Καρπενήσι, Ιανουάριος 1949

 

Γράφει ο ΣΑΘ

Ι.-  Η κατάληψη του Καρπενησιού από τον ΔΣΕ (Ιανουάριος 1949) και η ανακατάληψή του από τον Ελληνικό Στρατό.

Στα τέλη Ιανουαρίου 1949, ο διοικητής τού Α΄ Σ.Σ. Θρασύβουλος Τσακαλώτος, έχοντας νωπές ακόμα τις δάφνες που είχε δρέψει εναντίον του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, ετοιμαζόταν να μπει στο νοσοκομείο, υποφέροντας από έλκος στομάχου το οποίο τον ταλαιπωρούσε χρονίως. Ξαφνικά, στις 26 Ιανουαρίου, κλήθηκε να παρουσιαστεί ενώπιον του (φρεσκοδιορισμένου) αρχιστρατήγου Παπάγου. Χωρίς πολλές περιστροφές, ο Παπάγος του ζήτησε να αφήσει τα της Πελοποννήσου σε άλλον, και να αναλάβει την εκκαθάριση της κατάστασης στο Καρπενήσι, το οποίο είχε -εντελώς απροσδόκητα- καταληφθεί από τον ΔΣΕ μια εβδομάδα νωρίτερα. Ο Τσακαλώτος ξαφνιάστηκε και είπε στον αρχιστράτηγο ότι δεν ήταν δυνατόν να τον γυρίζουν ανά την Ελλάδα «σαν μπαλόνι»… Τότε ο Παπάγος, που ήταν πάντα συγκρατημένος σε φιλοφρονήσεις, είπε στον Τσακαλώτο ότι «μόνον ο θρύλος τού Α΄ Σ.Σ. μπορεί ν’ ανατρέψει την κατάστασιν στο Καρπενήσι», συμπληρώνοντας μάλιστα, φανερά συγκινημένος, ότι και ο ίδιος ανέλαβε την αρχιστρατηγία παρότι έπασχε από σοβαρό πνευμονικό νόσημα. Η αποκάλυψη αυτή κατατάραξε τον εξαιρετικά φιλότιμο Τσακαλώτο, ο οποίος το, ίδιο βράδυ, έστειλε στον Παπάγο μια συναισθηματικά φορτισμένη επιστολή με την οποία αποδεχόταν την εντολή για το Καρπενήσι, και μάλιστα ενθουσιωδώς.

Το απομονωμένο και σχεδόν παντελώς αποκομμένο λόγω του χειμώνα Καρπενήσι, κατελήφθη από τον ΔΣΕ στις 19, 20 Ιανουαρίο 1949. Οι μονάδες που το κατέλαβαν, (η μεραρχία «Γιώτη» και η μεραρχία «Διαμαντή»), ήταν οι ίδιες που είχαν καταλάβει λίγο νωρίτερα την Καρδίτσα.

Την επιχείρηση την είχε οργανώσει με εξαιρετική επιμέλεια ο διοικητής του ΚΓΑΝΕ, (Κλιμάκιο Γενικού Αρχηγείου Νότιας Ελλάδας), «Καραγιώργης», ο οποίος, όμως, δεν έλαβε μέρος στην τελική φάση της, διότι τον είχαν καλέσει στο γενικό αρχηγείο τού ΔΣΕ στον Γράμμο.

Η δύναμη των επιτεθέντων ήταν περίπου 3.000 αντάρτες, εκ των οποίων, όμως, πολλοί ήταν καινούργιοι «στο κλαρί» και όχι καλά εκπαιδευμένοι.

Η φρουρά τής πόλης, (περίπου 1500 άντρες), απετελείτο από δύο «ελαφρά» τάγματα πεζικού, χωροφύλακες και τοπικές μονάδες ασφαλείας (MAYκλπ).

Μέσα σε φοβερή χιονοθύελλα, τα πρώτα τμήματα των ανταρτών που εισέδυσαν στο κέντρο τής πόλης, (έχοντας περάσει από αφύλακτες ορεινές διαβάσεις), απομονώθηκαν, και πολλοί αντάρτες αιχμαλωτίστηκαν. Ο πολιτικός επίτροπος ενός τάγματος του ΔΣΕ, για να αποφύγει την αιχμαλωσία, αυτοκτόνησε!

Παρά τη σθεναρή αντίσταση της φρουράς, στις 20.1.1949 η πόλη είχε καταληφθεί από τους αντάρτες. Επρόκειτο να παραμείνει στα χέρια τους επί τρεις σχεδόν εβδομάδες. Όσο καμία άλλη πόλη, δηλαδή.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, για πρώτη φορά στη Νότια Ελλάδα, ο ΔΣΕ είχε χρησιμοποιήσει, (έστω και χωρίς σκοπευτικά), πυροβολικό.

Οι αντάρτες ανεφοδιάστηκαν πλουσιοπάροχα από τις αποθήκες τού Στρατού, στρατολόγησαν περίπου 400 αντάρτες και συναπεκόμισαν 100 πολύτιμα μουλάρια.

Το πλήγμα για την κυβέρνηση ήταν βαρύ, περισσότερο ηθικά και συμβολικά.

Σύμφωνα με τις κομμουνιστικές πηγές, οι απώλειες για την κυβερνητική πλευρά ήταν 245 εκτός μάχης (νεκροί / τραυματίες) και 500 αιχμάλωτοι.

Στη διάστασή της ως αντιπερισπασμός για την ασφυκτική πίεση που δεχόταν ο ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, η επιχείρηση του Καρπενησιού δεν προσέφερε κάτι σημαντικό. Για τον ΔΣΕ της Πελοποννήσου ήταν ήδη πολύ αργά…

Όλως περιέργως, από κάποιες κομμουνιστικές πηγές, η επιχείρηση του Καρπενησιού δεν εξαίρεται ως σπουδαίο γεγονός. Ίσως διότι το άστρο αυτού που την είχε οργανώσει, του Κώστα Γυφτοδήμου (περισσότερο γνωστού ως «Καραγιώργη»), είχε τότε αρχίσει να δύει…

Η επίθεση του Ελληνικού Στρατού για την ανακατάληψη του Καρπενησιού, έλαβε επικές διαστάσεις. Σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς τής κυβερνητικής πλευράς, το πάθος και το μένος τού Στρατού θύμιζε Αλβανία του 1940…Και ο Θρασύβουλος Τσακαλώτος δεν ήταν καθόλου άσχετος με αυτό το κλίμα… Σε ημερησία διαταγή του διαβάζουμε:

«Θα αντλήσωμεν από το Καρπενήσιον όλην την αγανάκτησιν που θα δίδη το φτερούγισμα στα πόδια. Θα τους κυνηγάμε όπου κι αν πάνε. Δεν πρόκειται να σταματήσωμεν ούτε ημέραν ούτε νύκτα. Το 1949 θα αδελφωθεί με το 1940 στην τελικήν καταστροφήν των και την νίκην…»

Εκτός από τον προεξάρχοντα και ‘θορυβώδη’ Τσακαλώτο, ο Παπάγος ανεκάλεσε στην ενέργεια τον επίσης ικανότατο αξιωματικό Παυσανία Κατσώτα, ήδη πολιτευόμενον του Δημοκρατικού Κέντρου. Ο Παπάγος επέλεγε τους κατά τη γνώμη του καλύτερους για την ευόδωση του εθνικά κρίσιμου έργου του, χωρίς να πολυσκοτίζεται για τις ειδικότερες πολιτικές τους τοποθετήσεις. Στις 29 Ιανουαρίου του 1949, και ενώ ο Κατσώτας βρισκόταν στο χωριό του (Σταμνά Μεσολογγίου), τον ειδοποίησαν  ότι ο Παπάγος ζητούσε να τον δει κατεπειγόντως. Την ίδια μέρα, ένα στρατιωτικό αεροπλάνο μετέφερε τον Κατσώτα από το Αγρίνιο στην Αθήνα. Όταν ο Κατσώτας απάντησε θετικά στην πρόσκληση του Παπάγου να αναλάβει την Ανωτέρα Στρατιωτική Διοίκηση Στερεάς και να βοηθήσει τον Τσακαλώτο να ανακαταλάβει το ταχύτερο το Καρπενήσι, ο αρχιστράτηγος τον αγκάλιασε και τον φίλησε συγκινημένος… Ήταν η δεύτερη φορά που ο Παπάγος ανακαλούσε στην ενέργεια τον Κατσώτα. Η πρώτη ήταν το 1940. Η λαμπρή δράση τού Κατσώτα όχι μόνο στην Αλβανία (2/39 Σύνταγμα Ευζώνων) αλλά και στη Μέση Ανατολή και στα Δεκεμβριανά, είναι γνωστή. Ποιος και τι να πει για έναν αξιωματικό που τιμήθηκε με το χρυσό αριστείο ανδρείας δύο φορές και με τον πολεμικό σταυρό τέσσερις φορές, (χώρια την προαγωγή του επ’ ανδραγαθία στη μάχη του Σκρα…).  

Παρενθετική προσωπική κατάθεση: Την άνοιξη του 1941, όταν το μέτωπο είχε καταρρεύσει και ο (σχεδόν) εν διαλύσει στρατός μας γύριζε κακήν κακώς στις εστίες του, κάπου κοντά στα Ιωάννινα, ο αείμνηστος Κατσώτας μάζεψε τους άνδρες του, (μεταξύ των οποίων ήταν και ο μακαρίτης ο πατέρας μου), και τους είπε να μην πάνε καθόλου στα σπίτια τους, αλλά να προσπαθήσουν, (όπως θα προσπαθούσε και αυτός ο ίδιος), να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή και να συνεχίσουν από εκεί τον πόλεμο!! Ο πατέρας μου του ζήτησε την άδεια να πάρει ένα από τα εγκαταλελειμμένα μουλάρια τού Στρατού, (ως αντιστάθμισμα για το μουλάρι που η οικογένεια του πατέρα μου είχε χάσει λόγω της επίταξης του 1940), αλλά ο Κατσώτας δήλωσε αναρμόδιος. Άλλοι, (πιο πρακτικοί αυτοί), έπαιρναν μουλάρια (και όχι μόνο) χωρίς να ρωτήσουν κανέναν. Ο πατέρας μου γύρισε στο σπίτι του, (στην ορεινή Τριχωνίδα Αιτωλ/νίας), περπατώντας «μέσα τα β’να» επί οκτώ ημέρες… Κλείνει η παρένθεση.

Τη θέση αυτή (ΑΣΔΣ) κατείχε ως τότε ο Βενετσάνος Κετσέας, ο οποίος, όμως, καρατομήθηκε ακαριαία από τον Παπάγο, (παρότι ήταν προσωπικός φίλος του τελευταίου), γιατί θεωρήθηκε υπαίτιος για την πτώση τού Καρπενησιού. Και όχι μόνο καρατομήθηκε, μα και παραπέμφθηκε στο Στρατοδικείο. Ο Παπάγος ήθελε να δείξει ότι θα επέβαλε σιδηρά πειθαρχία προς κάθε κατεύθυνση. Η δίκη έγινε κεκλεισμένων των θυρών. Τον γλύτωσε πριν απ’ όλους ο ίδιος ο Τσακαλώτος, καταθέτοντας υπέρ του με παρρησία και θέρμη. Ο Κετσέας αθωώθηκε παμψηφεί. Στο τέλος της διαδικασίας, ο ατυχήσας στρατηγός έσκυψε και φίλησε τα χέρια τού Τσακαλώτου…

Ο ίδιος ο Κετσέας, πάντως, στον οποίον και ο Ζαφειρόπουλος («Ο Αντισυμμοριακός Αγών») επιρρίπτει την κύρια ευθύνη για την πτώση τού Καρπενησιού, ισχυρίσθηκε ότι η Ράχη Τυμφρηστού, το κλειδί δηλαδή του Καρπενησιού, έμεινε αφύλακτη διότι ο ίδιος είχε λάβει εντολή από τους «παραπάνω» να αποσύρει από εκεί την αξιόλογη δύναμη που την φύλαγε. Αν ο ισχυρισμός αυτός του Κετσέα έχει βάση ή όχι, δεν είναι γνωστό.

Η γενική επίθεση (1η Φεβρουαρίου 1949) για την ανακατάληψη του Καρπενησιού, ήταν εντυπωσιακή (σε όγκο δυνάμεων) αλλά και θυελλώδης. Μια μεραρχία και δυο ταξιαρχίες πεζικού, τρεις μοίρες ΛΟΚ, ένα επιπλέον τάγμα πεζικού αποσπασθέν από την VIII μεραρχία, πυροβολικό, τεθωρακισμένα, αεροπλάνα, και 29 (!) τάγματα Εθνοφρουράς. Ωστόσο το χιόνι την καθήλωσε προσωρινά. Οι αντάρτες αμύνθηκαν λυσσαλέα, αλλά η τύχη τους ήταν προδιαγεγραμμένη. Την 8η Φ/ρίου 1949, τα πρώτα τμήματα του Ελληνικού Στρατού μπήκαν στο Καρπενήσι. Όταν οι λαβίδες τών κυβερνητικών δυνάμεων (Από Λαμία κυρίως αλλά και από Αγρίνιο) προσέγγισαν η μια την άλλη, άρχισε μια απηνής καταδίωξη των ανταρτών, μέρα και νύχτα, και η όλη επιχείρηση εξελίχθηκε σ’ έναν άνευ προηγουμένου χειμερινό πόλεμο 20 ημερών, σε μια από τις τραχύτερες περιοχές τής χώρας (Βαρδούσια, Γκιώνα, Οίτη, Παναιτωλικό). Δυστυχώς, όμως, για τον Ελληνικό Στρατό, ο κύριος όγκος των δυνάμεων του ΔΣΕ, κατάφερε -για μια ακόμα φορά- να ξεγλιστρήσει μέσα απ’ τις βουνοκορφές και να διαφύγει προς Άγραφα.

Η «ευφροσύνη» τού Γενικού Επιτελείου ήταν τόση, ώστε το στρατιωτικό ανακοινωθέν του για την ανακατάληψη του Καρπενησιού, ξέφυγε από την συνήθη ξηρότητα:

«Πληθυσμός αλλόφρων υποδέχεται τμήματα. Μικρά παιδιά σβήνουν και καταστρέφουν τας προδοτικάς επιγραφάς Εαμοσλάβων…»

Μέσα στις τρεις εβδομάδες της κυριαρχίας τού ΔΣΕ στο Καρπενήσι, έγιναν πολλά και διάφορα: Λεηλασία αποθηκών τού Στρατού και περιουσιών αντιφρονούντων, εκτελέσεις, απαγωγή αμάχων, καταστροφές δημοσίων κτιρίων. Πέραν αυτών, οι Καρπενησιώτες πήραν μια γεύση «λαϊκής εξουσίας». Το Επαρχιακό Συμβούλιο Ευρυτανίας (κατά τα πρότυπα του ΕΑΜ) φρόντισε για τη μισθοδοσία τών δημοσίων υπαλλήλων (συμπεριλαμβανομένων και των ιερέων), με χρήματα, βεβαίως, που προήλθαν από την «ανάληψη» «άπαντος» του χρηματικού ποσού που βρέθηκε στα χρηματοκιβώτια των τραπεζών τής πόλης (1.193.996.807 δραχμές)!

Δεν έλειψαν και οι διαφωτιστικές ομιλίες αλλά και οι γιορτές!

Το επίσημο κράτος έκαμε την επανεμφάνισή του στο Καρπενήσι με φάλαγγα 120 αυτοκινήτων γεμάτων εφόδια διάφορα και φαρμακευτικό υλικό, με επικεφαλής τον τότε υπουργό Προνοίας Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Υπολογίζεται ότι 1200 περίπου Καρπενησιώτες είχαν απαχθεί από τον ΔΣΕ και 500 περίπου άτομα είχαν πεθάνει από τις κακουχίες και το κρύο, στην προσπάθειά τους να διαφύγουν μέσα απ’ τα χιονισμένα βουνά. Αναφέρονται ακόμα και ανατριχιαστικές εκτελέσεις μικρών παιδιών μαζί με τους γονείς τους… Πολλοί από τους εκτελεσθέντες ήταν άνδρες των τοπικών ΜΑΥ, τους οποίους οι κομμουνιστές αποκαλούσαν «μαυροσκούφηδες». Μερικά από τα πτώματα των ανδρών αυτών, βρέθηκαν ακρωτηριασμένα ή καμένα με βενζίνη…

Σημείωση: Η ως άνω αφήγηση στηρίζεται στο εξαιρετικό βιβλίο τού Αλέξανδρου Ζαούση «Η Τραγική Αναμέτρηση», Ωκεανίδα 1995, τόμος Β΄, σελ. 174-192. 

ΙΙ.-  Επιχείρηση Καρπενησίου

Του Χαρ. Φλωράκη (Γιώτη), Υποστράτηγου του ΔΣΕ

Η μάχη του Καρπενησιού αποτελεί αναμφισβήτητα ένα σταθμό, τουλάχιστο για τα τμήματα του Δ.Σ. της Ν. Ελλάδας για τους παρακάτω λόγους:

1) Γιατί η επιχείρηση του Καρπενησιού, που άρχισε στις 19 του περασμένου Γενάρη, αποτελεί την αρχή ξετυλίγματος σοβαρών γενικότερων επιχειρήσεων στο χώρο της Ευρυτανίας στην αρχή και την επέκτασή των, δίχως διακοπή και ανάπαυλα, σε όλο σχεδόν το χώρο της Θεσσαλίας – Ρούμελης – Βάλτου, όπου και μέχρι σήμερα συνεχίζονται.

2) Γιατί με την επιχείρηση του Καρπενησιού τα τμήματα του Κ.Γ.Α.Ν.Ε. άρπαξαν πρώτα τον εχθρό στα 1949 και ακόμα οι επιχειρήσεις αυτές έχουν σχέση και γιατί έπαιξαν ρόλο σοβαρό στις προετοιμασίες, προθέσεις και σχέδια του εχθρού στο χώρο του Κ.Γ.Α.Ν.Ε.

3) Γιατί για πρώτη φορά δόθηκε αποστολή να καταληφθεί και διατηρηθεί συγκεκριμένη πολη.

4) Γιατί τα τμήματα της Ν. Ελλάδας με τη μάχη του Καρπενησιού για πρώτη φορά άνοιξαν ένα καθαρό μέτωπο, πράγμα που συμβαίνει με ολόπλευρη προσπάθεια μαχητών και στελεχών και διοικήσεων ν’ ανταποκριθούν σε κάτι το καινούργιο, να διατηρήσουν το Καρπενήσι, ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός μετώπου (προσαρμογή τακτικής και σε συνθήκες Νοτιοελλαδίτικες, προβλήματα εφοδιασμού, τραυματιών κλπ.).

5) Γιατί για πρώτη φορά χρησιμοποίησαν πυροβολικό. Η υπόθεση της επιχείρησης του Καρπενησιού δεν αποτελεί μονάχα σταθμό για τα τμήματα του Δ.Σ. της Ν. Ελλάδας, αλλά έχει και γενικότερη σημασία.

Η μελέτη και τα συμπεράσματα των επιχειρήσεων του Καρπενησιού δε θα πλουτίσουν μονάχα την πείρα μας από την άποψη της οργάνωσης και διεξαγωγής μιας επιχείρησης σε πόλη κλπ, αλλά ακόμα θα δείξει το πραγματοποιήσιμο ή όχι μιας διαταγής, μιας αποστολής που δόθηκε από το Γ.Α. και τον ίδιο προσωπικά τον αρχηγό του λαϊκοαπελευθερωτικού μας κινήματος σ. Ν. Ζαχαριάδη, δηλ. να κρατηθεί το Καρπενήσι.

Η εξέταση των επιχειρήσεων αυτών θα δώσει μια απάντηση βγαλμένη από την ίδια τη ζωή στις οπορτουνιστικές θεωρίες και εκδηλώσεις δηλ. αν μπορεί ο Δ.Σ. να διατηρήσει πόλεις ή όχι. Δε μιλούν για κατάληψη, γιατί αυτό το έδειξε. Για τη σωστή καλύτερη μελέτη επιβάλλεται το χώρισμα των επιχειρήσεων αυτών σε τρεις περιόδους, παρ’ όλο που είχαν μια συνοχή, αλληλοεξάρτηση.

1) Κατάληψη του Καρπενησιού.

2) Διατήρηση και προσπάθεια για διατήρηση.

3) Επιχειρήσεις μετά απ’ την ανακατάληψη απ’ τον εχθρό της πόλης του Καρπενησιού.

Επειδή πιθανόν να γεννήθηκαν ερωτήματα ή συζητήσεις γύρω από τη θέση για τη διατήρηση του Καρπενησιού από συναγωνιστές που τυχόν επηρεάστηκαν από τη λυσσασμένη προσπάθεια του εχθρού, ντόπιου και ξένου (Ραδιοσταθμός Λονδίνου, Ν. Υόρκη κλπ., κλπ.) δηλαδή «Να, ο εχθρός το πήρε το Καρπενήσι παρ’ όλο που το είπε ο Ζαχαριάδης» (άρα ο Δ.Σ. δεν μπορεί να κρατήσει πόλεις κλπ., άρα, άρα κλπ. Προκαταβολικά λέω τούτα (γιατί στο τωρινό μου άρθρο θα περιοριστώ στην πρώτη περίοδο «Επιχείρηση για την κατάληψη της πόλης»), που σήμερα είναι μια συνείδηση σε όλους τους μαχητές και στελέχη των τμημάτων του Κ.Γ.Α.Ν.Ε. Οτι αν δε γίνονταν ορισμένα λάθη και δεν υπήρχαν ορισμένες αδυναμίες που δεν ξεπεράστηκαν στην πορεία των επιχειρήσεων μπορούσαμε με τις ίδιες δυνάμεις που πήραν μέρος και τα ίδια μέσα, να κρατήσουμε το Καρπενήσι άλλο τόσο. Τώρα τι θα έβγαζε το χρονικό διάστημα άλλο τόσο, είναι άλλη υπόθεση που μπορεί να εξεταστεί και μάλιστα από αρμοδιώτερους.

Σημασία και επιδιώξεις

Η επιχείρηση του Καρπενησιού είχε γενικώτερη πολιτικοστρατιωτική σημασία. 1) Ο μοναρχοφασισμός θα έχανε μια πόλη – δεύτερη μέσα στον ίδιο μήνα – πρωτεύουσα νομού, γνωστή και έξω από τα ελληνικά σύνορα από την ιστορία της κατά τον αγώνα της κατοχής. 2) Γιατί η πόλη αυτή βρίσκεται πολύ μακριά από τα σύνορα και σε περιοχή που ο μοναρχοφασισμός ισχυρίζεται ότι ξεκαθάρισε από το Δ.Σ. 3) Γιατί ο μοναρχοφασισμός θα δέχονταν ένα τέτοιο γερό χτύπημα στις ιδέες που διατυμπάνιζε ότι με την τοποθέτηση του Παπάγου σαν αρχιστράτηγου θα διορθώνονταν τα πράγματα. 4) Θα έχανε την πιο βαθειά προωθημένη βάση του που είχε για τις εκστρατείες του στη Ρούμελη και τη Δυτική Θεσσαλία. Ολα τα παραπάνω είναι εκείνα που βασικά χαρακτηρίζουν τη σημασία της επιχείρησης αυτής. Ακόμα με την επιχείρηση αυτή επιδιώκαμε την πραγματοποίηση ενός ακόμα μέρους του γενικώτερου σχεδίου του ΚΓΑΝΕ για την εκπλήρωση της στρατηγικής του αποστολής, δηλ. για την κατάληψη του Καρπενησιού. 1) Να στρατολογήσουμε. 2) Να εξοντώσουμε ή αιχμαλωτίσουμε την εχθρική φρουρά (1.200). 3) Να πάρουμε τις αποθήκες και εφόδια που θα βοηθούσαν αποφασιστικά για την πραγματοποίηση των παραπέρα επιδιώξεών μας. 4) Να αποκαταστήσουμε μια εδαφική ενότητα στον κεντρικό και νότιο κορμό της Πίνδου. 5) Να αναγκάσουμε τον εχθρό στην προσπάθειά του να το ανακαταλάβει να μπλέξει όλες τις δυνάμεις του που είχε στη Θεσσαλία – Ρούμελη για ξεκούραση, ανασυγκρότηση μέσα στην καρδιά του χειμώνα, να συγκεντρώσει και άλλες στο χώρο της Θεσσαλίας – Ρούμελης και να τις φθείρουμε πάνω στους ορεινούς όγκους, να ανακουφίσουμε τα μαχόμενα τμήματα στην Πελοπόννησο, να δώσουμε τη δυνατότητα σ’ άλλα τμήματα του ΚΓΑΝΕ να εκμεταλλευτούν τις ευνοϊκές συνθήκες που θα δημιουργούνταν. Μπορούμε να πούμε ότι οι παραπάνω επιδιώξεις μας βασικά πραγματοποιήθηκαν, με τις απώλειες του εχθρού, με τα λάφυρα, με τα τρόφιμα, με τις εχθρικές δυνάμεις που κινητοποιήθηκαν. Ηταν εύκολος στόχος το Καρπενήσι; Είναι γεγονός ότι ο στόχος αυτός παρουσίασε ορισμένα σοβαρά πλεονεχτήματα, πρώτα από την ίδια τη γεωγραφική θέση και το γεγονός ότι είναι απομακρυσμένος από σοβαρές εχθρικές βάσεις. Υστερα μπορείς να τον απομονώσεις μάλλον εύκολα από μηχανοκίνητα και εχθρικές ενισχύσεις, μπορείς να φτάσεις κοντά στο στόχο χωρίς να γίνεις αντιληπτός. Εκτός από το στόχο, όλος ο γύρω χώρος ήταν ελεύθερος και μπορούσες να κινείς άνετα εφοδιασμό, τραυματίες, εφεδρείες για να συνεχίσεις τον αγώνα. Τα παραπάνω πλεονεχτήματα για μας, ο εχθρός φρόντισε να τα εξουδετερώσει ρίχνοντας δυσανάλογο βάρος στην οχύρωση σε σχέση με άλλες πόλεις της Ν. Ελλάδας και βασικά να στηρίξει την όλη υπεράσπιση του Καρπενησιού σε μια καλή οχύρωση και τη διατήρηση ισχυρής φρουράς. Στον τρόπο αυτό τον βοήθησαν πολύ τα υψώματα Αη Δημήτρης – Ρόβια – Αη Σωτήρας – Αντέρεισμα Πρ. Ηλία, που αποτελούν φυσικά οχυρά, δεσπόζουν και ελέγχουν ολόκληρη την πόλη, η δε μεταξύ των θέση είναι τέτοια που ο συνδυασμός όπλων και πυρών ανά δυο υψώματα δημιουργούν φραγμό για την είσοδο στην πόλη. Εκτός από την οχύρωση των παραπάνω υψωμάτων οχύρωσε και την ίδια την πόλη με πολυβολεία από μπετόν αρμέ στους δρόμους και ιδιαίτερα στα σταυροδρόμια, ορισμένα χτίρια, καμπαναριά κλπ. είχε δυο σειρές συρματοπλέγματα και μέσα στην πόλη είχε δυο ελαφρά τάγματα πεζικού, το σώμα Φατούρου από 100 μαυροσκούφηδες, 80 χωροφύλακες και 300 μάυδες. Σχετικά με την οχύρωση και την αντίληψη που επικρατούσε αξίζει να αναφερθεί τούτο. Στο Καρπενήσι πιάστηκαν εγκληματίες του λαού που έμεναν στη Λαμία και που μετά το χτύπημα της Καρδίτσας ήρθαν στο Καρπενήσι γιατί εκεί νοιώθανε τον εαυτό τους πιο ασφαλισμένο. Κάνοντας μια γενική εκτίμηση για το στόχο βγάζεις το συμπέρασμα ότι το Καρπενήσι ήταν δύσκολος στόχος και ο δυσκολότερος που αντιμετώπισαν μέχρι σήμερα τα τμήματα του ΚΓΑΝΕ.

Πώς πετύχαμε την κατάληψη

1) Είχε γίνει μια σοβαρή και καλή προετοιμασία.

2) Στα τμήματα, δηλαδή ένα μήνα πριν, είχαν γίνει δυο επιχειρήσεις, της Καρδίτσας και των Σοφάδων. Η πρώτη ήταν πετυχημένη, η άλλη όχι. Και για τις δυο αυτές επιχειρήσεις έγινε γόνιμη σύσκεψη των στελεχών και βρέθηκαν οι αιτίες που στη μια έδωκαν την επιτυχία και στην άλλη όχι.

Τα συμπεράσματα αυτά αναλύθηκαν μέχρι κάτω παράλληλα με βάση αυτά έγιναν και ασκήσεις εφαρμογής σε κατωκημένους τόπους.

Μετά τις ασκήσεις ακολούθησε κριτική της άσκησης. Η δουλειά αυτή είχε ακόμα και τούτο το καλό. Ιδιαίτερα για επιχειρήσεις όχι πετυχημένες βοήθησε αποφασιστικά στο να μην έχουμε μεταπτώσεις του ηθικού των τμημάτων, γιατί βλέπουν μαχητές και στελέχη τους λόγους που δεν πέτυχε η επιχείρηση και τι πρέπει να γίνει. Ετσι τα τμήματά μας και μετά την επιχείρηση των Σοφάδων διατήρησαν τον αέρα και τη φόρμα της επιχείρησης της Καρδίτσας. Στις διάφορες συσκέψεις εκτός των άλλων διαπιστώσεων εκδηλώθηκαν αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα των πάντζερ, μπουκάλας αντιαρματικού τυφεκιού κλπ.

Οι αμφιβολίες αυτές εκδηλώθηκαν από συναγωνιστές που ή δεν τα κατάφεραν στην τακτική της χρησιμοποίησης ή δεν παίρνουν κανένα μέτρο για τη συντήρησή τους ή πηγαίνουν να εξαρτήσουν την όλη επιτυχία ή να στηρίξουν την αποτυχία της επιχείρησης από τα μέσα πυρός αυτά και εφόσον αυτά είναι αμφίβολα, συνεπώς αυτού οφείλεται η αποτυχία μας.

Μετά το ξερίζωμα των αντιλήψεων αυτών έγινε επίδειξη των παραπάνω μέσων σε εικονικό στόχο για ν’ αποχτήσουν κατ’ αρχή όλοι οι μαχητές και στελέχη εμπιστοσύνη στα μέσα, ακόμα και εκπαίδευση για τη συντήρησή του και τακτική χρησιμοποίηση.

Με την τέτοια δουλειά έγινε στην πράξη αφομοίωση της πείρας δηλ. βελτίωση και ανάπτυξη της εκπαίδευσης και στρατιωτικής κατάρτισης μαχητών και στελεχών.

Μέσα στο χρονικό διάστημα από τις επιχειρήσεις Καρδίτσας – Καρπενησιού έγινε η ανάλυση της απόφασης του ΠΓ για τη δουλιά του ΚΓΑΝΕ. Η δουλιά αυτή κατατόπισε πολιτικά, πλούτισε ακόμα την πείρα και άνοιξε προοπτική στους μαχητές και στελέχη. Παράλληλα με τις ασκήσεις τα τμήματα προσανατολίζονταν ιδεολογικά για δυσκολότερες επιχειρήσεις, για πιο οχυρωμένους στόχους. Εμείς πιστεύουμε ότι η σωστή μελέτη των επιχειρήσεων πετυχημένων ή όχι και σύγχρονη πρακτική εφαρμογή των συμπερασμάτων με εξασκήσεις ελεγχόμενες, αποτελεί βασικά την πραχτική και συγκεκριμένη εκδήλωση της γενικής θέσης που πάντα βάζουμε ότι πρέπει να προσέξουμε τον τομέα της εκπαίδευσης κλπ. Ακόμα προσέχτηκε η σύνθεση των ομάδων, η συμπλήρωση των διοικήσεων. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι κατορθώθηκε στο χρονικό αυτό διάστημα να γίνει μια καλή προπαρασκευή στρατιωτικοπολιτική – τεχνική, ιδεολογική – οργανωτική μέσα στην πορεία των επιχειρήσεων που κάναμε στον κάμπο Σοφάδων -Δεμερλί κι έτσι τα τμήματα ήταν έτοιμα για σοβαρή επιχείρηση.

Εξασφαλίσαμε σχεδιάγραμμα πόλης, θέσεις εξωτερικών φυλακίων από άμεση παρατήρηση, υπόλοιπες αντιστάσεις, ποιότητα οχυρών, βασική κατεύθυνση πυρών, συρματοπλέγματα, ναρκοπέδια και συνήθειες του εχθρού, από γλώσσες που έφερε ομάδα ελεύθερων σκοπευτών που γι’ αυτό το σκοπό επίμονα ενέδρευε κοντά στην πόλη.

Ακόμα η διοίκηση εξασφάλισε να μαθαίνει έγκαιρα κάθε μεταβολή του στόχου από κατάλληλο στέλεχος που για τη δουλιά αυτή είχε διαθέσει. Ετσι εξασφαλίσαμε καλές πληροφορίες για την εχθρική διάταξη. Εγινε αναγνώριση όλων των δρομολογίων, ακόμα και των θερινών μέσω Βελουχίου. Βρέθηκαν αρκετοί οδηγοί. Ετσι η διοίκηση εξασφάλισε τις βασικές προϋποθέσεις για τη σύνταξη του σχεδίου ενέργειας.

Σχέδιο ενέργειας

Τρία πράγματα ήταν εκείνα που βασικά καθόρισαν το σχέδιο ενέργειας.

1) Η πείρα των προηγούμενων επιχειρήσεών μας σε κατοικημένους τόπους.

2) Οι δυνάμεις και τα μέσα που διαθέταμε εμείς σε σχέση με τον εχθρό.

3) Η περιμετρική ισχυρή αμυντική διάταξή του.

Στις προηγούμενες επιχειρήσεις αποδείχτηκε ότι η τολμηρή, αποφασιστική, γρήγορη διείσδυση προς το κέντρο της πόλης συγκλονίζει κυριολεκτικά τον εχθρό, τον αιφνιδιάζει και γενικά τον παραλύει. Είναι φυσικό πράγμα για τον εχθρό αυτό γιατί δεν έχει ηθικό, δεν έχει ψυχή, δεν έχει πνεύμα αυτοθυσίας και αυταπάρνησης, στοιχεία απαραίτητα για να αντιμετωπίσεις κάτι το τολμηρό. Η διείσδυση μέσα στη φωλειά του και εκεί μάλιστα που νοιώθει τον εαυτό του ασφαλισμένο είναι πράγμα τολμηρό και σαν τέτοιο, πρέπει να τον αιφνιδιάζει και να τον τρομάζει. Αν αυτό μάλιστα το δούμε με την ουσιαστική αχρήστευση των εξωτερικών αντιστάσεων που σε ορισμένες πόλεις ο εχθρός στηρίζει βασικά την υπεράσπισή του και τις ελπίδες του, τότε μπορούμε να δούμε σ’ όλη της την έκταση τη σαστιμάρα που παθαίνει ο εχθρός με τη διείσδυση. Τότε σ’ αυτόν μοναδική σκέψη που κυριαρχεί είναι το πώς θα σωθεί και περιορίζεται βασικά, αν δεν το βάλει στα πόδια, σε μια παθητική άμυνα χρησιμοποιώντας για τούτο, ό,τι έχει και δεν έχει, εφεδρείες του, μηχανοκίνητα κλπ. Η διείσδυση μεταφέρει τον πόλεμο μέσα στην πόλη, τα τμήματα φυλάγονται πιο πολύ από τα μέσα του εχθρού (όλμοι, πυροβολικό, αεροπορία). Το μπάσιμο στην πόλη ανεβάζει το ηθικό των τμημάτων γιατί βλέπουν την αρχή της πραγματοποίησης του σκοπού.

Η διείσδυση δίνει τη δυνατότητα να απομονώσεις και εξουδετερώσεις τις εχθρικές αντιστάσεις, πιο εύκολα, με λίγες απώλειες γιατί βασικά είναι προσανατολισμένες προς τα έξω, αποφεύγεις να πέσεις στο σχέδιο πυρός της αντίστασης, μπορείς να την πλησιάσεις καλύτερα χρησιμοποιώντας σπίτια κλπ. και το γεγονός ακόμα ότι απομονώνονται από το κέντρο έχει σημασία στην αντοχή της αντίστασης. Το βασικώτερο της τακτικής, το να ρίξεις το κέντρο βάρους στη διείσδυση απασχολώντας ή απομονώνοντας τις άλλες αντιστάσεις είναι ότι εξοικονομείς δυνάμεις έμμεσα και έτσι μπορείς να εξασφαλίσεις υπεροχή. Η παραπάνω τακτική έχει ένα λεπτό σημείο που αν δεν προσεχτεί μπορεί να στοιχίσει σοβαρές ζημιές και την ίδια την επιχείρηση. Το σημείο αυτό είναι ότι πρέπει να εξασφαλίσεις το διάδρομο της διείσδυσης πάση θυσία ανοιχτό και κάτω από τον απόλυτο έλεγχό σου. Ο διάδρομος αυτός πρέπει να ενισχύεται συνεχώς, να πλαταίνει και να διατηρείται η συνοχή, γιατί αν τυχόν δημιουργήσει διάκενο στα τμήματα της διείσδυσης αποτελεί κίνδυνο εγκλωβισμού και εξόντωσης. Ετσι υπολογίζοντας στις δυνάμεις και μέσα που διαθέτουμε και την εξωτερική οχύρωση του εχθρού δεν μπορούσε να χαρακτηρίζει άλλη τακτική, το σχέδιο ενέργειας. Το πρόβλημα τώρα περιορίζονταν να βρεθεί το κατάλληλο σημείο της εχθρικής διάταξης που θα γίνονταν η διείσδυση και στο σημείο που θα δημιουργούνταν το ρήγμα, δηλ. να βρεθεί το ασθενέστερο και ευπαθές σημείο του εχθρού. Τέτοιο σημείο πάντα υπάρχει σε μια διάταξη, αρκεί να μπορούμε να το βρίσκουμε. Στη συγκεκριμένη περίπτωση το σημείο αυτό ήταν μεταξύ Ρόβια και αντέρεισμα Πρ. Ηλία. Το σημείο αυτό ήταν με την αραιότερη διάταξη, η διαμόρφωση του εδάφους σε κάλυπτε ιδιαίτερα τη νύχτα από τα διασταυρούμενα πυρά από τα Ρόβια και αντέρεισμα Πρ. Ηλία. Ακόμα στο σημείο αυτό ο εχθρός είχε κάποια επανάπαυση γιατί στηρίζονταν στο αδιάβατο του Βελουχιού. Τα τμήματά μας το αδιάβατο του Βελουχιού το χρησιμοποίησαν σαν το καλύτερο πλεονέκτημα για την ενέργειά τους. Με βάση τα παραπάνω καθορίστηκε και το σχέδιο ενέργειας. Το σχέδιο αυτό αναλύθηκε στις διοικήσεις των ταξιαρχιών και ταγμάτων πάνω σε ανάγλυφη αναπαράσταση της πόλης και γύρω χώρους, εκεί μελετήθηκε το σχέδιο ενέργειας από τις διοικήσεις ταγμάτων, λόχων και διμοιριών μαζί με τις οδηγίες.

Εκτέλεση – διεύθυνση

Εδώ χωρίς εξαίρεση μαχητές και στελέχη αγωνίστηκαν υποδειγματικά για την εκτέλεση. Οι διοικητές εξασφάλισαν με τα μαχόμενα τμήματα μια πάρα πολύ καλή σύνδεση. Η διεύθυνση της επιχείρησης είχε τηλεφωνική επικοινωνία μέχρι και λόχο. Σε κάθε στιγμή είχε εικόνα (πλην ενός τάγματος για χρονικό διάστημα 6 ώρες) της τακτικής κατάστασης. Ακόμα κατορθώθηκε η διεύθυνση της επιχείρησης κατά τη διάρκεια της μάχης να έχει συνεχή επαφή με το ίδιο το Γ.Α. και να το ενημερώνει. Ετσι κατορθώθηκε να δώσει τη δυνατότητα στο Γ.Α. να καθοδηγήσει την επιχείρηση παρ’ όλο που η απόσταση που μας χώριζε ήταν εκατοντάδες χιλιόμετρα. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης υπήρχαν στιγμές που η διεύθυνση επιχείρησης και οι παρακάτω διοικήσεις βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Στιγμές τέτοιες που πραγματικά κρίνανε την επιχείρηση. Στις στιγμές αυτές ήρθε η πολύτιμη συμβολή του Κόμματος του ίδιου του ΠΓ που σύγχρονα με το Γ.Α., παρακολουθούσε την επιχείρηση. Το τηλεγράφημά του ήρθε τη στιγμή που προσπαθούσαμε να ενισχύσουμε το ρήγμα με το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών μας που χρειάζονταν αποφασιστικότητα, ταχύτητα, επιμονή. Το τηλεγράφημα αυτό που χάρη στην καλή σύνδεση πήραν γνώση την ίδια σχεδόν στιγμή όλα τα στελέχη και αρκετοί μαχητές ήταν εκείνο που έδωσε κυριολεκτικά φτερά και με μια ορμητική επίθεση των τμημάτων μας προς το κέντρο δώσαμε το τελικό χτύπημα στον εχθρό.

Από τα παραπάνω βγαίνει ότι το ζήτημα της σύνδεσης είναι καθοριστικός παράγοντας και δίχως αυτή δε νοείται επιχείρηση. Οτι πρέπει να είσαι σε θέση να εκτιμάς την κάθε φορά στιγμή και ανάλογα να επεμβαίνεις αποφασιστικά με όλα τα μέσα με τη διαταγή, με τη συμβολή, με το κύρος σου, με το δεσμό σου κλπ. (περίπτωση Π.Γ. και Γ.Α.)

Διαβάζοντας κανένας όλα τα παραπάνω θα ήταν λάθος να βγάλει το συμπέρασμα ότι στην επιχείρηση του Καρπενησιού, αφού μάλιστα είχε τόση επιτυχία κλπ. πήγαν όλα μέλι γάλα που λένε.

Και εδώ παρουσιάστηκαν σφάλματα και αδυναμίες. Ηταν όμως τέτοια που δεν επέδρασαν στην τελική έκβαση της επιχείρησης. Χάρη στην έγκαιρη επέμβαση αποτράπηκε η τυχόν συνέπεια που θα μπορούσαν να ‘χουν. Εδώ θα αναφέρω ορισμένα βασικά.

1) Υπήρξε μια παρέκκλιση μεταξύ του σχεδίου και της εφαρμογής δηλαδή το σχέδιο στηρίζονταν στην αποφασιστική διείσδυση και τη δημιουργία ρήγματος από την κατεύθυνση που προαναφέραμε (μεταξύ Ρόβια και αντέρεισμα Πρ. Ηλία), με παρενοχλήσεις ή απομόνωση των άλλων αντιστάσεων κατ’ αρχήν πλην μιας ενέργειας για αιφνιδιαστική κατάληψη του Αη Δημήτρη. Η διεύθυνση της επιχείρησης επηρεάστηκε από εισηγήσεις των παρακάτω διοικήσεων και επέτρεψε ν’ αναλάβουν σοβαρότερη ενέργεια και σε άλλους τομείς για εξόντωση αντιστάσεων κλπ. Ετσι είχαμε σαν αποτέλεσμα να περισπάσουμε την προσοχή από την κύριά μας προσπάθεια να μπλέξουμε και φθείρουμε δυνάμεις που ήταν πολύτιμες, ακόμα ένα κομμάτι της εφεδρείας τοποθετήθηκε σε μέρος τέτοιο που δεν εξυπηρετούσε την κύρια προσπάθεια και όταν χρειάστηκε για ενίσχυση του ρήγματος δεν το είχε η διεύθυνση άμεσα στα χέρια της. Εδώ βγαίνει καθαρά από τη στιγμή που καθορίζεται η κύρια προσπάθεια, η κύρια ενέργεια, όλη η προσοχή, όλες οι προσπάθειες και ενέργειές μας πρέπει να εξυπηρετούν το σκοπό αυτό. Στην εκτέλεση του παραπάνω σκοπού πρέπει να μας διακρίνει σταθερότητα και αδιαλλαξία. Η τοποθέτηση της εφεδρείας πρέπει να είναι προσανατολισμένη να εξυπηρετήσει βασικά το σκοπό αυτό.

2) Στη χρησιμοποίηση του πυροβολικού υπήρξε μια ταλάντευση σχετικά με τον τρόπο της πιο θαρραλέας χρησιμοποίησής του. Το πυροβολικό κάτω από τις Νοτιοελλαδικές τουλάχιστο συνθήκες (μετρημένα βλήματα, έλλειψη σκοπευτικών μηχανημάτων, άπειρου προσωπικού κλπ.) μπορεί να είναι αποτελεσματικό μονάχα όταν γίνει θαρραλέα χρησιμοποίησή του με άμεση βολή και από κοντινή απόσταση.

3) Στα τμήματα της διείσδυσης όταν ένας διοικητής τραυματίστηκε δεν ανέθεσε αμέσως η διοίκηση σε αντικαταστάτη του, έχασε την επαφή με τις κύριες δυνάμεις του και επηρεασμένος από τις απώλειες διέταξε σύμπτυξη σε τμήμα της από την πόλη. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να ‘χουμε σύγχυση και απώλειες και να μπει σε κίνδυνο η όλη προσπάθεια.

Αυτά ήταν τα χοντρά σφάλματά μας. Φυσικά υπάρχουν κι άλλα μικρότερης σημασίας που η μελέτη απ’ όλους και η ανάλυσή των θ’ αποτελέσει μια καλή εγγύηση για τη μη επανάληψή των.

Σημείωση. Στο παραπάνω άρθρο υπάρχει ένα βασικό κενό. Δέ γίνεται λόγος για τα τμήματα της κάλυψης. Επειδή η αποστολή και η διάταξη των τμημάτων αυτών έχει άμεση σχέση με τη δεύτερη περίοδο των επιχειρήσεων θα εξετασθεί σε άλλο άρθρο.

Πηγή: Δημοκρατικός Στρατός, τόμος Β΄, Αρ. Φύλου 5 Μάης του 1949, σελ. 303-306

http://ellinikosemfilios.blogspot.gr/2012/01/blog-post_20.html

ΙΙΙ.-  Η Κατάληψη του Καρπενησιού. Η τελευταία αναλαμπή του ΔΣΕ

Γιάννης Σακκάς

Εδώ: http://www.livepedia.gr/content-providers/periskopio/stratiwtiki-istoria/867KARPENISI.pdf