κυριακής 29 Φεβρουαρίου του 1948, το προσκλητήριο στο Α΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών Μακρονήσου έγινε κανονικά και οι περίπου 4.500 σκαπανείς άρχισαν να συγκεντρώνονται στο γήπεδο. Στους λόχους είχαν μείνει, όπως συνηθιζόταν, οι ασθενείς, οι νερουλάδες, οι γραφιάδες και οι μάγειροι. Μετά την έπαρση της σημαίας οι στρατιώτες διατάχτηκαν να κινηθούν προς το θέατρο για να ακούσουν «θρησκευτική ομιλία», πράγμα που έκαμαν.

Τη στιγμή που είχαν φτάσει στο Θέατρο ο 7ος, ο 6ος, ο 4ος, και ο 3ος λόχος κατά σειρά, ενώ ο 2ος ήταν καθ’ οδόν και ο 1ος έτοιμος προς εκκίνηση (ο 5ος θα έμενε πίσω ως λόχος αγγαρείας), οι αλφαμήτες έφεραν προς τη συγκέντρωση σπρώχνοντας και δέρνοντας φαντάρους που ήταν ελεύθεροι υπηρεσίας λόγω ασθένειας. Το γεγονός αυτό, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε την οργή των υπολοίπων φαντάρων που άρχισαν να διαμαρτύρονται.

Ο Διοικητής του τάγματος Α. Βασιλόπουλος εκείνη τη μέρα έλειπε για δουλειά στη ΣΦΑ και χρέη διοικητού είχε αναλάβει ο ανθυπολοχαγός Μπέσκος Κωνσταντίνος, αν και υπερδιοικητής ήταν ο υπασπιστής Καρδαράς ο οποίος, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ανταπάντησε στις διαμαρτυρίες των φαντάρων με πυροβολισμό στον αέρα που, απ’ ό,τι φαίνεται ήταν το σύνθημα για να ξεκινήσει η αιματοχυσία. Αμέσως, ο λόχος ασφαλείας που ήταν ακροβολισμένος άρχισε να πυροβολεί στον ψαχνό. Το στρατόπεδο έγινε κόλαση. Οι νεκροί και οι τραυματίες έπεφταν σωρό αν και κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό τους⁸.

Εν πάση περιπτώσει, μετά το μακελειό και με την επέμβαση στρατιωτικών που ενέπνεαν κάποιο σεβασμό στους φαντάρους (όπως ο ταγματάρχης Καραμπέκιος) τα πράγματα ηρέμησαν κάπως. Ο Βασιλόπουλος που εν τω μεταξύ επέστρεψε στο τάγμα επιχείρησε να κερδίσει χρόνο παραπλανώντας τους φαντάρους: εγγυήθηκε προσωπικά την ασφάλειά τους και δέχτηκε τα αιτήματά τους, που, ανάμεσα σε άλλα, ήταν να εξεταστεί η υπόθεση από διακομματική επιτροπή, να διαλευκανθεί πλήρως και να τιμωρηθούν παραδειγματικά οι ένοχοι.

Ετσι κύλησε το υπόλοιπο της τελευταίας μέρας και νύχτας εκείνου του μαύρου Φλεβάρη: με την οσμή του θανάτου απλωμένη παντού, μέσα στο πένθος και στη λύπη, με την ανησυχία της αβεβαιότητας, αλλά και με την ελπίδα πως τα χειρότερα είχαν τελειώσει.

Οταν ξημέρωσε η 1η Μαρτίου, νεκρική σιγή επικρατούσε σ’ ολόκληρο το στρατόπεδο. Τα νεύρα των στρατιωτών τεντωμένα κι οι καρδιές τους στο αποκορύφωμα της αγωνίας. Τι έμελλε να επακολουθήσει; Σε λίγο δεν θα υπήρχαν ερωτηματικά.

Θα ‘ταν δε θα ‘ταν 9 η ώρα το πρωί όταν στις ακτές του Α΄ Τάγματος εμφανίστηκε να περιπλέει ένα περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού. Το περιπολικό πλησίασε σχεδόν ξυστά στην ακτή. Στο κατάστρωμά του είχαν παραταχθεί ένοπλοι και δίπλα στα κανόνια του οι πυροβολητές ήταν έτοιμοι. Λίγα λεπτά αργότερα μια φωνή ακούστηκε από τον τηλεβόα⁹:

«Στρατιώται, σας μιλεί ο συνταγματάρχης Μπαϊρακτάρης! Συλλάβατε και απομονώσατε τους δολοφόνους που δημιούργησαν τα χθεσινά γεγονότα! Αποδοκιμάσατε τους αρχηγούς σας και συγκεντρωθείτε εις τον 7ον λόχον». Το μήνυμα αυτό επαναλήφθηκε μερικές φορές ακόμα, κάθε φορά περισσότερο απειλητικό: «Σας δίνω – απειλούσε ο Μπαϊρακτάρης – 5 λεπτά προθεσμία ν’ αποχωριστείτε από τους κομμουνιστάς…». Και στη συνέχεια άρχισε να μετρά αντίστροφα: «τρία λεπτά… δύο λεπτά».¹⁰

Την ίδια ώρα, περίπου 250 ένοπλοι και ροπαλοφόροι από το Γ΄ Τάγμα, κύκλωσαν τους σκαπανείς του πρώτου τάγματος από αριστερά με επικεφαλής τους Μιχ. Μπαρούχο και Μιχ. Σφακιανό¹¹ ενώ το κέντρο και τη δεξιά πλευρά κάλυψε η μονάδα Ασφαλείας. Τέσσερα πολυβόλα έτοιμα να βάλουν ανά πάσα στιγμή δεν άφηναν το παραμικρό περιθώριο διαφυγής στους στρατιώτες του Α΄ τάγματος.

Σε λίγο, άρχισε η επίθεση με εντολή του Μπαϊρακτάρη. Τα πρωτοπαλίκαρα του Μπαρούχου και του Σφακιανού, μαζί με τους Αλφαμήτες, ρίχτηκαν πάνω στους άοπλους σκαπανείς, στην αρχή με τα ρόπαλα και στη συνέχεια με τα όπλα. Οι νεκροί έπεφταν σωρό δίπλα στους ζωντανούς που είχαν ξαπλώσει κάτω παρακινούμενοι από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Ορισμένοι από τους πιο τολμηρούς του άοπλου τάγματος άρχισαν να αμύνονται απαντώντας στις σφαίρες με πέτρες. Υστερα, γίνηκαν περισσότεροι και σε λίγο όλο το τάγμα ξεκίνησε μια μάχη χωρίς ελπίδα πετώντας βροχή από πέτρες στους πραιτοριανούς δολοφόνους του και υποχωρώντας συνεχώς προς τη μεριά της θάλασσας. Οταν οι άοπλοι στρατιώτες έφτασαν στη θάλασσα αρκετοί έπεσαν στο νερό¹² με την ελπίδα ότι εκεί θα έβρισκαν σωτηρία. Και τότε συνέβηκε κάτι που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί. Το περιπολικό του πολεμικού ναυτικού άρχισε να πυροβολεί εναντίον όσων βρίσκονταν στο νερό «Εκεί – γράφει ένας αυτόπτης μάρτυρας¹³– γίναμε όλοι ένα κουβάρι. Κάποιος φώναξε να ψάλουμε τον Εθνικό Υμνο. Δε θα ξεχάσω τις φωνές μας. Εκοβαν τις λέξεις μια μια με μια φωνή σα μαχαίρι. Στεκόμαστε όλοι προσοχή, αλληλοβασταζόμενοι με τους τραυματίες. Δυστυχώς, ούτε και με τον Εθνικό Υμνο έπαψαν οι πυροβολισμοί».

Οταν κάποια στιγμή το μακελειό πήρε τέλος, ένα νέο μαρτύριο ξεκίνησε για τους φαντάρους του Α΄ τάγματος: βασανιστήρια, βρισιές εξευτελισμοί, αλλά και λαφυραγωγία από μέρους των «νικητών». Ολα αυτά και άλλα πολλά ενταγμένα σ’ ένα σκοπό: στην πλήρη υποταγή των συνειδήσεων που ξεκινούσε από την απλή δήλωση μετανοίας. Η Μακρόνησος ήταν ένα αναμορφωτήριο συνειδήσεων που έπρεπε να δικαιώσει το σκοπό για τον οποίο υπήρχε.

Στο μεταξύ, άρχισε και η «συγκομιδή» των νεκρών, ενώ 12 σκαπανείς συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στις στρατιωτικές φυλακές ως αρχηγοί της δήθεν εξέγερσης που προκάλεσε τα γεγονότα και 142 συνάδελφοί τους συνελήφθησαν ως πρωταίτιοι. Τέλος, 700 μετατέθηκαν στο Γ΄ Τάγμα.

Η διάσταση του εγκλήματος

Η είδηση για τη σφαγή των δημοκρατικών, αριστερών και κομμουνιστών φαντάρων στη Μακρόνησο, όπως προαναφέραμε, στον Αθηναϊκό Τύπο πέρασε με την εκδοχή του επίσημου καθεστώτος. Ορισμένα από τα ρεπορτάζ των εφημερίδων είναι ενδεικτικά: «Οι κομμουνισταί προκάλεσαν ταραχάς εις την Μακρόνησον» έγραψαν τα ΝΕΑ.¹⁴ Και η «ΒΡΑΔΥΝΗ» συμπλήρωσε: «… οι κομμουνισταί του 1ου Τάγματος επιχείρησαν να δημιουργήσουν ταραχάς. Η φρουρά της νήσου επεμβάσα αποκατέστησε την τάξιν εξαναγκάσασα διά των όπλων τους κομμουνιστάς να αποσυρθούν εις τας θέσεις των».¹⁵ Η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ ισχυριζόταν πως «μη «αποτοξινωθέντες» ακόμη κομμουνισταί στρατιώται έκαμαν στάσιν»¹⁶, ενώ η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ δε δίσταζε να ισχυριστεί με φασίζουσα ρητορική πως «Μερικά μολυσμένα από το κομμουνιστικόν μικρόβιον και αθεραπεύτως νοσούντα άτομα εστασίασαν πριν επενεργηθή η θεραπεία, η οποία συντελείται εκεί, με μεγάλην υπομονήν και πάσαν φροντίδαν. Εστασίασαν και επατάχθησαν».¹⁷

Για τη σφαγή στη Μακρόνησο, έγραψε και ο Τύπος του Δημοκρατικού Στρατού. Το «Δελτίο Ειδήσεων του ΔΣΕ» μια μέρα μετά το μακελειό στο κύριο θέμα του με τίτλο «Μοναρχοφασιστικό έγκλημα στο Μακρονήσι» γράφει μεταξύ άλλων ότι «καμιά δικαιολογία δεν μπορεί να σκεπάσει τη θηριωδία των μοναρχοφασιστών δολοφόνων που με την καθοδήγηση των Αμερικανών Γκάγκστερς που βρίσκονται στην Ελλάδα ξεπέρασαν και τους χιτλερικούς εγκληματίες».¹⁸ Τις επόμενες ημέρες το «Δελτίο Ειδήσεων» σημειώνει ότι «Τέτοια εγκλήματα σαν το Μακρονήσι δεν τα έκαναν ούτε οι Γερμανοί».¹⁹Κι ακόμη ότι: «Οι αμερικανοί κατακτητές εμπνευστές του εγκλήματος στο Μακρονήσι».²⁰

Η σύγκριση της σφαγής στο Μακρονήσι με τα εγκλήματα των χιτλερικών δεν ήταν τυχαία. Ηταν μια πραγματικότητα που δεν μπορούσε κανείς να την αγνοήσει. Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ) στη Διακήρυξή της με ημερομηνία 10/3/1948 σημείωνε χαρακτηριστικά: «Οι γερμανοί αντικαταστάθηκαν απ’ τους αμερικανοάγγλους ιμπεριαλιστές. Το στρατόπεδο του Χαϊδαρίου και τα άντρα της οδού Μέρλιν απ’ το Μακρονήσι και τη Γιούρα».²¹

Ενα μήνα μετά τη σφαγή, η εφημερίδα ΕΞΟΡΜΗΣΗ του ΔΣΕ δημοσίευσε στην τελευταία της σελίδα, κάτω από τον τίτλο «Στο Μακρονήσι» μια συγκλονιστική είδηση. «Νεότερες ειδήσεις – έγραφε²² – αναφέρουν πως 250 φαντάρους δολοφόνησαν την 1η του Μάρτη οι άτιμοι ύστερα από εντολή που πήραν από τον Φον Φλιτ. Οι εγκληματίες της Αθήνας έκρυψαν τον αληθινό αριθμό και είχαν πει πως είναι 17 οι νεκροί. Αλλοι 250 αθώοι πατριώτες δέσμιοι του αμερικανομοναρχισμού δίνουν το αίμα τους για να χορτάσουν οι μοναρχικοί λύκοι. Για τους άνανδρους που κάνουν τους παλληκαράδες με άοπλους φαντάρους, για τους κοινούς δολοφόνους της ψευτοκυβέρνησης της Αθήνας ένα μόνο χρειάζεται: Εκδίκηση! Εκδίκηση!».

Το δημοσίευμα της ΕΞΟΡΜΗΣΗΣ σχετικά με τον αριθμό των νεκρών στο μακελειό της Μακρονήσου πλησιάζει πολύ την αλήθεια. Ο γιατρός του Α΄ τάγματος Λ. Γεωργιλάκος, πολλά χρόνια αργότερα βεβαίωσε ότι ο ίδιος πιστοποίησε το θάνατο 180 σκαπανέων, τους οποίους η διοίκηση του στρατοπέδου και τα όργανά της φόρτωσαν στο αμπάρι ενός καϊκιού.²³ Ο καπετάνιος του καϊκιού Μ. Βονταμίτης, πριν πεθάνει, σε μαρτυρία του κάνει λόγο για 350 νεκρούς που τους μετέφερε με δρομολόγια μακριά στον Κάβο Ντόρο, στο ξερονήσι Σαν Τζιόρτζιο. Εκεί περίμενε πολεμικό καράβι. «Οι ναύτες παίρνανε τους σκοτωμένους φαντάρους και τους χώνανε μέσα σε συρμάτινα δίχτυα με βαρίδια και τους φουντάρανε στο βυθό της θάλασσας».²⁴

Στο θέμα των νεκρών της Μακρονήσου κατά τις ημέρες της μεγάλης σφαγής η επίσημη Πολιτεία κρατάει ακόμη και σήμερα σιγή ιχθύος, αφού δεν δίνει στη δημοσιότητα τα αρχεία που θα μπορούσαν να φωτίσουν το θέμα ή τουλάχιστον θα επιτρέψουν στους ιστορικούς ερευνητές να το φωτίσουν.

Εν πάση περιπτώσει, η σφαγή της Μακρονήσου σηματοδότησε τους δύο κόσμους που συγκρούονταν τότε στην Ελλάδα. Οχι μόνο με τους νεκρούς και τους δημίους τους και κυρίως αυτούς που οργάνωσαν το μακελειό. Αλλά και με τους ζωντανούς. Τους ζωντανούς του αστικού πολιτικού κόσμου και της πνευματικής αστικής διανόησης που χαρακτήριζαν τη Μακρόνησο «Εθνική κολυμβήθρα» και «σύγχρονο Παρθενώνα». Τους ζωντανούς σαν τον Μενέλαο Λουντέμη που έγραφε²⁵: «Σήμερα χύσανέ μου το φως μου. Είμαι καλά!/ Είμαι καλά! Χτες κόψανε τα νύχια μου./ Τρόμοι μου πήραν τη μιλιά μου. Είμαι καλά!/ Σεισμοί γκρεμίσανε τα φρένα μου. Είμαι καλά!/ Είμαι καλά! Αύριο θα με σταυρώσουν./ Είμαι καλά! Είμαι καλά! Είμαι καλά!/ Είμαι καλά! Κι ας μην έχω πια μυαλό να το σκεφτώ./ Είμαι καλά! Κι ας μην έχω μιλιά να το φωνάξω./ Είμαι καλά! Κι ας μην έχω χέρι να το γράψω./ Γι’ αυτό το σκάβω. Το σμιλεύω επιτύμβιο,/ σ’ αυτό το τρελό Νεκροταφείο,/ πως όλοι οι νεκροί του: «?ΕΙΝΑΙ ΚΑΛΑ!»».

Η Μακρόνησος όντως υπήρξε Παρθενώνας. Ενας Παρθενώνας από την ανάποδη. Γιατί, αν ο Παρθενώνας είναι το κόσμημα του ανθρώπινου πολιτισμού, η Μακρόνησος είναι η ντροπή και η καταισχύνη του.

*

Φυσικά, έγινε και δίκη των «στασιαστών», σε στρατοδικείο, στο Λαύριο, το Μάιο του ’49. Πέντε καταδικάστηκαν σε θάνατο –  οι ποινές δεν εκτελέστηκαν. Λεπτομέρειες για τη δίκη, εδώ:http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=51&t=152160&start=120

*

Αλλά η «στάση» των σκαπανέων του Α’ Τάγματος δεν ήταν η μοναδική στην ιστορία της Μακρονήσου. Ιδού πως περιγράφεται μια μεταγωγή «ιδιωτών» (σύνδεσμος ΙΟΥ):

Παρεδόθησαν υπό του διοικητού στρατοπέδου εξορίστων χωροφυλακής Αντ/ρχου Σηφάκη, μετά κατάλληλον προσφώνησιν τούτε παραδίδοντος και του παραλαμβάνοντος Διοικητού ΑΕΤΟ/ΕΣΑΙ Ταγ/χου Βασιλοπούλου Αντωνίου εις το ακραίον φυλάκιον (Βόρειον) του Τάγματος 635 ιδιώται εκ των φανατικωτέρων του άνω στρατοπέδου. Εν τω συνόλω της η αποστολή παρουσίαζε θέαμα αποκαρδιωτικώτατον. Την πρόσκλησιν του Αντ/ρχου Σηφάκη να αναφωνήσουν «Ζήτω η Ελλάς», επηκολούθησε νεκρική σιγή. Ουχ ήττον ο παραλαμβάνων διοικητής λόγω της μακράς του πείρας δεν απεγοητεύθη, μετά πάντων δε των Αξι/κών και των φιλοτίμων οπλιτών προέβαινεν επί μακρόν εις πατριωτικάς παραινέσεις, εις πειστικάς επιχειρηματολογίας και εις ικεσίας ακόμη να επωφεληθούν της παρεχομένης εις αυτούς μοναδικής ευκαιρίας θραύσεως των δεσμών του παρελθόντος και της επαναφοράς των εις τους κόλπους της υγιώς και ελληνικά σκεπτομένης κοινωνίας. Εις μάτην όμως. Απαντα τα ανωτέρω εδέχοντο με λοιδωρίας, εξυβρίσεις και τας γνωστάς κομμουνιστικάς ασχημίας.

Επηκολούθησε προειδοποίησις υπό της Διοικήσεως ότι από το στρατόπεδον του ΑΕΤΟ εξήλθον ήρωες Ελληνες μαχηταί, από δε του ΕΣΑΙ 5.000 χρηστοί Ελληνες πολίται, η δε Διοίκησις αισθάνεται εαυτήν τόσον ισχυράν όσον απαιτείται διά να θραυσθή η κομμουνιστική άλυσσος ήτις ως βρόγχος τους αποπνίγει. Μόνον 8 εξήλθον εκ της μάζης οίτινες υπό τας επευφημίας του συνόλου αξιωματικών και οπλιτών εισήλθον εις το στρατόπεδον.

Διά τους υπολοίπους εφηρμόσθη η αρχή της διασπάσεως κατά μικράς ομάδας. Παρουσιάσθη το εξής φαινόμενον: ερρίφθη υπό του όχλου το σύνθημα της «μαζικής αυτοάμυνας». Εκρατούντο κατά μεγάλα γκρουπ εις κύκλον με κεκυμμένην την κεφαλήν και τα νώτα εστραμμένα και άλλαι μεν ανθρωπομάζαι έτρεχον προς το βουνό άλλαι παρέμειναν επί τόπου και άλλαι ερρίφθησαν εις την θάλασσαν ενώ παραλλήλως δεν έπαυον προκαλούντες και ασχημονούντες.

Διετάχθη βιαία διάσπασις της ωργανωμένης στάσεως ήτις και απέδωσε τα κάτωθι αποτελέσματα:

Αξιωματικοί και οπλίται μωλωπισθέντες της αστυνομίας Μονάδος 25.

Ιδιώται με μώλωπας, θλάσεις και ελαφρά κατάγματα περί τους 100.

Θάνατος ουδείς.

Εις άπαντας παρεσχέθη άμεσος ιατρική περίθαλψις εις τε το αναρρωτήριον του Τάγματος και το Νοσοκομείον Μακρονήσου.

 

*

Πόσο αποτελεσματική ήταν η «εθνική διαφώτιση» φαίνεται 6 μονάχα μέρες αργότερα (18/10/1949), όταν την πρώτη αποστολή των 635 έρχεται να συναντήσει μια δεύτερη, από 278 εξορίστους:

Ινα αποφευχθή και η ελαχίστη κάκωσις και περιορισθή η εφαρμογή της στρατιωτικής πειθαρχίας και των κανονισμών εις το ελάχιστον των νεοαφικνουμένων, εφηρμόσθη το κάτωθι σχέδιον:

Ωδηγήθησαν άπαντες εις το στρατόπεδον ΕΣΑΙ. Τους εγένετο υπό της Διοικήσεως η κατάλληλος υποδοχή και παραίνεσις, μεθ’ ο διελύθησαν εν τω στρατοπέδω. Αφ’ εσπέρας είχον καταλλήλως προπαρασκευασθή ειδικώς οι ιδιώται της προηγουμένης αποστολής και γενικώτερον άπασα η δύναμις ΕΣΑΙ (αναμορφωθέντες ιδιώται) εις ην είχε ριφθή το σύνθημα αναστολής απολύσεων εφ’ όσον δεν ήθελεν αποκηρυχθή ο κομμουνισμός, έστω και από έναν εκ των 278.

Ούτοι, κατά γκρουπ παρελάμβανον τους εις το στρατόπεδον σκορπισμένους ιδιώτας της νέας αποστολής κατά μόνας και τους έπειθον διά την αποκήρυξιν του ΚΚΕ. Καθ’ όλον τούτο το διάστημα από μεγαφώνων μετεδίδοντο πατριωτικά άσματα και πατριωτικά συνθήματα, προκαλουμένου θορύβου εν τω στρατοπέδω.

Μετά δίωρον εσήμανε προσκλητήριον και πρόσκλησις των νεοαφιχθέντων διά την ένταξίν των εις τους κόλπους της Ελλάδος διά της αποκηρύξεως του ΚΚΕ. Διακόσιοι εξήκοντα εξήλθον όλως αυθορμήτως της γραμμής υπό τας ζητωκραυγάς και χειροκροτήματα 8.000 οπλιτών και απεκήρυξαν το ΚΚΕ.

Διά τους εναπομείναντας 18 άνευ ουδεμιάς κακοποιήσεως διετάχθη η μεταφορά των εις το απομονωτήριον. Κατά την μεταφοράν των δεν περιωρίσθησαν εις ύβρεις εις τους επ’ αυτών ασκούντας ψυχολογικήν πλέον βίαν ιδιώτας και αξ/κούς αλλά και ελάκτισαν τον Υπασπιστήν του Τάγματος. Τούτο εξηγρίωσε τους συνοδεύοντας αυτούς οπλίτας, οίτινες τους εκακομεταχειρίσθησαν προξενήσαντας ελαφράς κακώσεις εις 10 εκ τούτων.

*

Τα αποτελέσματα που παρήχθησαν στη Μακρόνησο, περιγράφει συνοπτικά ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος:

Η κίνησις της  Μακρονήσου από το 1947 έως το 1950 ανήλθεν εις εφέδρους αξιωματικούς 1.100 και εφέδρους οπλίτας 27.770. Εκ των εφέδρων αξιωματικών απεδόθησαν εις στον Στρατόν 800, παρέμεινον εις την Μακρόνησον ως διοικηταί λόχων ή διμοιριών 200, υπέστησαν έκπτωσιν του βαθμού των 100, ως αμετανόητοι κομμουνισταί. Εκ των εφέδρων οπλιτών μετά κατάλληλον εθνικόν προσανατολισμόν, απεδόθησαν εις τον Στρατόν 15.400, οίτινες και επολέμησαν εις το πλευρόν των εθνικοφρόνων Ελλήνων (…) δεν απεστάλησαν εις την γραμμήν των πρόσω αλλ’ απελύθησαν και επέστρεψαν εις τας εστίας των 6.600. Παρέμειναν αμετανόητοι πιστεύοντες εις τον κομμουνισμόν 300.

(Ζαφειρόπουλος Δημήτριος, Ο αντικομμουνιστικός αγών.  Ελεύθερη Σκέψις, 2003, σελ. 212)

*

Ο Γιώργος Μαργαρίτης, πιο αναλυτικά.

Όσον αφορά την ίδια τη λειτουργία τού στρατοπέδου και την αποτελεσματικότητα των τεχνικών που χρησιμοποιήθηκαν, πολλά ερωτήματα περιμένουν ακόμη απαντήσεις. Βασικά στατιστικά μεγέθη πρώτα απ’ όλα περιμένουν επιβεβαίωση. Σύμφωνα με τους διαθέσιμους αριθμούς και τις αποσπασματικές πληροφορίες που μπορούμε να συλλέξουμε από τις μαρτυρίες όσων έζησαν εκεί, φαίνεται ότι η επιτυχία της μεθόδου της «δια του καθαρτηρίου επιβεβαίωσης» λειτούργησε αποτελεσματικά. Για την ακρίβεια, λειτούργησε τόσο καλά που μπορούμε να υποθέσουμε ότι δεν ευθυνόταν μόνο η Μακρόνησος – και ο τρόμος που ενέπνεε – γι’ αυτό.  Η μεγάλη πλειοψηφία των εκτοπισμένων φαντάρων υπέγραφε «δήλωση μετανοίας και αποκήρυξης του κομμουνισμού» με σχετική ευκολία, χωρίς να χρειαστεί ή να προλάβει να ασκηθεί ιδιαίτερη πίεση. Οι σταθερές των δηλώσεων αυτών, η αποκήρυξη του κομμουνισμού και η καταγγελία των κομμουνιστών ως προδοτών και οργάνων ξένων δυνάμεων με στόχο την απόσπαση τμημάτων της ελληνικής επικράτειας – με επικεφαλής τη Μακεδονία και τη Θράκη, η μετάνοια για την όποια αριστερή δραστηριότητα, η προβολή του αιτήματος για όπλα και για αποστολή στο μέτωπο, εκεί όπου κινδύνευε η πατρίδα, αποτελούσαν κρίκους μιας διαδικασίας που τελείωνε με την πανηγυρική αναχώρηση των φαντάρων για το μέτωπο.  Η τελευταία, πανηγυρικού πάντα χαρακτήρα, δεν ήταν σπάνια ούτε ασυνήθιστη τελετή.

Οι πρώτες συγκροτημένες και πανηγυρικές αναχωρήσεις Μακρονησιωτών για το μέτωπο έγιναν τον Νοέμβριο τού 1947 κιόλας: περίπου 800 άνδρες. Ως το χειμώνα του 1948-1949, δηλαδή όταν άρχισε η μαζική εκτόπιση στο νησί των «προληπτικών», των προληπτικώς συλληφθέντων στη διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων τού στρατού, οι αποστολές προς την πρώτη γραμμή συνεχίστηκαν με αμείωτο ρυθμό. Οι τελικοί αριθμοί δεν μπορούν να προσδιοριστούν με ακρίβεια. Ίσως σε αυτά τα πεδία η δυνατότητα πρόσβασης των ερευνητών σε αρχειακά υλικά του στρατοπέδου της Μακρονήσου να μπορέσει να μας διαφωτίσει καλύτερα. Τον Μάιο, όμως, του 1948, σε 16.000 εκτοπισμένους φαντάρους στη Μακρόνησο, οι 15.000 είχαν ήδη πλήρως υπογράψει δηλώσεις μετανοίας, οι όποιες, σε ποσοστό 80%, θεωρήθηκαν ειλικρινείς. Με άλλα λόγια, 12.000 νέοι ήταν διαθέσιμοι για το μέτωπο.  Ίσως αξίζει εδώ να υπενθυμίσουμε τα μεγέθη στα όποια αναφερόμαστε. Εκείνη την εποχή ο στρατός – με τη στενή έννοια, χωρίς δηλαδή τις μονάδες ασφαλείας, τη Χωροφυλακή, τις MAY κλπ – για τον όποιο προορίζονταν οι ανανήψαντες της Μακρονήσου δεν υπερέβαινε τους 120.000 άνδρες. Αυτή η αριθμητική σύγκριση μας επιτρέπει να υπολογίσουμε τη σημασία της Μακρονήσου ως εμπέδου του Εθνικού Στρατού.

Η επιτυχία του στρατοπέδου της Μακρονήσου σε αυτό το ρόλο, της τροφοδοσίας των κυβερνητικών δυνάμεων με φαντάρους σταθεροποιημένων πολιτικών φρονημάτων, δεν πρέπει να οφειλόταν, όπως το υπαινίχθηκα και προηγουμένως, μόνο στις κατασταλτικές, τρομοκρατικές έστω, μεθόδους που εφαρμόζονταν εκεί, όσο «επιστημονικές» ή εφιαλτικές και αν ήταν. Το ποσοστό των δηλωσιών και η μέση διάρκεια της άρνησης υπογραφής δήλωσης – όπου φυσικά υπήρξε αυτή η άρνηση – δεν είναι μεγέθη συγκρίσιμα με άλλα αντίστοιχα, της μεταξικής περιόδου λόγου χάρη. Οι δηλώσεις δεν ήταν ούτε ήπιες ούτε αδιάφορου χαρακτήρα. Για ανθρώπους με ιστορία και εμπειρία, τα στερεότυπα των δηλώσεων, όσα υποχρεωτικά περιλαμβάνονταν σε αυτές, ήταν κάτι περισσότερο από εξευτελιστικά. Η δημοσιοποίηση δε των δηλώσεων στους τόπους καταγωγής, συναναστροφής και εργασίας των ανθρώπων αυτών ήταν τρέχουσα πρακτική.

Μας προβληματίζει λοιπόν η μικρή αντίσταση στην πίεση. Από τις εξηγήσεις που μοιάζουν ίσως περισσότερο πιθανές θα κρατούσαμε την ανομοιογένεια των αποστελλομένων στο στρατόπεδο και τη δυσκολία εξεύρεσης ερεισμάτων για συγκροτημένη, συλλογική δράση. Εντυπωσιάζει η αδυναμία των οργανώσεων του ΚΚΕ στο μακρονησιώτικο περιβάλλον. Ελάχιστα ψήγματα οργανωμένης και κεντρικά διευθυνόμενης αντίδρασης συναντάμε στο στρατιωτικό στρατόπεδο Μακρονήσου, ακόμη λιγότερα ίχνη καθοδήγησης και συγκροτημένης αριστερής πολιτικής παρουσίας.  Η κατάσταση των «έκτος των τειχών» οργανώσεων δεν ήταν βέβαια η καλύτερη δυνατή, το ίδιο, όμως, είχε συμβεί και στα μεταξικά χρόνια. Το γεγονός ότι οι έγκλειστοι της Μακρονήσου ήταν στρατιωτικοί, ως προς την επίσημη ιδιότητα τους, έχει οπωσδήποτε τη σημασία του. Σε καιρό πολέμου, η παράνομη οργάνωση σε στρατιωτική μονάδα ενέχει σαφέστατους κινδύνους και για πολλούς μια τέτοια προοπτική εξυπηρετούσε μόνο τον αντίπαλο, καθώς, ως προβοκάτσια, μπορούσε να του επιτρέψει τη λήψη εξοντωτικών μέτρων. Ο φόβος της άμεσης εκτέλεσης, με την ανακάλυψη μιας τέτοιας δραστηριότητας, ήταν οπωσδήποτε μία από τις αιτίες αυτής της οργανωτικής απουσίας. Ας θυμηθούμε, όμως, ότι πρόκειται για γενιές ανθρώπων έντονα εξοικειωμένων με την ιδέα της θυσίας για την προάσπιση ιδανικών ή έστω με τον ίδιο το θάνατο. Σε επίσης δύσκολες εποχές, από την πλευρά χαφιεδοκρατίας, ή ακόμη δυσκολότερες, από την πλευρά κοινωνικής αποδοχής, στη μεταξική περίοδο, το κύριο χαρακτηριστικό και του πιο μικρού θύλακα εκτοπισμένων ήταν η αυστηρή, συνωμοτική και λειτουργική οργάνωση των μελών του.

Στη Μακρόνησο δεν διακρίνεται κάτι ανάλογο. Παρά την ύπαρξη συλλογικών δραστηριοτήτων –πολιτιστικών εκδηλώσεων, λόγου χάρη – η κομματική καθοδήγηση, η κομμουνιστική οργάνωση που θα μπορούσε με διάρκεια να συντονίζει και να αντιδρά, δεν υπήρξε και η αντίσταση εμφανιζόταν ατομική, προσωπική, άρα αναποτελεσματική. Από την πλευρά των νικητών του Εμφυλίου, δύσκολα κρυβόταν – τότε αλλά και σε πιο ύστερες εποχές – ο ενθουσιασμός για την επιτυχία και την απόδοση του εγχειρήματος. Δεν είχαν άδικο: ως προς την έκβαση του Εμφυλίου, η λειτουργία της Μακρονήσου, στο διάστημα από το καλοκαίρι του 1947 ως τα τέλη του 1948, έλυσε πολλά προβλήματα των κυβερνητικών. Αυτός ο χώρος εκτόπισης όχι μόνο απέτρεψε τους στρατευσίμους από τον πειρασμό να επιλέξουν τον Δημοκρατικό Στρατό ως χώρο στράτευσης, αλλά και υπήρξε σημαντικός τροφοδότης του Εθνικού Στρατού σε προσωπικό.

(Γιώργος Μαργαρίτης, Ιστορία του ελληνικού εμφύλιου πολέμου, 1946-1949, τόμος 2, Αθήνα: Βιβλιόραμα 2006, σελ. 580-586)

Στο δίκτυο: http://users.sch.gr/symfo/sholio/istoria/kimena/1946.makronisos-margaritis.htm

*

Από την καλύβα

https://panosz.wordpress.com/2014/06/17/civil_war-171/

ΙΙΙ.- Οπλίται Γ’. κατηγορίας
α) Δια συστηματικού τρόπου επετεύχθησαν:
Η απομάκρυνσις από τας Μονάδας του Στρρατού και Εθν/ράς παντός υπόπτου στοιχείου υποσκάπτοντος την πειθαρχίαν και την συνοχήν του Στρατεύματος και η συγκέντρωσίς των εις την Μακρόνησον, της Αμερικανικής Αποστολής αναλαβούσης την δαπάνην της διατροφής των επιπλέον του κανονικού Στρατού.
Εν τη νήσω ταύτη ωργανώθησαν 3 Τάγματα και έν Κέντρον παρουσίας Αξ/κών Γ’. Κατηγορίας αναδειχθέντα εις πρότυπα σχολεία αναμορφώσεως και εξαγνισμού Ελληνοπαίδων.
Χάρις εις την συντελεσθείσαν και συντελουμένην υπέροχον εργασίαν συνεκροτήθη εξ’ Οπλιτών της Μακρονήσου ανανηψάντων το 596 Τ. Πεζικού όπερ μετά σχετικήν εκπαίδευσιν έλαβαν μέρος εις τας επιχειρήσεις Ρούμελης – Γράμμου με αρίστην απόδοσιν.-

β) Από Απριλίου μέχρι Αυγούστου 1948:
Απεστάλησαν έτεροι 3.000 άνδρες αποχαρακτηρισθέντες εις ΚΒΕ Πατρών οίτινες υποστάντες την βασικήν των εκπαίδευσιν διετέθησαν εις Τάγματα Στρατού και Εθν/ρας ωσαύτως με αρίστην απόδοσιν.

γ) Τέλος 400 Αξ/κοί Γ’. Κατηγορίας και 500 Οπλίται απετέλεσαν ειδικόν Τάγμα Αξ/κών κατά το πρότυπον του Ελληνικού Ιερού Λόχου, οίτινες συμπληρούντες την εκπαίδευσίν των πρόκειται να χρησιμοποιηθούν εις τας επιχειρήσεις ως απλοί Στρατιώται.
Η εργασία της αναπλάσεως και αναμορφώσεως συνεχίζεται.

Πηγή: «Περιληπτικόν Σημείωμα επί της ενάρξεως και εξελίξεως της Οργανώσεως του Ελληνικού Εθνικού Στρατού από 1-3-1954 μέχρι σήμερον (31-8-1948). Απόρρητον, Α3/ΓΕΣ. Υπογράφεται: Γ. Ρούσος, Συν/χηςΠυρ/κού, Διευθυντής Διευθύνσεως Α3. Από: Αρχεία Γενικού Επιτελείου Στρατού 7, ΤΟ ΒΗΜΑ\ΙΣΤΟΡΙΑ, σελ. 84.

*

να θυμηθείτε τα μάτια που σκοπεύουν μια ντροπή πιο κάτω από τον ώμο
…
μα πριν απ’ όλα μην ξεχάσεις
πως από τους δέκα που του ρίξαν
οι εφτά
ήταν άλλοτε δικοί μας
απ’ τους εφτά
οι τρεις
εσείς οι δύο που δεν πιστέψατε ακόμα
πως ένα μπλε σακάκι
ξεμαθαίνει ν’ αγκαλιάζει
μόλις μείνει κρεμασμένο στο ντουλάπι δυο λεφτά
κ’ εγώ
που τάχα θα προτάξω
τα χάρτινα στήθη των στίχων
να σώσω τον Κωστή
απ’ την ανωνυμία

Άρης Αλεξάνδρου
https://panosz.wordpress.com/2010/03/31/alexandrou/

 

*

Η Μακρόνησος ως καρτ ποστάλ

 

*

Ο Μίκης Θεοδωράκης αφηγείται την περιπέτειά τους τη Μακρόνησο.

Μέρος Α:

 

Μέρος Β:

 

*

Ο Μίκης Θεοδωράκης για τη Μακρόνησο, στα 1993:

«Η Μακρόνησος ξεχωρίζει από όλους τους άλλους τόπους μαρτυρίου, γιατί εκεί ο κρατούμενος ήταν ένα είδος πειραματόζωου που πάνω του εφάρμοζαν διάφορες μεθόδους ψυχικών και σωματικών βασανισμών, προκειμένου να τον «μεταλλάξουν» σε βαθμό που να πάρει το όπλο και να πάει στο μέτωπο να σκοτώσει τους συντρόφους του. Οπως καταλαβαίνετε, για να γίνει αυτό το πείραμα και να πετύχει πάνω σ’ έναν ολοκληρωμένο πια άνθρωπο και σε διάστημα λίγων μηνών, ο μόνος τρόπος ήταν να τον τρελάνουν.

»Πράγματι, οι στρατιώτες που γνώρισα στο Α΄ Τάγμα (όταν με μεταφέρανε από το Δ΄ Πολιτικό για να με «αναμορφώσουν») και που είχαν περάσει τα βασικά στάδια «μεταλλαγής», ήσαν τρελοί λόγω του τρόμου που είχαν πετύχει να ενσταλάξουν μέσα τους. Κι αυτό γιατί ο τρόμος σ’ αυτό το νησί ήταν απόλυτος.

Και σήμερα ακόμα νομίζω ότι ο κάθε μακρονησιώτης θα αντικρίσει και πιο πολύ θα πατήσει στο νησί μ’ ένα σφίξιμο στην καρδιά και με το φάσμα του τρόμου ζωντανό πάντα στο βάθος της μνήμης του.

»Εγώ τουλάχιστον μονάχα εγκεφαλικά θα χαρώ γι’ αυτή την ιστορική ρεβάνς: Να βρεθώ και πάλι σ’ αυτά τα αποτρόπαια μέρη, όχι μονάχα ελεύθερος, αλλά και κατά κάποιον τρόπο νικητής. Στην πραγματικότητα, αισθάνομαι μεγάλη δυσφορία και φόβο… Είναι ανεξήγητο και όμως για μένα τα φαντάσματα των βασανιστών είναι πάντα ζωντανά, έτοιμα να ξεπηδήσουν απ’ τα σκοτάδια και να εφορμήσουν. Οχι, δεν θα αισθάνομαι καλά, κι ας με τριγυρίζουν τόσοι άνθρωποι κι ας ακούγονται τα τραγούδια μου… Φαίνεται πως τη Μακρόνησο θα την κουβαλώ για πάντα μέσα μου…»

http://archive.enet.gr/online/online_text/c=110,dt=24.08.2003,id=71511024

*

Από μιαν άλλη συνέντευξη του Μίκη Θεοδωράκη

Για πολλά χρόνια, το μόνο που δεν μπορούσα ποτέ να αντιμετωπίσω, ούτε καν να δω, ήταν η Μακρόνησος. Θυμάμαι, μια φορά, μετά από πολλά χρόνια, το 60, πήγαμε εκδρομή στο Σούνιο και γύρισα την πλάτη μου. Αλλά κάτι με τραβούσε. Και κάνω έτσι. Και μόλις είδα το νησί, λιποθύμησα.

Γι’ αυτό δεν ήθελα να πάω και όταν έγινε η πρώτη εκδήλωση μνήμης στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Ήταν πολύς κόσμος, αλλά αν ήμουν μόνος πιθανώς και να σταματούσε η καρδιά μου. Η καρδιά μου εκεί, χτυπούσε σαν πουλί. Δεν μπορούσα να σταθώ.

Δηλαδή, αυτές οι μνήμες, ήταν σαν να πάρουν ένα Εβραίο που επέζησε στο Ολοκαύτωμα, να τον ξαναπάνε να δει το θάλαμο αερίων. Κάτι παρόμοιο κάνανε. Δεν μας ψήνανε στους φούρνους αλλά είναι χειρότερο το μαρτύριο, νομίζω, της απόλυτης απόγνωσης. Το οποίο είχε και από την μορφή του το νησί αυτό.

Ξέρεις, όταν είσαι φυλακισμένος σε νησί,η θάλασσα, από ένα στοιχείο όμορφο, γίνεται το χειρότερο συρματόπλεγμα.Και στην Ικαρία το ίδιο ήτανε. Δεν μπορούσαμε να απολαύσουμε την ομορφιά της θάλασσας. Είναι ένας υδάτινος τοίχος ο οποίος μας έπνιγε.

Στη Μακρόνησο πολύ περισσότερο, όταν μας πηγαίνανε στα βουνά επάνω για τα βασανιστήρια, στις χαράδρες κλπ, ήταν απόλυτη μοναξιά.Στη φυλακή μέσα, ή στην ασφάλεια,ξέρεις ότι πίσω από τους άλλους τοίχους είναι ορισμένοι σύντροφοι σου.Κάποιοι άνθρωποι θα σε ακούσουν. Η μαρτυρία παίζει μεγάλο ρόλο. Εκεί δεν είχες κανέναν. Δηλαδή, να εξαφανιστείς, να πεθάνεις χωρίς να αφήσεις ίχνος πίσω σου, είναι αβάσταχτο.

Αισθανόσουνα εκεί ότι είσαι τίποτα. Ήσουν μόνος σε μια ερημιά, σε ένα βράχο επάνω, στην ερημιά, ήταν σκηνές πολλές αλλά δεν τις έβλεπες και ήταν μακριά η μια με την άλλη. Ήσουν τελείως μόνος. Και ξαφνικά, καθώς κοιμόσουνα, έβλεπες φλόγες, είχανε πετρέλαιο και βάζανε φωτιά στην σκηνή, εκεί που κοιμόσουν.

Και μετά έπεφτε άγριο ξύλο. Πες μου, πως αντέχει αυτός ο άνθρωπος. Στα κλασσικά βασανιστήρια στην Ασφάλεια, είχες την αναμονή και μετά το ξύλο, όσο αντέξεις. Μετά είσαι εξαντλημένος. Και πονάς πολύ. Αλλά αυτό γίνεται μέσα σε δυο-τρεις ώρες. Και πας στο κελί σου πάλι. Στην Μακρόνησο ήταν μήνες, δημιούργησε θύματα τα οποία υποφέρουν ακόμα.

Εγώ έχω φίλο μου, πιο μεγάλο από μένα, έκτοτε παίρνει φάρμακα, έχει κρίσεις γιατί δεχόταν πίεση επάνω σε όλο το νευρικό σύστημα. Υπήρχαν καίκια που πηγαίνανε από την Μακρόνησο στο Λαύριο, για να πάνε τους τρελλαμένους στα νοσοκομεία.

ΚΟΥΛΟΓΛΟΥ: Έχετε μιλήσει με κανέναν από αυτούς που άλλαξαν και από σύντροφοι έγιναν βασανιστές;

ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: Ενας στραγγαλιστής είχε ένα αδελφό στέλεχος στην ΕΔΑ. Είχε προσπαθήσει να με στραγγαλίσει και ήρθε αργότερα να μου γυρέψει συγγνώμη. Παρενέβη και ο Γρηγόρης ο Μπιθικώτσης, που ήταν Μακρονησιώτης και αυτός, και με τον Γρηγόρη τον βοηθήσαμε. Διότι είχα απόλυτα συνειδητοποιήσει ότι αυτοί οι άνθρωποι, πραγματικά δεν αισθάνθηκαν καλά.
Τρελάθηκαν οι ίδιοι. Δηλαδή, όταν υποβάλεις έναν άνθρωπο σε τόσο φόβο, μπορεί να κάνει τα πάντα. Έχανε την συνείδηση του.

Ορισμένοι αξιωματικοί,οι οποίοι είχαν μάλιστα και το καθήκον το θλιβερό να είναι επικεφαλής, μου λέγανε ορισμένοι γραφιάδες που δούλευαν στα γραφεία τους και τους έβλεπαν μετά από τα πογκρόμ,να κάθονται στο γραφείο και να κλαινε μαζί με μας. Ήταν γελοίο, δηλαδή, η Μακρόνησος ήταν ένα μεγάλο στρατόπεδο τρελών. Και από δω και από κει.

http://tvxs.gr/news/ellada/mikis-theodorakis-h-makronisos-itan-ena-megalo-stratopedo-trelon 

*

Ένας ψυχίατρος, ο Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος, μιλάει για τη Μακρόνησο. Ποιες ήταν οι επιδιώξεις του Συστήματος και ποιες οι άμυνες των κρατουμένων; Ποιες είναι οι απώτερες επιδράσεις στον ψυχισμό των κρατουμένων;

Βασικός σκοπός του συστήματος ήταν η διάλυση της προσωπικότητας του θύματος και όχι η ανάνηψη, δηλαδή να κερδηθεί ιδεολογικά ο βασανιζόμενος. Μέσω της διάλυσης της προσωπικότητας του ατόμου και κατ’ επέκταση της ομάδας του, θα εξουδετερωνόταν η αντίσταση ενός μεγάλου μέρους του λαού. Δηλαδή, ο βασανισμός, η διαδικασία της δήθεν ανάνηψης με τις υπογραφές, την αποστολή επιστολών και τις άλλες αντίστοιχες επιβαλλόμενες εκδηλώσεις ήταν τα μέσα για να καμφθεί η αντίσταση.

Το αποδοτικότερο μέσο, κατά τη γνώμη μου, για τη συντριβή της αντίστασης του ατόμου και της ομάδας ήταν το ότι παλιοί σύντροφοι, φίλοι, συναγωνιστές, γίνονταν βασανιστές. Αυτό είχε μια φοβερή επίδραση πάνω στον άνθρωπο που ζούσε στη Μακρόνησο.

Πρόκειται για ένα τραγικό παράδειγμα ταύτισης με τον επιτιθέμενο, για να χρησιμοποιήσουμε ψυχολογικούς όρους. Δηλαδή, σε ένα ασυνείδητο επίπεδο, το θύμα ταυτίζεται πλήρως με τον επιτιθέμενο, εγκαταλείποντας τις αρχές που πίστευε προηγουμένως και ενστερνίζεται ιδέες και θέσεις κατά του εαυτού του, του προηγούμενου, δηλαδή, εαυτού του. Είναι διαφορετική η ψυχική διεργασία του ατόμου που ενδίδει για να επιζήσει. Αυτός επιλέγει να υποχωρήσει, σε συνειδητό επίπεδο, χωρίς να στραφεί εναντίον των συντρόφων του.

Άλλο μέσο τρομοκρατίας που χρησιμοποιήθηκε στη Μακρόνησο, ήταν η δημιουργία μιας σταθερής ατμόσφαιρας αβεβαιότητας και απρόβλεπτου, επικείμενου κινδύνου. Τα βασανιστήρια, δηλαδή οι ξυλοδαρμοί και η σωματική βία, δεν είχαν μια οριοθετημένη ένταση, έτσι συχνά οδηγούσαν και στο θάνατο. Καλλιεργήθηκε μ’αυτό τον τρόπο ένα κλίμα ανασφάλειας, φόβου και άγχους για την επιβίωση και το αύριο των κρατουμένων.

Έτσι επιδίωκαν μια ατμόσφαιρα ασάφειας σε συνάρτηση με την έννοια του θανάτου, κοινό στοιχείο με τα γερμανικά στρατόπεδα τα οποία λειτούργησαν από 1934 και έπειτα. Υπήρχε, δηλαδή, μια μεγέθυνση κάποιων γεγονότων και συγχρόνως μια διάψευση κάποιων άλλων, ώστε να διατηρείται σταθερά αυτή η ασάφεια και η αβεβαιότητα, που αποτελούν γνώρισμα της τρομοκρατίας.

(…)

Ένα περισσότερο προχωρημένο στάδιο αποδιοργάνωσης από τα βασανιστήρια, το οποίο πλησιάζει πια την ψύχωση και που δε θα το αναλύσω γιατί δεν έχω χρόνο, είναι ο βιασμός της σκέψης. Ο Gomez-Mango (1988), ψυχίατρος στο Παρίσι που δούλεψε με τους βασανισμένους των δικτατοριών της Λατινικής Αμερικής, κάνει έναν παραλληλισμό του βιασμού της σκέψης με το σύνδρομο του ψυχοδιανοητικού αυτοματισμού του de Clérambault,, μια βαριά ψυχοπαθολογική κατάσταση. Δεν υπάρχει πιο εφιαλτικό πράγμα από το συναίσθημα ότι η σκέψη του ατόμου βιάζεται, ότι μπορούν να την επηρεάσουν και να την κατευθύνουν. Αυτό αποτέλεσε βασικό θέμα του διωκτικού παραληρήματος που ανέπτυξαν κάποιοι από τους βασανιζόμενους οι οποίοι έζησαν τη βία, είτε στη Μακρόνησο, είτε στο ΕΑΤ/ΕΣΑ, αργότερα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας.

Άλλος τρόπος αποδιοργάνωσης και τελικά, διάλυσης της προσωπικότητας ήταν να ταυτιστεί ο λόγος του βασανιζόμενου με το λόγο των βασανιστών. Οι εκφράσεις των δηλώσεων μετανοίας, «αποκηρύσσω μετά βδελυγμίας …» ή άλλες παρόμοιες ήταν αυστηρά τυποποιημένες και έπρεπε οι ενδίδοντες να τις πουν, πολλές φορές, με τον ίδιο τρόπο που τις έλεγαν ή τις έγραφαν οι βασανιστές.

Σημαντικό στοιχείο ήταν η απόλυτη εξάρτηση που υπήρχε μεταξύ των βασανιστών και του θύματος. Η επιβίωση των κρατουμένων ήταν δυνατή μόνο μέσα από εκείνους. Το φαινόμενο αντιστοιχεί με τις συνθήκες διαβίωσης των χρονιών αρρώστων στα ψυχιατρικά άσυλα παλαιού τύπου, εκεί όπου εξαρτάται από τους φύλακες των ασθενών αν θα φάνε, αν θα πιούν και γενικότερα αν ο ψυχικά άρρωστος θα έχει την υλική φροντίδα, έτσι ώστε να επιβιώσει. Η ομαδική υποχρεωτική διαβίωση σε κοινούς χώρους, ιδρύματα κλειστά ή στρατόπεδα έχει κάτι το θανάσιμο μέσα της.

Με όλους αυτούς τους τρόπους, το σύστημα στη Μακρόνησο προσπαθούσε, να παλινδρομήσει τους βασανιζόμενους στο χώρο του εξωπραγματικού, στο χώρο του εφιάλτη, του τραγικού παραμυθιού και των παράλογων φόβων της παιδικής ηλικίας του ατόμου. Μ’ αυτό τον τρόπο, η κάμψη τους ήταν εξασφαλισμένη.

Οι διαδικασίες και εφαρμογές αυτές, που ανέφερα, έχουν έναν οικουμενικό χαρακτήρα. Οι ψυχολογικές αντιδράσεις που προκαλούσαν οι βασανιστές στους κρατούμενους της Μακρονήσου ισχύουν πανομοιότυπα, είτε αυτό συνέβη στην περίοδο της κατοχής, από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, είτε στον εμφύλιο πόλεμο, στις φυλακές και στη Μακρόνησο, ή στην περίοδο της δικτατορίας ή, τέλος, και σε άλλες χώρες, π.χ. της Λατινικής Αμερικής.

*

Ποια ήταν η άμυνα που μπορούσαν να αντιτάξουν στη Μακρόνησο οι βασανιζόμενοι; Τρία ήταν τα σημαντικότερα ερείσματα τους: η ιδεολογία τους, η αλληλοστήριξη ανάμεσα τους, καθώς και η ανάκληση αισιόδοξων, μαχητικών και χαρούμενων αναμνήσεων από το παρελθόν του καθενός ή της ομάδας.

*

Οι δραματικές ψυχικές διαταραχές, όπως οι κρίσεις άγχους, κατάθλιψη, παραλήρημα, εμφανίσθηκαν εκεί ή στο άμεσο μέλλον. Αρκετοί μπήκαν μέσα στην ψύχωση, πολύ λίγοι έμειναν, όμως, σ’ αυτή.

Ποιες ήταν οι απώτερες επιδράσεις της βίας πάνω στα άτομα που υπέστησαν τον εγκλεισμό στη Μακρόνησο;

Σοβαρότερη, ίσως από την ψυχωσική κρίση, είναι η δυσδιάκριτη, αλλά μόνιμη αλλοίωση της προσωπικότητας του ατόμου που έζησε αυτό το δράμα. Κανείς πια δεν ήταν όπως πριν. Σε πολλούς από τους βασανισμένους στη Μακρόνησο, χάθηκε το ανέμελο του νέου ανθρώπου και αντικαταστάθηκε από μια πίκρα. Η χαρά ζωής, από μια μόνιμη ελαφρά κατάθλιψη ή από μια σκληρή υπέρμετρη μαχητικότητα, όχι πάντα προς τη σωστή κατεύθυνση. Το εύρος των ενδιαφερόντων που ασκούσαν γοητεία πάνω στο άτομο και αυτά που του έδιναν αγαλλίαση, περιορίστηκαν κυρίως στον τομέα της επιβίωσης ή, ειδικά, τον κοινωνικο-πολιτικό αγώνα. Έπρεπε να σκληρύνουν πολύ, στη Μακρόνησο, για να αντέξουν και αυτό άφησε τα κατάλοιπα του. Οι σχέσεις με τους άλλους, γονείς, φίλους ή ερωτικούς συντρόφους, δυσκόλεψαν και συχνά δεν είχαν την άνεση, την τρυφερότητα και τον ενθουσιασμό του παρελθόντος.

Οι απώλειες αυτές ήταν βαρύτερες για όσους υπέγραψαν. Υπήρχε μόνιμα μια βαθιά αυτοϋποτίμηση. Με όσους Μακρονησιώτες μιλούσες αργότερα, δηλαδή 5, 6, 10 χρόνια μετά, σου έλεγαν για εκείνη την «έρμη την υπογραφή» και το «πώς δεν μπόρεσα να αντέξω;» Εξέφραζαν, δηλαδή, μια βαθύτατη αυτομομφή και αυτοϋποτίμηση, έστω και αν έγιναν αργότερα σημαντικοί επιστήμονες, σημαντικοί ερευνητές, σημαντικοί επιχειρηματίες. Μια κατάθλιψη μόνιμη, ψυχολογική, όχι ψυχιατρική, συνόδευσε αυτά τα άτομα για πάντα.

Σε πάρα πολλούς, το σύστημα κατάστρεψε, μελλοντικά, τη χαρά τους. Αυτό, νομίζω, ήταν η βαρύτερη εγκληματική πράξη και εκεί, επίσης, έγκειται η μεγαλύτερη ευθύνη των βασανιστών. Δεν πέτυχαν να διαλύσουν τις προσωπικότητες των βασανιζομένων, απέτυχαν κατά κράτος να τους αλλάξουν ιδεολογία, αλλά άφησαν πίσω τους πολλή δυστυχία.

Όμως, οι διορθωτικοί μηχανισμοί μέσα στην ανθρώπινη φύση είναι τόσο μεγάλοι και τόσοι πολλοί, ώστε ακόμη και ο ψυχικός πόνος στο κολαστήριο της Μακρονήσου να μετουσιωθεί σε στοιχεία ωρίμανσης. Κάποια άτομα μπόρεσαν να αντλήσουν δύναμη και ωριμότητα από αυτή την ψυχοφθόρα εμπειρία. Πρόκειται για κάτι πάρα πολύ δύσκολο και αφορά μερικούς μόνο αυτή η διαδικασία.

 

http://www.inpsy.gr/Articles/Makronisos.htm

*

Όπως παρατηρεί ο Κώστας Παπαϊωάννου σχολιάζοντας την έκθεση του Μπαϊρακτάρη (δες σύνδεσμο ΙΟΥ) τη Μακρόνησο την ίδρυσε η δεξιά, αλλά την επάνδρωσε ο ανθός της αριστεράς, καθώς όχι μόνο τα θύματα, αλλά και οι θύτες, όλοι, σ’ αυτό το κολαστήριο «εμφορούντο υπό της κομμουνιστικής ιδεολογίας». Διέφεραν μόνο τα στάδια της «ασθένειας».

(http://www.spectraarchive.gr/product_info.php?products_id=1120 )

*

Τι βρίσκει κανείς ψάχνοντας… Ένα άρθρο του Γιάννη Καψή, τ. υπουργού του ΠΑΣΟΚ, δημοσιευμένο στο «Εμπρός», 4.10.1949, υπό τον τίτλο «Από την Μακρόνησον – δύο χιλιάδες άνδρες πήραν προχθές τα όπλα»:

Οι ελληνικές νίκες στον Γράμμο, το Βίτσι και σε κάθε γωνιά της Ελληνικής γης υπεχρέωσαν ολόκληρον τον πολιτισμένον κόσμον να ομιλεί, για μια φορά ακόμη, με θαυμασμό για τις ελληνικές αρετές. Του θαυμασμού αυτού δικαιούται ολόκληρος ο ελληνικός λαός και κάθε τμήμα του εθνικού στρατού, από τις εμπροσθοφυλακές μέχρι του τελευταίου βοηθητικού οπλίτου.
Κανείς όμως ειλικρινής παρατηρητής δεν θα μπορούσε να μην αναφέρει και την Μακρόνησον ως έναν από τους συντελεστάς της νίκης.
Είναι πιθανόν η υλική συμβολή της να μην είναι μεγάλη, η ηθική όμως ενίσχυσίς της προς το μαχόμενον έθνος τεραστία. Ήρωας έχουν να επιδείξουν πολλά έθνη, δημιούργημα όμως σαν την Μακρόνησο κανένα. Γι’ αυτό δεν προξενεί έκπληξη ο θαυμασμός όλων των ξένων παρατηρητών οι οποίοι επεσκέφθησαν την νήσον.
Την παρελθούσα Κυριακήν άλλες δύο χιλιάδες Μακρονησιωτών έλαβαν τα όπλα, που τους έδωσεν αυτοπροσώπως ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, για να πυκνώσουν τας τάξεις των μαχομένων συναδέλφων των.
Κάτω από έναν καταγάλανον ουρανόν, τα τμήματα της Μακρονήσου περίμεναν με ανυπομονησίαν τον αρχηγόν του ΓΕΣ που θα τους έδιδε το τιμημένο όπλο και θα τους έλεγε ότι είναι πλέον άξιοι να υπερασπίσουν την σημαία και την πατρίδα των.
Την 9ην πρωινήν ακριβώς οι σάλπιγγες εσήμαναν «προσοχήν». Ο αρχηγός του Επιτελείου αντιστράτηγος Κοσμάς με τον ταξίαρχον-διευθυντήν της Μακρονήσου κ. Μπαϊρακτάρην και άλλους ανωτέρους αξιωματικούς άρχισε την επιθεώρησιν των τμημάτων, ενώ τα πλήθη των προληπτικώς κρατουμένων που είχαν συγκεντρωθή εις τον χώρον της τελετής εξέσπασαν σε ουρανομήκεις ζητωκραυγάς. Ολίγα λεπτά αργότερα τέσσαρες στρατιώται, αντιπρόσωποι των τεσσάρων ταγμάτων που θα συγκροτήσουν οι σκαπανείς, παρετάχθησαν προ των τμημάτων των και εν μέσω ατμοσφαίρας βαθυτάτης συγκινήσεως έλαβαν συμβολικώς τα όπλα από τον αρχηγόν του ΓΕΣ. Μετά την παράδοσιν των όπλων ο αντιστράτηγος Κοσμάς ομίλησε προς τα συντεταγμένα τμήματα και τους ετόνισεν: «Ή εσείς μας εγελάσατε ή εμείς σας αδικήσαμε. Αλλά είμαι βέβαιος ότι σας αδικήσαμε. Όλοι σας είσθε πολύ καλοί Έλληνες, αν δε μερικοί από σας δεν θα πάρουν τώρα αμέσως τα όπλα τούτο δεν σημαίνει ότι είναι ολιγότερον Έλληνες από τους άλλους συναδέλφους των. Απλώς στρατολογικοί λόγοι δεν μας επιτρέπουν να σας εντάξομεν όλους συγχρόνως εις τα μαχόμενα τμήματα. Παιδιά μου κοιτάξτε να τιμήσετε και να δοξάσετε τα όπλα που πήρατε σήμερα». Όταν έκαμε την τελευταίαν αυτήν προτροπήν ο αρχηγός του Επιτελείου ήταν βέβαιος ότι ήταν τελείως περιττή γιατί στα πρόσωπα όλων έβλεπε ζωγραφισμένη την απόφασιν να δρέψουν καινούργιες δάφνες, καινούργιες νίκες, μεγαλύτερες ίσως από όλες τις άλλες.
Μετά την παράδοσιν των όπλων ηκολούθησε παρέλασις των νέων τμημάτων. Ευσταλείς, με άψογον παράστημα οι σκαπανείς παρήλασαν προ των αξιωματικών των οι οποίοι δεν μπορούσαν να κρύψουν την ικανοποίησιν και την υπερηφάνειάν των για την επιτυχία του έργου των.
Μετά την παρέλασίν των οι σκαπανείς το… έρριξαν στο γλέντι, ένα αγνό ελληνικό γλέντι για να γιορτάσουν την ψυχικήν τους αναγέννησιν. Με την συνοδείαν λαϊκών οργάνων οι στρατιώται άρχισαν τον χορόν που τους θύμιζε το πανηγύρι του χωριού τους.
Μέσα στο τεράστιο γήπεδο ασκήσεων του Α΄ τάγματος οι στρατιώται συγκεντρωμένοι κατά… επαρχίας άρχισαν να χορεύουν τους χορούς της ιδιαιτέρας των πατρίδος. Από τον καλαματιανό και τον τσάμικο μέχρι τον κερκυρέικο και τον λεβέντικο πεντοζάλην. Στο χορό παρεσύρθησαν ύστερα από λίγο και οι αξιωματικοί και οι επισκέπται, ακόμη και ο πρώην πρύτανις του Πανεπιστημίου κ. Φωτεινός, ο οποίος στον ενθουσιασμό του ελησμόνησε τα γεράματα και την κούραση του ταξιδίου. Ο ενθουσιασμός όμως έφθασεν εις τα όρια της παραφροσύνης όταν ο ίδιος ο αρχηγός του Επιτελείου ενθουσιασμένος και αυτός ετέθη επικεφαλής του… καλαματιανού και κατάφερε και στον χορό ακόμη να οδηγήσει με επιτυχία τους στρατιώτας του.
Στην διασκέδαση έλαβε μέρος και η ορχήστρα και η χορωδία του Α΄ τάγματος της Μακρονήσου για την αρτιότητα της οποίας έχουμε και άλλοτε ασχοληθεί. Παρ’ όλον ότι πολλά από τα μέλη απεστρατεύθησαν ή ευρίσκονται μεταξύ των μαχομένων τμημάτων η χορωδία έχει την αυτήν όπως άλλοτε αρτιότητα, γεγονός που αποδεικνύει ότι η επιτυχία της δεν οφείλεται εις… συμπτωματικήν συγκέντρωσιν ταλέντων αλλά εις το πνεύμα συνεργασίας που επικρατεί μεταξύ των σκαπανέων. Και μια ο λόγος για ταλέντα θα πρέπει να αναφέρουμε την αποχαιρετιστήριον… παράστασιν των «ταλαντούχων» της Μακρονήσου πολλοί εκ των οποίων συγκαταλέγονται εις τας 2.000 των νέων μαχίμων σκαπανέων.
Αργά το απόγευμα ο αρχηγός του Επιτελείου με τους άλλους ανωτέρους αξιωματικούς και επισκέπτας απεφάσισαν με αρκετήν δυσαρέσκειαν να εγκαταλείψουν την νήσον. Μέχρι της αποβάθρας τούς συνόδευσαν οι νέοι στρατιώται της Ελλάδος οι οποίοι έφθασαν μέχρι της παραλίας ψάλλοντες με τον γνώριμον ενθουσιασμόν τους στρατιωτικά εμβατήρια.
Αυτήν την φορά δεν κρατούσαν πια όπλα – γιατί τα όπλα τα είχαν πάρει – ζητούσαν μόνον με τον ενθουσιασμόν τους να προαναγγείλουν τις νίκες που είναι αποφασισμένοι να κερδίσουν.
Διά μίαν φοράν ακόμη η Μακρόνησος έδωσε νέον αίμα εις την Ελληνικήν Πατρίδα. Εχάρισεν εις το έθνος δύο χιλιάδες στρατιώτες, δύο χιλιάδες ήρωες.Οι νίκες των σκαπανέων της δεν εδόξασαν μόνον την Ελληνικήν ανδρείαν, εδόξασαν και το ελληνικόν πνεύμα, τον ελληνικόν πολιτισμόν. Διότι εάν είναι εύκολον εις τον μηχανικόν πολιτισμόν, τον πολιτισμόν της ατομικής ενεργείας, να καταστρέψει ομαδικώς το ανθρώπινον γένος, του είναι απολύτως αδύνατον να δώσει εις την κοινωνίαν έστω και μίαν νέαν ανθρωπίνην ψυχήν, όπως αυτές που δίδει η Μακρόνησος κατά χιλιάδας.

http://www.phorum.gr/viewtopic.php?f=51&t=152160&start=100

*

Οι δηλωσίες

Και μετά τη δήλωση, τι;  Μια συνέντευξη ενός Ζακυνθινού δηλωσία στον Τάκη Καμπύλη:

http://www.ekathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_11_05/10/2008_287252

*

Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης μιλάει για τις εμπειρίες του από τη Μακρόνησο:

http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=146629&ct=34&dt=03/11/2002

*

Μια ψύχραιμη αποτίμηση, από τον Πάσχο Μανδραβέλη:

Επί της ουσίας (…) υπάρχει μια ουσιαστική διαφορά μεταξύ Μακρονήσου και των υπόλοιπων εκφάνσεων του Εμφυλίου. Ο κολασμός στο ξερονήσι αυτό του Αιγαίου μπορεί να ήταν παράγωγο ενός πολέμου, υπήρξε όμως και μια αντιδημοκρατική εκτροπή του κράτους η οποία πρέπει ρητά να καταδικαστεί για να μην υπάρξουν άλλες στο μέλλον.

http://www.medium.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=2076:2009-01-28-19-03-00&catid=69:2008-09-01-08-37-10&Itemid=91

*

Τραγούδια

Θάνος Μικρούτσικος, Γιάννης Ρίτσος. Ντικ, από την Καντάτα για την Μακρόνησο

 

*

Από το ίδιο: Γερόντοι

 

*

Κι ένα τρίτο, από τον ίδιο δίσκο: Με όλη μου τη φωνή, του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι.

 

*

Ο Στέλιος Καζαντζίδης, σε στίχους Πυθαγόρα και μουσική Λουκά Θάνου.Αντίκρυ στα Μακρόνησα:

 

*

Ο αδελφός τον αδελφό, στίχοι Ιάκωβου Καμπανέλλη, μουσική Μίκης Θεοδωράκης. Τζένη Καρέζη και Βασίλης Παπακωνσταντίνου., από το δίσκοΕχθρός Λαός. Περιέχει τη ρήση περί Παρθενώνα και Μακρονήσου, την οποία υποτίθεται ότι είπε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος.

*

Active Member, ο μπάρμπα Γιάννης και η απολησμονιά. Ξαφνιαστικό!

*

Χρήστος Λεοντής, Γιάννης Ρίτσος, Μανώλης Ξυλούρης. Τούτες τες μέρες, από το δίσκο το καπνισμένο τσουκάλι.

*

Βίκυ Μοσχολιού – το πλοίο είχε όνομα «Πατρίδα». Μιχάλης Μπουρμπούλης και Γιάννης Σπανός. Ίσως το κορυφαίο τραγούδι, απ’ όσα γράφτηκαν για τη Μακρόνησο!

*

Άλλες φωτογραφίες είναι επίσημες (προπαγανδιστικές), άλλες όχι. Σκόπιμα τις έβαλα ανάμικτα στο ποστ.

*

Σύνδεσμοι

Εικόνες από τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας στη ΜΑΚΡΟΝΗΣΟ κατά τις βουλευτικές εκλογές της 5/3/1950

http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=0000018255&tsz=0&autostart=0

Η Μακρόνησος στη Λογοτεχνία (Γιάννης Παπαθεοδώρου)

http://www.lit.auth.gr/sites/default/files/documents/gsg289_tsirimokou_papatheodorou_makronisos.pdf 

Η αφήγηση του Λεωνίδα Μεντάκη, δεκαετίες μετά.

http://www.haniotika-nea.gr/124268-makronisos%C2%B7-topos-basanistiriwn/ 

 

35 σκίτσα του Γ. Φαρσακίδη

http://www.farsakidis.gr/eikastika/category/9-makronisos

Μια ιστοσελίδα αφιερωμένη στη Μακρόνησο, με πολλές φωτογραφίες και εικαστικά

http://makronissos.net/makronissos/makronissos/?lang=el#

Πανελλήνια Ένωση Κρατουμένων Αγωνιστών Μακρονήσου

http://www.pekam.org.gr/index.php

Πόντιοι πρόσφυγες στη Μακρόνησο

https://pontosandaristera.wordpress.com/2010/02/02/makronisi/

Φωτογραφίες και υλικά από το Μουσείο της Μακρονήσου

https://erodotos.wordpress.com/2011/07/21/makronisos-ylika/

Αερο-φωτογραφίες και αερο-βίντεο

http://www.tripinview.com/el/destination/46/%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CE%BA%CF%85%CE%BA%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%82

Οι «αναμορφωτές» (πρόσωπα)

https://trenomag.wordpress.com/2013/05/12/%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CF%81%CE%BF%CE%BD%CE%AE%CF%83%CE%BF%CF%85/

Ο Θανάσης Βέγγος στη Μακρόνησο

https://www.kar.org.gr/2015/06/02/%CE%B7-%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B8%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CE%B7-%CE%B2%CE%AD%CE%B3%CE%B3%CE%BF%CF%85/

*

Από την καλύβα: https://panosz.wordpress.com/2009/10/19/civil_war-25/

Αναθεωρημένη ανάρτηση, με πρόσθετο υλικό.