(Από τον «Ερμή», υπό επεξεργασία)
Εύβοια
«Στην Εύβοια είχε τοποθετηθεί νομάρχης ο στρατηγός Λιάκος, ο οποίος ανασυγκρότησε την Εθνική Πολιτοφυλακή για να καταπολεμήσει το ΕΑΜ, σε συνεργασία με τους Γερμανούς. Μαγιά ήταν οι ογδόντα Ταγματασφαλίτες που έφερε μαζί του από την Αθήνα, τις τελευταίες μέρες του 1943. Μια από τις πρώτες ενέργειες του Λιάκου ήταν να συλλάβει εκατόν πενήντα ομήρους και να τους στείλει στην Αθήνα, για να χρησιμοποιηθούν ως δεξαμενή εκτελέσεων σε αντίποινα για μελλοντικές απώλειες του Τάγματος. Ως το τέλος Ιανουαρίου η δύναμή του έφτασε τους τετρακόσιους άνδρες και το καλοκαίρι ίσως είχαν ξεπεράσει τους χίλιους πεντακόσιους. Ο Λιάκος όμως είχε σκοτώθηκε σε μια σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ και από τον Μάιο του ’44 τον διαδέχτηκε ο υποστράτηγος Παπαθανασόπουλος, ιδρυτικό μέλος του ΕΔΕΣ και εξέχων στέλεχος του προδοτικού ΕΔΕΣ της Αθήνας»
«Είχε αντάρτικο η Εύβοια;»
«Ναι, το οποίο αναπτύχθηκε μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, αφού αφοπλίστηκαν πολλές ιταλικές φρουρές. Από τριάντα οι αντάρτες έφτασαν τους δύο χιλιάδες. Δημιουργήθηκε τότε το 7ο Σύνταγμα Εύβοιας, το οποίο ανάπτυξε μεγάλη δραστηριότητα κατά των Γερμανών και των ταγματασφαλιτών. Οι τελευταίοι είχαν επίσης έντονη δράση, αλλά και βαριές απώλειες. Τον Ιούλιο του ’44 είχαν δημιουργήσει τρία Τάγματα, με οχτώ λόχους, που έλεγχαν τη Χαλκίδα και μια σειρά από χωριά της Εύβοιας»
«Έκαναν κοινές επιχειρήσεις με τους Γερμανούς;»
«Ναι. Για παράδειγμα η εξόρμηση του Ιουνίου από τα Ψαχνά, στην οποία συμμετείχαν εκατόν είκοσι οχτώ Ταγματασφαλίτες και πενήντα έξι Γερμανοί στρατιώτες. Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις συνεχίστηκαν και τον Ιούλιο, με συμμετοχή έξι λόχων από τα Τάγματα, δύο γερμανικών λόχων με βαρείς όλμους και πολυβόλα και ενός αποσπάσματος της Ειδικής Ασφάλειας»
«Είχε επιτυχία η εξόρμηση;»
«Ναι, αν ως επιτυχία θεωρηθεί το γενικευμένο πλιάτσικο στα χωριά. Χωρίς τους Γερμανούς οι Ταγματασφαλίτες της Εύβοιας δεν είχαν μαχητική αξία. Αποτελεσματικοί ήταν μόνο στο πλιάτσικο και στα σκληρά αντίποινα κατά των αμάχων»
«Παραδόθηκαν μετά την απελευθέρωση;»
«Ναι, σ’ έναν εκπρόσωπο της κυβέρνησης που τους οδήγησε στη Χαλκίδα, συνοδεία Βρετανών και Ελασιτών. Ο κόσμος τους γιουχάισε, αλλά ο ΕΛΑΣ που κυριαρχούσε πλέον στην Εύβοια φρόντισε να μην υπάρξει η παραμικρή αντεκδίκηση εις βάρος τους»
Ο Ερμής έκανε μια γκριμάτσα.
«Μετά την κατοχή χίλιοι διακόσιοι Ταγματασφαλίτες αξιωματικοί επανήλθαν στο στράτευμα. Ένας απ’ αυτούς, ο Γερακίνης του Τάγματος της Εύβοιας έγινε υποδιοικητής στη Σχολή Ευελπίδων, ενώ εκκρεμούσαν εις βάρος του περισσότερες από είκοσι μηνύσεις και είχαν εκδοθεί από τον ανακριτή δύο εντάλματα σύλληψης. Το Δεκέμβριο του ’45 έγινε διοικητής στη Σχολή Ευελπίδων. Οι δίκες του αναβάλλονταν, όχι όμως και η προαγωγές του σε ταξίαρχο και υποστράτηγο. Αποστρατεύτηκε το 1952, συμμετείχε στις εκλογές και εξελέγη βουλευτή Εύβοιας με τον Συναγερμό του Παπάγου. Στις Ροβιές πάντως που είχαν λεηλατηθεί από τα Τάγματα, οι κάτοικοι τον έδιωξαν με τα στειλιάρια, όταν πέρασε από εκεί στην προεκλογική περίοδο. Μετά έγινε υφυπουργός στην κυβέρνηση Παπάγου»
«Τι κατόρθωμα είχε κάνει στα Τάγματα;»
«Λεκτικό. Είχε συντάξει τη φράση εκ των ημετέρων, εις Γερμανός βαρέως τραυματίας»
Πελοπόννησος
«Η Πελοπόννησος ήταν μια περιοχή με ισχυρή μοναρχική και δεξιά λαϊκή βάση. Είχε επίσης την ιδιαιτερότητα ότι εκεί έδρασαν ή προσπάθησαν να δράσουν πολλοί αξιωματικοί, κυρίως με τον Ελληνικό Στρατό και ήρθαν σε αντιπαράθεση με τον ΕΛΑΣ, ο οποίος τους διέλυσε. Οι δυο καθοριστικοί παράγοντες για την πρώιμη δημιουργία των Ταγμάτων στην Πελοπόννησο ήταν συνδυαστικά ο θάνατος του ίλαρχου Βρεττάκου και η δραστηριότητα του συνταγματάρχη Παπαδόγγονα. Ο Παπαδόγγονας δεν δίστασε να φυλακίσει στην Καλαμάτα τους αξιωματικούς που αρνήθηκαν να καταταγούν στο Τάγμα που δημιουργούσε, έως ότου ενέδωσαν. Από την άλλη πλευρά του Ταϋγέτου, ο αδελφός του ίλαρχου Βρεττάκου, ο γεωπόνος Λεωνίδας Βρεττάκος, κινήθηκε με μεγάλη αποφασιστικότητα και σχημάτισε το λεγόμενο Τάγμα Λεωνίδας. Από Σπάρτη και Καλαμάτα η ιδέα της ένοπλης αντιπαράθεσης με το ΕΑΜ εξαπλώθηκε στα χωριά, μέσω των συγγενικών και κυρίως των τοπικών δικτύων, με αφετηρίες τους πρώτους αξιωματικούς και τους οπλαρχηγούς των Ταγμάτων. Όταν σ’ ένα χωριό εξοπλίζονταν κάποιες οικογένειες, το ΕΑΜ αποχωρούσε, αλλά αναμενόταν να επιστρέψει ανά πάσα στιγμή. Η αναμονή σήμαινε όλο και περισσότερους ενόπλους των Ταγμάτων, αφού ο εξοπλισμός ήταν εξασφαλισμένος από τους Γερμανούς. Έτσι εξοπλίστηκε σε σύντομο χρόνο ένας μικρός στρατός, προερχόμενος από ευρεία λαϊκή βάση. Αυτό δεν έλεγε πολλά από επιχειρησιακή άποψη, αλλά υπήρχε η υποστήριξη των Γερμανών, που ήταν καθοριστικής σημασίας. Μόνο που η θυελλώδης δράση των Ταγμάτων κατά των Εαμικών και των οικογενειών τους, είχε ως αποτέλεσμα την αριθμητική ενίσχυση του ΕΛΑΣ αλλά και την περαιτέρω σκλήρυνση των μεθόδων του»
«Ο αγώνας ήταν αμφίρροπος;»
«Ναι. Αν τα Τάγματα είχαν ως ατού τους Γερμανούς, ο ΕΛΑΣ είχε ως ατού μια καλά δομημένη πολιτική οργάνωση που υπήρχε σχεδόν σε κάθε χωριό. Έτσι ξεκίνησε μια τρομερή εμφύλια αντιπαράθεση, με δεδομένο ότι και οι δύο παρατάξεις είχαν μεγάλη λαϊκή βάση που τους υποστήριζε και ταυτόχρονα καταδιωκόταν από την αντίπαλη παράταξη»
«Αυτά ξεκίνησαν από την αρχή της κατοχής;»
«Όχι. Από την άνοιξη του ’43, όταν άρχισε να αναπτύσσεται ο ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο. Το καλοκαίρι του ΄43 έφτασαν μερικές δεκάδες επίλεκτοι από τη Ρούμελη για ενίσχυση και η ανάπτυξη του ΕΛΑΣ υπήρξε ραγδαία. Τότε επιχειρήθηκε η δημιουργία του Ελληνικού Στρατού, από αξιωματικούς, με την υποστήριξη των Βρετανών και ξεκίνησε η αντιπαράθεση με τον ΕΛΑΣ, η οποία κατέληξε στη διάλυση του Ελληνικού Στρατού και στο θάνατο του ίλαρχου Βρεττάκου. Στο σημείο αυτό βλάστησε και φούντωσε ο σπόρος των Ταγμάτων στην Πελοπόννησο. Τα Τάγματα αναπτύχθηκαν με ραγδαίο ρυθμό γιατί υπήρχε διαθεσιμότητα σε αξιωματικούς του πρώην Ελληνικού Στρατού, γιατί η δράση του ΕΛΑΣ είχε προκαλέσει μεγάλες αντιπάθειες και γιατί ήταν εξασφαλισμένος ο εξοπλισμός τους, από τους Γερμανούς, οι οποίοι χάρηκαν πολύ που βρέθηκαν Έλληνες αξιωματικοί πρόθυμοι να κάνουν τη δική τους δουλειά»
«Ο Ελληνικός Στρατός ήταν εξαρχής αντιεαμική δύναμη;»
«Όχι εξαρχής, όταν ήταν ακόμα μια κίνηση κατώτερων αξιωματικών. Από τη στιγμή που κινούσε τα νήματα ο Παπαδόγγονας. Όπως ήταν το 5/42 του ψαρού όταν πήραν το πάνω χέρι οι μοναρχικοί, όπως εξελίχτηκε και ο ΕΔΕΣ από την άνοιξη του ’43 και μετά. Ήταν ένα κατεξοχήν πολιτικό φαινόμενο, η αφύπνιση μιας μεγάλης κοινωνικής δύναμης με αιχμή τους αξιωματικούς, οι οποίοι διέβλεπαν τη μελλοντική πολιτική παντοδυναμία του ΕΑΜ, αν δεν έκαναν τις δικές τους κινήσεις. Για την Πελοπόννησο αυτή η πρώτη μεγάλη κίνηση ήταν ο Ελληνικός Στρατός, ο οποίος απέτυχε παταγωδώς και η δεύτερη ήταν τα Τάγματα Ασφαλείας, με βάση τους ίδιους αξιωματικούς που είχαν αποτύχει την πρώτη φορά»
«Είχαν άλλες εναλλακτικές;»
«Η πιο εύλογη θα ήταν να ενταχθούν στον ΕΔΕΣ και να συνεχίσουν την αντίσταση, αλλά αυτό ήταν αδιανόητο για τους φανατικούς μοναρχικούς. Άλλωστε δεν τους ενδιέφερε η αντίσταση, αλλά η εξόντωση του ΕΑΜ»
«Πέτυχαν στη δεύτερη προσπάθειά τους;»
«Στη διάρκεια της κατοχής και της απελευθέρωσης, όχι, εκ του αποτελέσματος. Γιατί η αντίδραση του ΕΛΑΣ υπήρξε σφοδρή. Πέτυχαν όμως στην περίοδο που ξεκινάει από το Δεκέμβρη. Η επιτυχία μάλιστα υπήρξε απόλυτη, όπως ακριβώς την ήθελαν, έστω κι αν χρειάστηκε να μεσολαβήσει ένας πολύχρονος εμφύλιος πόλεμος στο Μοριά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αυτό τουλάχιστον πίστευαν μέχρι τώρα, αλλά με το ΠΑΣΟΚ που τους βρήκε αρχίζουν πλέον και αμφιβάλλουν»
Λακωνία
«Το Τάγμα Λεωνίδας ιδρύθηκε από τον Λεωνίδα Βρεττάκο το Νοέμβριο του 1943, με την επωνυμία Ελεύθερος Ελληνικός Στρατός. Εξοπλίστηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι έστειλαν κι έναν αξιωματικό – σύνδεσμο. Τον Ιανουάριο του ’44 το Τάγμα ήταν τόσο ισχυρό που έκανε επιδρομή στην Καλαμάτα, όπου συνέλαβε εκατοντάδες Εαμικούς, τους οποίους παρέδωσε στους Γερμανούς. Ο Βρεττάκος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την αρχηγία του Τάγματος καθώς δεν ήταν αξιωματικός αλλά γεωπόνος. Μετά απ’ αυτό αποσύρθηκε πικραμένος στην Αθήνα»
Ο Ερμής χτύπησε μερικές φορές στο νύχι του το τσιγάρο που κρατούσε και το άναψε.
«Συνέταξε ο ίδιος μεταπολεμικά μια έκθεση για το Τάγμα της Λακωνίας και για το Τάγμα των Μολάων. Τέτοιες εκθέσεις είχε ζητήσει η Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού από τους επικεφαλής των Ταγμάτων, αλλά οι περισσότεροι δεν ανταποκρίθηκαν. Κι απ’ όσους ανταποκρίθηκαν, κάποιοι το έκαναν με τρόπο άτεχνο ή λειψό. Ο Βρεττάκος όμως υπήρξε λαλίστατος και δεν περιορίστηκε σε μια ξερή έκθεση των γεγονότων. Γράφει με την αίσθηση της αδικίας, ότι δεν αναγνωρίστηκε ο αγώνας του και τους καρπούς του τους σφετερίστηκαν κάποιοι που περιόρισαν το εθνικόν τους καθήκον εις το λάθε βιώσας δι΄ανηκούστου φιλοτομαρισμού και οίτινες σήμερον κατέχουν ανωτέρας ή ανωτάτας βαθμίδας εις την ιεραρχίαν του κράτους»
«Του δόθηκε λοιπόν η ευκαιρία να αποκαταστήσει την ιστορική αλήθεια…»
«Ναι. Ξεκινάει με μια οξυδερκή παρατήρηση, ότι οι φυσικοί ηγήτορες του ελληνικού λαού, στρατιωτικοί και πολιτικοί, παρέμειναν αδρανείς επί μακρόν διάστημα. Αυτό το θεωρεί ως θανάσιμο αμάρτημα, το οποίο έδωσε τη δυνατότητα στο ΚΚΕ να δράσει ελεύθερα, από τις πρώτες μέρες της κατοχής και με το πρόσχημα της εθνικής απελευθέρωσης και δόλιες μεθόδους να παρασύρει μεγάλο αριθμό πατριωτών στο ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Αυτό συνεχίστηκε κατά τον Βρεττάκο μέχρι τον Σεπτέμβριο του ’43, οπότε το ΚΚΕ άρχισε να δρα χωρίς προσχήματα και τα στελέχη του αναπέτασαν την σημαίαν του κομμουνισμού και της αντεθνικής των δράσεως»
«Την περιγράφει αυτή τη δράση;»
«Ναι. Συχνά πέφτει σε αντικομουνιστικό παραλήρημα, αλλά αναφέρει
στρατόπεδα συγκεντρώσεως, σφαγές, λεηλασίες, πυρπολήσεις και κατασυκοφάντηση παντός υγιούς στοιχείου με το στίγμα του προδότη. Γράφει ότι εξαπολύθηκε αφόρητη τρομοκρατία παντού στη Λακωνία, με τις απαγωγές και τις εκτελέσεις νομοταγών οικογενειαρχών, τη βίαιη στρατολογία και τις αντιθρησκευτικές εκδηλώσεις. Δηλαδή με τη βεβήλωση εκκλησιών και προπαντός μοναστηριών, άτινα μετεβλήθησαν εις άντρα οργίων, βασανιστηρίων και πάσης ακολασίας»
Παρακολουθούσα με ενδιαφέρον, προσπαθώντας να μπω στον τρόπο σκέψης του πρωτοπόρου Ταγματασφαλίτη.
«Ο Βρεττάκος, όπως είναι φυσικό, περιγράφει τη δράση του αδερφού του, του ίλαρχου Τηλέμαχου Βρεττάκου, ο οποίος από τον Ιούνιο του ’43 στο Γύθειο είχε κηρύξει έναν διπλό μυστικό πόλεμο εναντίον των κατακτητών και του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ»
«Αν ισχύει αυτό, δεν είναι περίεργο ότι ο ΕΛΑΣ δεν έβλεπε με συμπάθεια τον Ελληνικό Στρατό, στέλεχος του οποίου ήταν ο Βρεττάκος…»
«Ο Λεωνίδας δίνει λεπτομέρειες για τη δράση του Τηλέμαχου. Υποστηρίζει ότι είχε σχηματίσει εθνική οργάνωση, με επιτροπές σε πόλεις και χωριά, για να δημιουργηθεί μια πραγματική εθνική αντίσταση. Και ότι αυτή η οργάνωση είχε μεγάλη απήχηση στη Λακωνία. Για τον εξοπλισμό των μαχητών συμφωνήθηκαν ρίψεις υλικού από τους Βρετανούς στα μέσα Αυγούστου, οι οποίες ματαιώθηκαν από τον ΕΛΑΣ, ο οποίος τελικά εξόντωσε την ομάδα του Τηλέμαχου και τον ίδιο στις 27 Οκτωβρίου, κοντά στην Καλαμάτα. Ο Λεωνίδας θεωρεί ως προδοτικό το σύμφωνο του Δυρραχίου μεταξύ του Ελληνικού Στρατού και του ΕΛΑΣ, το οποίο ο αδερφός του κατάγγειλε δημόσια και παραβίασε, ξεκινώντας έναν ανοιχτό ένοπλο αγώνα κατά του ΕΛΑΣ, ο οποίος είχε την κατάληξη που είχε για τον άτυχο ίλαρχο»
«Αν κατάλαβα καλά ο Λεωνίδας υποστηρίζει ότι ο Τηλέμαχος είχε ξεκινήσει το μυστικό του αγώνα κατά του ΕΛΑΣ πολύ πριν το σύμφωνο του Δυρραχίου, αλλά μετά από αυτό ο αγώνας έγινε φανερός»
Ο Ερμής έγνεψε καταφατικά.
«Τότε ο Βρεττάκος συνέλαβε την ιδέα να σχηματίσει ένοπλο σώμα κατά του ΕΛΑΣ. Συνεχίζοντας όχι τον διμέτωπο αγώνα του αδερφού του αλλά ξεκινώντας τον δικό του αποκλειστικό αγώνα κατά του ενός εχθρού, του κομμουνισμού, με τη βοήθεια του άλλου εχθρού, των Γερμανών, οι οποίοι ξαφνικά έπαψαν να είναι εχθροί. Αν υποθέσουμε βέβαια ότι ήταν ποτέ εχθροί για τους αδελφούς Βρεττάκους. Στις αρχές Νοεμβρίου είχε πλέον αρχίσει τη δράση του το Τάγμα Ασφαλείας, με έδρα τη Σπάρτη»
«Πόσους ενόπλους είχε το Τάγμα;
«Συνολικά πάνω από οχτακόσιους, σε πέντε λόχους, τοποθετημένους σε αντίστοιχα χωριά της Λακωνίας. Στη Σπάρτη είχε δημιουργηθεί κανονικό επιτελείο με διάφορα γραφεία. Δικαστικό, πληροφοριών, διαχείρισης και προμηθειών, προπαγάνδας, καθώς και υγειονομική υπηρεσία, με πλήρη κάλυψη από γιατρούς και νοσοκομειακές κλίνες. Στη Σπάρτη υπήρχε και μια δύναμη ασφαλείας και κρούσεως, καθώς και λέσχη όπου έτρωγαν οι αξιωματικοί»
«Τα όπλα τα έδωσαν οι Γερμανοί. Αυτά που αναφέρατε όμως απαιτούν σημαντικούς οικονομικούς πόρους, πέρα από την αθρόα εθελοντική συμμετοχή»
«Ο Βρεττάκος δεν αναφέρει τίποτα για την χρηματοδότηση, η οποία ήταν προφανώς απαραίτητη. Θα ήταν ενδιαφέρον να γνωρίζουμε από πού προερχόταν. Γνωρίζουμε όμως ότι το Τάγμα διάθετε πολιτική επιτροπή στην Αθήνα, η οποία αφενός έδινε πληροφορίες και καθοδήγηση στη Σπάρτη, αφετέρου έστελνε στη Λακωνία δεκάδες αξιωματικούς. Όσο για την εθελοντική συμμετοχή, ήταν πράγματι μεγάλη, αφού ερχόντουσαν για κατάταξη στο Τάγμα ακόμα και από τους γειτονικούς νομούς. Τα Χριστούγεννα έγινε η ορκωμοσία των μελών. Όχι με το γνωστό όρκο των Ταγμάτων προς τον Χίτλερ, αν εμπιστευτούμε τον Βρεττάκο, αλλά έναν άλλο, που έκανε λόγο για ελληνικές παραδόσεις, ιερά και όσια πατρώα θέσμια του ελληνισμού, πατρίδα, θρησκεία και οικογένεια, εθνικά ιδανικά, σωτηρία και μεγαλείο της ελληνικής φυλής. Όλα ήταν έτοιμα για να αρχίσουν μεγάλες επιχειρήσεις κατά του ΕΛΑΣ, αν και οι συγκρούσεις είχαν αρχίσει από τις πρώτες μέρες του Νοεμβρίου. Υπολόγιζαν ότι ο ΕΛΑΣ διέθετε εφτακόσιους πενήντα ενόπλους στη Λακωνία και χίλιους εφέδρους. Το Τάγμα δημιούργησε στο Μυστρά στρατόπεδο συγκέντρωσης για τους κομουνιστές που συλλάμβανε και για τις οικογένειες όσων υπηρετούσαν στον ΕΛΑΣ. Ο Βρεττάκος αφηγείται μάλιστα πως έγινε αμοιβαία απελευθέρωση των συγγενών»
Ο Ερμής σταμάτησε για λίγο.
«Το Τάγμα πέρασε από την άλλη πλευρά του Ταϋγέτου με μια δύναμη πεντακοσίων είκοσι ανδρών και επικεφαλής τον Βρεττάκο. Εκκαθάρισαν αρκετά χωριά, συνέλαβαν αρκετούς Εαμίτες, Ελασίτες και συμπαθούντες και τελικά μπήκαν στη Καλαμάτα. Ο ΕΛΑΣ της πόλης δεν μπόρεσε να αντισταθεί αποτελεσματικά. Ο Βρεττάκος αναφέρει ότι συνέλαβε διακόσιους αιχμαλώτους, ενώ σκοτώθηκαν και δέκα Ελασίτες που αντιστάθηκαν. Το Τάγμα επέστρεψε θριαμβευτικά στη Σπάρτη και συνέχισε τη δράση του στη Λακωνία. Τότε όμως ξέσπασε εσωτερικός ανταγωνισμός, ο οποίος είχε ως αποτέλεσμα την εκπαραθύρωση του Βρεττάκου από την ηγεσία. Το Σύνταγμα της Λακωνίας, γιατί στο μεταξύ είχε σχηματιστεί και το Τάγμα Γυθείου, ανέλαβαν διαδοχικά οι ταγματάρχες Κωστόπουλος και Δεμέστιχας»
«Μπορούμε να πούμε ότι το Τάγμα κυριάρχησε στη Λακωνία;»
«Ναι και όχι, γιατί δεν πέτυχε τον αντικειμενικό του σκοπό, να εξοντώσει τον ΕΛΑΣ. Το Τάγμα Ασφαλείας Σπάρτης βαρύνεται με δυο ομαδικές δολοφονίες Λακώνων από τους Γερμανούς, στο Μονοδένδρι. Η πρώτη έγινε στις 26 Νοεμβρίου 1943. Θύματα ήταν εκατό Σπαρτιάτες κρατούμενοι και δεκαοχτώ αγρότες της γύρω περιοχής. Οι Σπαρτιάτες κρατούμενοι είχαν βρεθεί στα χέρια των Γερμανών με τη συμβολή του Λεωνίδα Βρεττάκου και του Τάγματός του στις 23 Οκτωβρίου, ως μέλη του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Εκτελέστηκαν ως αντίποινα, γιατί την προηγούμενη μέρα μια ομάδα του ΕΛΑΣ είχε χτυπήσει φάλαγγα γερμανικών αυτοκινήτων και υπήρξαν νεκροί Γερμανοί στρατιώτες. Η δεύτερη εκτέλεση στο Μονοδένδρι έγινε στις 13 Μαρτίου 1943, πάλι μετά από επίθεση του ΕΛΑΣ σε φάλαγγα αυτοκινήτων. Αυτή τη φορά οι νεκροί Γερμανοί ήταν πολλαπλάσιοι, ίσως διακόσιοι, αλλά οι διαθέσιμοι προς εκτέλεση Έλληνες μόνο σαράντα πέντε. Τον κατάλογο τον είχε συντάξει ο διοικητής του Τάγματος Σπάρτης, Κωστόπουλος»
Ο Ερμής αναστέναξε.
«Ο Βρεττάκος επέστρεψε στη Σπάρτη μετά την επιδρομή στην Καλαμάτα στις αρχές Φεβρουαρίου. Είχε συλλάβει περί τους διακόσιους αιχμαλώτους. Στις 24 Φεβρουαρίου 1944 εκτελέστηκαν στην Παλαιοχούνη της Μεγαλόπολης διακόσιοι δώδεκα Έλληνες, εκ των οποίων οι εκατόν πενήντα τέσσερις ήταν Μεσσήνιοι. Πιθανότατα και αυτοί ήταν θύματα του Τάγματος Λεωνίδας, αφού το Τάγμα της Μεσσηνίας ιδρύθηκε μόλις στις 18 Φεβρουαρίου»
Μολάοι
«Έχω ακούσει για μια μαζική εκτέλεση που έκανε ο ΕΛΑΣ στους Μολάους. Τι συνέβη;»
«Ο Βρεττάκος κινούνταν στον άξονα Σπάρτη – Γύθειο. Οι Μολάοι βρίσκονται σε σημαντική απόσταση, ανατολικά. Ο Πάρνωνας, όπου ο ΕΛΑΣ είχε σημαντικές δυνάμεις είναι πολύ πιο κοντά. Παρόλα αυτά οι τοπικοί εθνικόφρονες θέλησαν να δημιουργήσουν δικό τους ένοπλο σώμα και επέμεναν παρά την προσπάθεια του Βρεττάκου να τους αποτρέψει. Έτσι τουλάχιστον ισχυρίζεται ο ίδιος, εκ των υστέρων. Πήραν λοιπόν διακόσια πενήντα όπλα από τους Γερμανούς και δημιούργησαν έναν θανάσιμο κίνδυνο για τον ΕΛΑΣ. Αν εδραιωνόντουσαν στους Μολάους και αποκτούσαν επαφή με τον Βρεττάκο, τότε ουσιαστικά το Τάγμα Λεωνίδας θα έλεγχε όλη τη Λακωνία. Ο ΕΛΑΣ επιτέθηκε δυο φορές, στις 2 και στις 28 Δεκεμβρίου. Την πρώτη φορά απέτυχε. Συμμετείχαν και Γερμανοί, που είχαν βάση εκεί και δεν την είχαν αφήσει ακόμα στα χέρια των ντόπιων, βομβάρδισαν και δυο αεροπλάνα από το διπλανό αεροδρόμιο. Τη δεύτερη φορά ο ΕΛΑΣ κατέλαβε την πόλη, την οποία και λεηλάτησε. Συνέλαβε τους ενόπλους και την τοπική ηγεσία και απ’ αυτούς επέλεξε σαράντα για εκτέλεση»
«Με τι κριτήρια;»
«Προφανώς διάλεξαν όσους πρωτοστάτησαν στη δημιουργία του ένοπλου σώματος και όσους κατηγορήθηκαν για βιαιοπραγίες, βιασμούς και φόνους κατά των αριστερών της περιοχής. Μη ξεχνάς ότι από τον εξοπλισμό ως την κατάληψη της πόλης μεσολάβησαν μερικές βδομάδες. Δεν ξέρω τι ακριβώς έγινε και σε ποια έκταση, υποθέτω όμως ότι έγιναν παρόμοια με τις περιοχές που κυριαρχούσε το Τάγμα Λεωνίδας. Γεγονός είναι ότι εκφράστηκε βαθύ μίσος από τους Εαμικούς της περιοχής. Οι τριάντα εννέα, γιατί ένας εξαιρέθηκε, οδηγήθηκαν σ΄ ένα βάραθρο, την Τρύπα του Ταράτσα και ρίχτηκαν εκεί»
«Ζωντανοί;»
«Έτσι φαίνεται, τουλάχιστον για μερικούς απ’ αυτούς»
Μεσολάβησε σιωπή.
«Ταράχτηκες;»
«Δεν είναι απλές αφηγήσεις αυτές, που τις ακούς ψύχραιμα…»
«Δεν θα περίμενες να εκτελεστούν όλοι όσοι πήραν όπλο και χτύπησαν τον ΕΛΑΣ; Τα Τάγματα αυτό έκαναν στους Ελασίτες που έπιαναν. Στους Μολάους δεν συνέβη, όπως δεν είχαμε δολοφονίες με τη λογική της οικογενειακής ευθύνης, όπως συνέβη εννιά μήνες αργότερα, στο Μελιγαλά»
«Τι σημαίνει αυτό;»
«Ότι παρ’ όλες τις τριάντα εννέα μαρτυρικές εκτελέσεις στην αρχή του 1944 βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή του δρόμου. Τα χειρότερα ήταν μπροστά και ο Μοριάς θα τα ζούσε μέρα με τη μέρα και βδομάδα με τη βδομάδα…»
«Ως το Σεπτέμβρη του ‘44»
«Ως την τελική εξόντωση του ΔΣΕ, την άνοιξη του 1949»
Ο Ερμής άναψε κι άλλο τσιγάρο.
Βαλτέτσι
«Να ρωτήσω πάλι για τον Άρη Βελουχιώτη, που βρισκόταν στο Μοριά;»
«Η κορυφαία πράξη εμφυλίου επί Κατοχής στο Μωριά ήταν η επιδρομή στο Βαλτέτσι, στις 15 Ιουνίου 1944. Το χωριό λεηλατήθηκε, κάηκε και ερήμωσε, πολλές δεκάδες άντρες και γυναικόπαιδα σκοτώθηκαν ή δολοφονήθηκαν αργότερα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Επικεφαλής της επιχείρησης ήταν προσωπικά ο Άρης Βελουχιώτης. Εκατό τοις εκατό κι ο ίδιος μέσα στη λογική για μαχαίρι την αντίδραση»
«Γιατί χτύπησε ο Άρης το Βαλτέτσι;»
«Γιατί οι Βαλτετσιώτες είχαν πάρει όπλα από τον Παπαδόγγονα για αυτοπροστασία από τον ΕΛΑΣ»
«Κακό αυτό»
«Βλακεία. Άλλο όμως η βλακεία και άλλο το έγκλημα, με απόδοση οικογενειακής ευθύνης και πλήρη καταστροφή των περιουσιών, αρπαγή όλων των ζώων και τέτοια, δηλαδή καταδίκη σε δίκαιους και αδίκους να μεταβληθούν σε ζητιάνους ή να πεθάνουν από την πείνα. Αυτά υπερβαίνουν ακόμα και το μαύρο πλαίσιο της Κατοχής, η οποία τελείωνε σε λίγο. Και ήταν μια ακόμα πράξη πολιτικής αυτοκτονίας για το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και τον ίδιο τον Βελουχιώτη»
Μεσσηνία
«Το Τάγμα της Καλαμάτας ιδρύθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1944 με ενέργειες των τοπικών αρχών. Ο διορισμένος κατοχικός νομάρχης Περρωτής πήγε στην Αθήνα και ζήτησε από την κυβέρνηση τη δημιουργία Τάγματος. Αρχικά το συντηρούσε ο δήμος. Τον Μάρτιο ανέλαβε την αρχηγία του ο ταγματάρχης Παναγιώτης Στούπας, ο οποίος μετέφερε την έδρα του Τάγματος στον Μελιγαλά»
«Ο Παπαδόγγονας τι θέση είχε;»
«Διοικητής της Β’ Διοικήσεως Χωροφυλακής, με έδρα την Τρίπολη. Ήταν ο αρχηγός και ο συντονιστής όλων των Ταγμάτων της Πελοποννήσου, αν και τα Τάγματα της Σπάρτης και του Γυθείου διατήρησαν σχετική αυτονομία»
«Παρατηρώ απ’ όσα αφηγηθήκατε ως τώρα, ότι πολύ εύκολα φτιαχνόντουσαν νέα Τάγματα, είτε έπιαναν θέσεις της δικής τους επιλογής»
Ο Ερμής έγνεψε καταφατικά.
«Μια φορά μόνο έγινε επίθεση σε έδρα Τάγματος. Ο ΕΛΑΣ θέλησε να εξοντώσει το Τάγμα στον Μελιγαλά, πριν αυτό εδραιωθεί. Επιτέθηκε, στις 7 Απριλίου 1944, αλλά αποκρούστηκε. Τους Ταγματασφαλίτες βοήθησε με τα πυρά της, δηλαδή με όλμους, μυδράλια, αντιαρματικά και πυροβόλα, η γερμανική φρουρά. Σύμφωνα με τον αντισυνταγματάρχη Καζάκο, που περιέγραψε τη μάχη στην έκθεσή του προς την Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού»
«Το Τάγμα Μελιγαλά είχε δράση αντίστοιχη με της Σπάρτης;»
«Αντίθετα με ό,τι συνέβη στη Λακωνία, στη Μεσσηνία υπήρξε απροθυμία κατάταξης αξιωματικών στο Τάγμα. Και απ΄ όσους βρισκόντουσαν στην Αθήνα και απ’ αυτούς που ζούσαν στη Μεσσηνία. Αυτό είχε ως συνέπεια την απροθυμία κατάταξης γενικά, η οποία αντιμετωπίστηκε με αποστολή ατομικών προσκλήσεων, στις οποίες αναγραφόταν ότι όσοι απέφευγαν να παρουσιαστούν θα αντιμετώπιζαν τας αυστηράς ποινάς του νόμου και επιπλέον την δίωξιν των οικογενειών των και την καταστροφήν των οικιών των. Με τα πολλά, τον Μάιο του ‘44 το Τάγμα διέθετε πέντε λόχους, εκ των οποίων οι τρεις στο Μελιγαλά, ένας στην Καλαμάτα και ένας στο Κοπανάκι, ενώ είχε τοποθετήσεις διμοιριών στο Διαβολίτσι, στο Πεταλίδι και στη Βελίκα. Ο Μελιγαλάς είχε οχυρωθεί περιμετρικά με χαρακώματα και συρματόπλεγμα, ενώ είχαν γεμίσει τάφρους της περιμέτρου με φραγκοσυκιές, ώστε να είναι αδιάβατες. Μέσα στο χωριό είχαν οργανωθεί φωλιές αντίστασης»
«Έκανε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις το Τάγμα του Μελιγαλά;»
«Ναι. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του ’44, οι τέσσερις από τους πέντε λόχους του Τάγματος επιχείρησαν για σαράντα μέρες στον Ταΰγετο, μαζί με δυο γερμανικά τάγματα. Δεν κατάφεραν να πετύχουν επαφή με τον ΕΛΑΣ, ο οποίος είχε άριστο δίκτυο πληροφοριών και έχασε μόνο κάποια τρόφιμα που δεν μπόρεσε να μεταφέρει έγκαιρα από τις αποθήκες που ανακάλυψαν στη συνέχεια οι αντίπαλοί του»
«Καλά, σαράντα μέρες εκστρατεία και το μόνο που πέτυχαν ήταν να συλλάβουν μερικά σακιά με πατάτες; Ο Βρεττάκος τα είχε καταφέρει πολύ καλύτερα στην αρχή της χρονιάς!»
«Ναι, αλλά το καλοκαίρι υπήρχε ένας πολύ διαφορετικός ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον ίδιο τον Βελουχιώτη. Και το Τάγμα της Μεσσηνίας είχε σχηματιστεί μάλλον με υλικά ακατάλληλα για σοβαρές επιχειρήσεις κατά των ανταρτών σ’ ένα δύσκολο βουνό, όπως ο Ταΰγετος. Τα πήγαιναν καλύτερα στον κάμπο, όπου ο Μελιγαλάς ήταν ταυτόχρονα η έδρα του Τάγματος, στρατόπεδο συγκέντρωσης των Εαμικών, τόπος βασανιστηρίων και εκτελέσεων»
«Όταν λέμε εκτελέσεις, εννοούμε από τους Ταγματασφαλίτες;»
«Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία. Στη Μεσσηνία εκτελέστηκαν περισσότεροι από εννιακόσιοι άνθρωποι, στη διάρκεια της κατοχής. Κάποιοι αναφέρουν ομαδικές εκτελέσεις από τα Τάγματα και πολλούς μεμονωμένους φόνους. Από τους εκατό πολίτες που εκτέλεσαν τα Τάγματα μετά τη δολοφονία του υποστρατήγου Κρεχ από τον ΕΛΑΣ, λέγεται ότι σαράντα ήταν στη Μεσσηνία. Τριάντα στην Καλαμάτα και δέκα στο νεκροταφείο του Μελιγαλά. Άλλοι δέκα κρατούμενοι εκτελέστηκαν στο Μελιγαλά στις 15 Ιουνίου ’44, σε αντίποινα για το φόνο του Ταγματασφαλίτη ταγματάρχη Γεωργανά, στην Καλαμάτα. Για τον ίδιο λόγο την επομένη εκτελέστηκαν είκοσι εφτά κρατούμενοι στις όχθες του Νέδοντα, του ποταμιού που διασχίζει την πόλη της Καλαμάτας. Μεταξύ τους πέντε γυναίκες. Από τους διακόσιους δώδεκα εκτελεσμένους στην Παλαιοχούνη, λίγο πριν τη Μεγαλόπολη, στις 24 Φεβρουαρίου ’44, οι εκατόν πενήντα τέσσερις είχαν συλληφθεί από Ταγματασφαλίτες στην Καλαμάτα»
«Γιατί εκτελέστηκαν οι διακόσιοι δώδεκα;»
«Ως αντίποινα για μια επίθεση του ΕΛΑΣ σε γερμανική φάλαγγα, κατά την οποία εξοντώθηκαν τριάντα Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες»
Ο Ερμής σταμάτησε για λίγο, κουρασμένος.
«Αρχές Αυγούστου, ο αρχηγός του Τάγματος Στούπας άφησε τη διοίκηση στον ταγματάρχη Καζάκο και πήγε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τους Γαργαλιάνους, όπου δημιούργησε το τελευταίο Τάγμα. Και το πιο άτυχο, γιατί οι νεοσύλλεκτοι δεν είχαν προλάβει καλά καλά να ντυθούν και πλήρωσαν δυσανάλογα βαρύ τίμημα επειδή ο Στούπας δεν δέχτηκε να αφοπλιστεί το Τάγμα και να παραδοθεί στον ΕΛΑΣ»
Πάτρα
«Ο πρώτος πυρήνας του Τάγματος Ασφαλείας Πατρών έφτασε από την Αθήνα στις 20 Ιανουαρίου 1944 και έκανε παρέλαση στους δρόμους, πριν στρατωνιστεί σε σχολεία της πόλης»
«Πώς είδαν την παρέλαση οι πατρινοί;»
«Κάποιοι χειροκρότησαν. Αλλά η προσέλευση για κατάταξη δεν ήταν σημαντική. Κι αυτοί που ερχόντουσαν ήταν άνεργοι και πεινασμένοι, που έψαχναν τρόπους να επιβιώσουν. Αυτό άλλαξε μετά το Πάσχα, όταν ο ΕΛΑΣ διέλυσε το 5/42 Σύνταγμα και δολοφόνησε τον Ψαρό. Τότε μια μεγάλη ομάδα αξιωματικών έφτασαν στην Πάτρα και κατατάχτηκαν στο Τάγμα Ασφαλείας. Το Τάγμα ισχυροποιήθηκε και άρχισε να κάνει εκκαθαρίσεις των κομουνιστών και συλλήψεις υπόπτων και των οικογενειών τους. Στήθηκε μάλιστα και στρατόπεδο συγκέντρωσης γι’ αυτούς. Το ΕΑΜ ανακοίνωσε τότε ότι θα χτυπάει κι αυτό τις οικογένειες των Ταγματασφαλιτών. Το Τάγμα βοήθησε στη σύλληψη, στη φύλαξη και τη μεταφορά των Εβραίων της Πάτρας»
«Φαντάζομαι ότι κανένας δεν λογοδότησε γι΄ αυτό»
Ο Ερμής έγνεψε καταφατικά.
«Από τις 12 έως τις 20 Απριλίου οργανώθηκε μια εκκαθαριστική από τους Γερμανούς και τους Ταγματασφαλίτες κατά του ΕΛΑΣ στην Αχαΐα, η οποία επεκτάθηκε στην Ηλεία. Οι Βρετανοί της συμμαχικής αποστολής έγραψαν σε μια έκθεσή τους ότι τα Τάγματα υπό τον συνταγματάρχη Κουρκουλάκο φέρθηκαν με μεγάλη βαρβαρότητα. Στις 9 Μαΐου 1944 οι Ταγματασφαλίτες έκαναν άλλο ένα κατόρθωμα στην Πάτρα. Κρέμασαν έντεκα πατριώτες στα Ψηλά Αλώνια, ως αντίποινα για μια επίθεση που έγινε εναντίον Γερμανών σε μια ταβέρνα της Πάτρας. Στην πραγματικότητα η επίθεση είχε γίνει από τους ίδιους τους Ταγματασφαλίτες, οι οποίοι σκνίπα στο μεθύσι πυροβολούσαν μετά από καυγά με τυφλά πυρά και σκότωσαν δυο Γερμανούς ναύτες. Ανάμεσα στους εκτελεσμένους ήταν ο Χρήστος Χωμενίδης του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ιδρυτικό μέλος του ΕΑΜ και εμπνευστής του ονόματός του. Η γυναίκα του Κλειτώ, αδελφή του Δημήτρη Γληνού, παρακολούθησε τον θάνατό του και λίγες μέρες αργότερα κρεμάστηκε η ίδια από μια λεμονιά στο πατρικό του»
Κόρινθος
«Το Τάγμα Ασφαλείας Κορίνθου τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του ‘44 συμμετείχε στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά του ΕΛΑΣ. Στο τέλος Αυγούστου διέθετε τριάντα αξιωματικούς και υπαξιωματικούς και διακόσιους πενήντα οπλίτες. Μαζί με τους εκατόν πενήντα άνδρες της Χωροφυλακής έλεγχαν την Κόρινθο ή μάλλον είχαν συγκεντρωθεί εκεί. Στις αρχές Σεπτεμβρίου το ηθικό τους είχε καταρρακωθεί λόγω των ανακοινώσεων της κυβέρνησης Παπανδρέου για τα Τάγματα. Παρέλαβαν όμως τετρακόσιους ομήρους από τους Γερμανούς, πολλούς από τους οποίους φρονίμως ποιούντες απελευθέρωσαν. Σε συνεννόηση με τον αντιπρόσωπο του Ζέρβα, έναν στρατηγό εν αποστρατεία, το Τάγμα έραψε τριακόσια μπουφάν στο αγγλικό στυλ, ώστε να μεταμφιεστεί σε τμήμα του ΕΔΕΣ. Φόρεσαν τα καινούρια μπουφάν τους και το Πρώτο Τάγμα Ασφαλείας μετονομάστηκε σε τάγμα ΕΟΕΑ. Δυστυχώς για τους ευρηματικούς Ταγματασφαλίτες ο ΕΔΕΣ δεν είχε δικαίωμα να διατηρεί τμήματα στην Πελοπόννησο κι έτσι το μασκάρεμα δεν έπιασε. Το Τάγμα αφοπλίστηκε και οι άνδρες του οδηγήθηκαν στις Σπέτσες, με συνοδεία Βρετανών στρατιωτών και μαχητών του ΕΛΑΣ»
«Για πόσον καιρό;»
«Για λίγο. Στο τέλος του Οκτωβρίου τους μετέφεραν στην Αθήνα, τακτοποιήθηκαν στο Γουδί υπό την προστασία της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας και χρησιμοποιήθηκαν στη σύγκρουση του Δεκέμβρη. Το Τάγμα αυτό αποτελεί τυπική περίπτωση όσων επιχειρήθηκαν, άλλοτε με επιτυχία και άλλοτε όχι, μέχρι να ολοκληρωθεί επιτυχώς η διαδρομή χιλιάδων ανδρών από τον ένοπλο δοσιλογισμό στην Εθνοφρουρά. Όχι μόνο από τους Βρετανούς, την κυβέρνηση Παπανδρέου, τον Σπηλιωτόπουλο και τον Τσακαλώτο, αλλά και από τον ΕΔΕΣ. Ο ΕΛΑΣ απλώς τους συνόδευσε και φρόντισε για την ασφάλειά τους στο φθινοπωρινό τους ταξίδι ως τις Σπέτσες, για να μπορέσουν σε λίγες βδομάδες να βοηθήσουν κι αυτοί στο τσάκισμά του, στην Αθήνα»
Αγρίνιο
«Το Τάγμα Ασφαλείας Αγρινίου σχηματίστηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1944, με ένα λόχο που προερχόταν από την Αθήνα, ένα λόχο που προερχόταν από την Πάτρα, από εθελοντές της πόλης του Αγρινίου και των περιχώρων και από υποχρεωτική στρατολογία στην περιοχή. Η δύναμή του έφτασε τους χίλιους άνδρες, κατανεμημένους σε εφτά λόχους τυφεκιοφόρων, ένα λόχο πολυβόλων και ένα μηχανοκίνητο τμήμα»
«Όταν λέτε μηχανοκίνητο τμήμα;»
«Τρία οχήματα με δυο πολυβόλα το καθένα. Το Τάγμα διέθετε σαράντα αξιωματικούς, από ανθυπολοχαγούς έως ταγματάρχες. Επικεφαλής ήταν ο ταγματάρχης Γεώργιος Τολιόπουλος, ο οποίος οχύρωσε το Αγρίνιο. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τον ΕΛΑΣ να επιτίθεται σε περιπόλους του Τάγματος ακόμα και μέσα στην πόλη, γεγονός που οδήγησε σε πολλές συλλήψεις υπόπτων και στη φυλάκισή τους. Στα τέλη Μαρτίου έφτασαν στο Αγρίνιο πεντακόσιοι είκοσι τέσσερις Εβραίοι από την Ήπειρο. Παραδόθηκαν για φύλαξη στο Τάγμα Ασφαλείας, το οποίο επωφελήθηκε και τους λήστεψε»
Ο Ερμής έμεινε για λίγο σκεπτικός.
«Το μεγάλο γεγονός για το Αγρίνιο συνέβη τη Μεγάλη Παρασκευή, 14 Απριλίου 1944. Τότε οι Γερμανοί εκτέλεσαν σε αντίποινα εκατόν είκοσι Αγρινιώτες, για μια επίθεση του ΕΛΑΣ σε εμπορική αμαξοστοιχία που μετέφερε υγρά καύσιμα. Τα οποία έγιναν παρανάλωμα, ενώ σκοτώθηκαν δώδεκα Γερμανοί στρατιώτες. Ο Τολιόπουλος στην έκθεση που έγραψε το 1955 ως συνταγματάρχης και την κατέθεσε στην Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, ισχυρίζεται ότι με ενέργειές του μειώθηκαν οι εκτελέσεις από εκατόν είκοσι σε ογδόντα πέντε. Όλες οι πηγές όμως μιλάνε για εκατόν είκοσι εκτελεσμένους. Οι ίδιοι οι Ταγματασφαλίτες κρέμασαν μερικούς απ’ αυτούς στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου»
«Αυτό συνέβη τη Μεγάλη Παρασκευή;»
«Ναι. Την Μεγάλη Τρίτη είχαν συμμετάσχει σε μια ενέδρα μαζί με τους Γερμανούς και συνέλαβαν τους έντεκα που συμμετείχαν σε μια εφοδιοπομπή του ΕΛΑΣ. Τους εκτέλεσαν όλους, παρόλο που οι τρεις Ελασίτες τους προέτρεπαν να αφήσουν τους άλλους οχτώ, γιατί δεν είχαν σχέση με την αντίσταση. Μια άλλη μαζική εκτέλεση έγινε στο τέλος Ιουλίου στο χωριό Καλύβια, ως αντίποινα για το θάνατο οχτώ Γερμανών στρατιωτών από επίθεση του ΕΛΑΣ. Οι Ταγματασφαλίτες και οι Γερμανοί κρέμασαν τέσσερις, εκτέλεσαν πενήντα πέντε και έκαψαν το χωριό. Τον κατάλογο των θυμάτων τον είχε συντάξει το Τάγμα Ασφαλείας»
«Ακούγονται αδίστακτοι…»
«Το πνεύμα του Τάγματος καθόριζε ο ίδιος ο Τολιόπουλος, ο οποίος δεν δίσταζε να εκτελεί και ο ίδιος, όπως συνέβη με την Εαμίτισσα Αγγελική Στεριάκη. Οι συγκρούσεις με τον ΕΛΑΣ ήταν συνεχείς, ενώ το ισχυρό Τάγμα Αγρινίου συμμετείχε σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Ξηρόμερο, στο Θέρμο, ακόμα και στην Ήπειρο. Στο πέρασμά τους από την Ευρυτανία λεηλάτησαν και τη μονή Προυσού. Το Τάγμα χρησιμοποιήθηκε τον Ιούνιο για είκοσι μέρες σε μια δοσιλογική μάχη της σοδειάς στους κάμπους του Αγρινίου»
«Αυτό σημαίνει ότι περιφρουρούσαν το θέρισμα και το αλώνισμα για να μην πέσει το στάρι στα χέρια του ΕΑΜ;»
Ο Ερμής έγνεψε καταφατικά.
«Ο Τολιόπουλος διοικούσε ίσως το πιο αξιόλογο από επιχειρησιακή άποψη Τάγμα Ασφαλείας. Του είχαν δώσει το παρανόμι Κτηνάνθρωπος. Ήταν μεθοδικός και αδίστακτος. Στις 31 Αυγούστου 1944, λίγες μέρες πριν φύγουν οι Γερμανοί, φρόντισε να δολοφονηθεί από δικούς του άνδρες η Μαρία Δημάδη, η οποία εργαζόταν στο γερμανικό φρουραρχείο για λογαριασμό του ΕΑΜ, ώστε να καλύψει τα ίχνη του»
«Οι Γερμανοί πότε έφυγαν από το Αγρίνιο;»
«Στις 10 Σεπτεμβρίου. Στις 14 Σεπτεμβρίου μπήκε στο Αγρίνιο ο ΕΛΑΣ και το απελευθέρωσε από τον Τολιόπουλο, ο ποίος αμύνθηκε για λίγο αλλά εκμεταλλεύτηκε φρόνιμα τη διαταγή της κυβέρνησης Παπανδρέου να διαλυθούν τα Τάγματα. Παραδόθηκε στον ΕΛΑΣ μετά από διαπραγμάτευση με μια επιτροπή του ΕΑΜ στην οποία συμμετείχε και ο Θανάσης Χατζής, εκ μέρους της ΠΕΕΑ. Το ΕΑΜ υποσχέθηκε στο σχετικό συμφωνητικό που υπογράφηκε, επί τω λόγω της τιμής των μελών της αντιπροσωπίας του, ότι δεν θα θιγεί κανένα μέλος του Τάγματος Αγρινίου, ανεξαιρέτως. Οι αξιωματικοί μάλιστα θα έπαιρναν συσσίτιο στη λέσχη αξιωματικών του Αγρινίου, μαζί με τους αξιωματικούς του ΕΛΑΣ, μέχρι να φύγουν από την πόλη, ενώ θα διατηρούσαν το πιστόλι και το ξίφος τους»
«Τηρήθηκε;»
«Ναι, σε ό,τι αφορά την ασφάλεια και τη ζωή όλων ανεξαιρέτως. Στις 30 Σεπτεμβρίου όμως τελείωσαν τα πιστόλια και τα ξίφη, ο Τολιόπουλος και οι δικοί του συνελήφθησαν από τον ΕΛΑΣ και κρατήθηκαν φυλακισμένοι ως τις αρχές Μαρτίου 1945. Τότε τους παρέλαβαν δυνάμεις της Εθνοφυλακής και τους κράτησαν άλλον ένα μήνα, μέχρι να τους απαγγελθούν οι δέουσες κατηγορίες για δοσιλογισμό. Στην συνέχεια απολύθηκαν προσωρινά, με διαταγή της κυβέρνησης»
«Το προσωρινά σήμαινε μόνιμα;»
Ο Ερμής χαμογέλασε και δεν απάντησε.
*
Δείτε:
Σημειώσεις για τον Εμφύλιο 
Σε ό,τι αφορά την Εύβοια, ο Ερμής δεν θα πρέπει να ξεχάσει να αναφερθεί και στον δικηγόρο Νικόλαο Αθ. Αναγνωστόπουλο, τον επικεφαλής του (προδοτικού) ΕΔΕΣ στην Βόρειο Εύβοια, ο οποίος έχασε και τον αδερφό του στις «υπέρ πατρίδος» μάχες που έδιναν από κοινού. Ο ίδιος ακρωτηριάστηκε (κατά τους ισχυρισμούς του, στο πλαίσιο κατασκοπευτικής δράσης εναντίον των Γερμανών).
Τον Ν. Αναγνωστόπουλο, το μετακατοχικό κράτος διόρισε εισηγητή στο Α’ Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών, για να δικάζει τους κομμουνιστές.
Στο σύγγραμμά του «Η Εύβοια υπό Κατοχήν», ο Αναγνωστόπουλος υποστηρίζει πως την εντολή για τον σχηματισμό των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Εύβοια από άνδρες «του ΕΔΕΣ Ευβοίας, της ΕΚΚΑ, του Μίδα, του 614» κ.ά., την έδωσαν οι Βρετανοί δια του διαβόητου Ντοτ Στοτ, ο οποίος είπε στον Παπαθανασόπουλο που δίσταζε, ότι «προς σωτηρίαν της Πατρίδος σου και χάριν του συμφέροντος του συμμαχικού αγώνος, είσαι υποχρεωμένος να συμπράξης με τον Διάβολον, τους κατακτητάς, δια να κτυπήσης και διαλύσης τον Διάβολον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ».
«Τουλάχιστον (sic) τα Τάγματα Ευβοίας ήτο μία καθαρά παραλλαγή του ΕΔΕΣ και σκοπός των ήτο να έστρεφον τα όπλα μετά την συντριβήν του Εαμοκομμουνισμού κατά των Γερμανών και να προετοίμαζαν το Ευβοϊκόν έδαφος δια Συμμαχικάς εν καιρώ αποβάσεις προς απελευθέρωσιν ολοκλήρου της Βαλκανικής» ισχυρίζεται ο επικεφαλής του ΕΔΕΣ Β. Ευβοίας.
Θα έλεγα πως κανένα σύγγραμμα που αναφέρεται στον ΕΔΕΣ και το 5/42, δεν θα πρέπει κατά τη γνώμη μου να αγνοήσει τις κρίσεις του Αναγνωστόπουλου (και των συμπολεμιστών του που εκφράζει), για τον Ψαρρό, τον Ζέρβα και την Εθνική Αντίσταση γενικότερα…
Στον Αναγνωστόπουλο οφείλουμε εξάλλου και την ανάσυρση του διαβόητου «Λόγου του Βελουχιώτη στη Δεσφίνα» από κατοχική εφημερίδα του ΕΔΕΣ – ένα πλαστογράφημα που γνωρίζει σελίδες δόξας την εποχή του διαδικτύου, στις ιστοσελίδες της ακροδεξιάς και των νεοναζί.
Υμνυτής του δικτάτορα Ιωαννίδη, ο Αναγνωστόπουλος ολοκλήρωσε την καριέρα του μηνύοντας την εφημερίδα «Χριστιανική» του Νικ. Ψαρουδάκη, που είχε τολμήσει να καταφερθεί εναντίον των Ταγμάτων Ασφαλείας εν μέσω Χούντας. Για κακή του τύχη, η δίκη πραγματοποιήθηκε μετά τη μεταπολίτευση…
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Την Τριτη 8 Μαιου,στον ΙΑΝΟ,Σταδιου 24 και ωρα 18:00,θα γινει η παρουσιαση του νεου βιβλιου του Υποστρατηγου ε.α. Γιαννη Πριοβολου:Εθνικιστικη «αντιδραση» και Ταγματα Ασφαλειας.Θα μιλησουν γι αυτο, οι ιστορικοι Προκοπης Παπαστρατης,Τασος Σακελλαροπουλος και Θανασης Φωτοπουλος.Σαν αγοραστης του βιβλιου, ισως πηρα το πρωτο αντιτυπο,εχω να πω οτι μου αρεσε πολυ.Ειναι προιον πολυχρονης ερευνης στα Στρατιωτικα αρχεια του ΓΕΣ και οχι αναμασημα προηγουμενων βιβλιων.Βεβαια,ο κ.Γιαννης μου εκανε κι ενα «κακο» με το βιβλιο του,και του το «ομολογησα»:Καταφερε να «γκρεμισει» απο το «βαθρο»,μερικους που,πριν το διαβασω,τους ειχα για ηρωες…
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Δυστυχώς το «διαβάστε απόσπασμα» στη σελίδα του εκδότη μου βγαίνει τζούφιο κι έτσι δεν μπόρεσα να καταλάβω. Μπορείς να μας δώσεις μιαν ιδέα, Παναγιώτη; Θενξ!
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Συνονοματε,προτιμω να σου δανεισω το βιβλιο,οπως και οποιοδηποτε αλλο βιβλιο του συγγραφεα σχετικα με την περιοδο 1940-49, και να κανεις εσυ ολη τη δουλεια,για να γλυτωσω το «σεντονι» εγω.Ο λογος ειναι πως αργω απελπιστικα να γραψω μια παραγραφο,ποσο μαλλον ενα κειμενο.Παντως,δε μπορω να μην αναφερω οτι ενας μυθος που» καταρριπτει» το βιβλιο,τουλαχιστον οσον αφορα τους αξιωματικους που υπηρετησαν στα Ταγματα Ασφαλειας,την Εδικη Ασφαλεια κλπ.,ειναι το οτι συνεχισαν ανενοχλητοι τη στρατιωτικη τους καριερα.Ισα-ισα,για πολλους απο αυτους αποδεικνυεται οτι απεταχθησαν απο το Στρατευμα.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Αυτό (με τις αποτάξεις) είναι γνωστό – όπως και ότι πάρα πολλοί συνέχισαν στο στρατό. Θα τα δω μαζεμένα στο βιβλίο – το παράγγειλα ηλεκτρονικά και θα το έχω σε λίγες μέρες.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Το παρέλαβα, χθες. Ωκεανός πληροφοριών, μάλλον αδύνατη σύνθεση. Χρησιμότατο!
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Για την μάχη στην Παληόχωρα Αβίας της μεσσηνιακής Μάνης που έγινε μεταξύ των ΕΣιτών του Τηλέμαχου Βρεττάκου και των ΕΛΑΣιτών στις 27 – 28 / 10 / 1943 γράφει ο πρόεδρος των Λακωνικών Σπουδών Σταύρος Καπετανάκης στο βιβλίο του «Οι Μαντίνειες της Μάνης ( 1996 )» :
Ματά την μάχη ο [ ντόπιος ] Πούλος Κοτσώνης [ 1880 – 1962 , τον γιό του Βασίλη ( 1922 – 1943 ) τον σκότωσαν αριστεροί ] φρόντισε για την ταφή οκτώ νεκρών από τους δεξιούς αντάρτες , τους οποίους δεν αναζήτησαν οι συγγενείς τους. Τοποθέτησε δε πλάκα με τα ακόλουθα :
Ξένοι που αναπαύεσθε στου τόπου μας το χώμα
δεχθείτε τούτο το σταυρό γι’ ανάμνηση αιώνια.
Μάχη Αβίας Παλιοχώρας Πέμπτη 28 – 10 – 1943
Δυστυχώς , πρίν λίγα χρόνια, χέρια κινούμενα από ταπεινά ελατήρια , κατέστρεψαν την πλάκα, η οποία δεν ήταν παρά ένα δείγμα της αγαθής ψυχής του κατασκευαστή της.
Στο ίδιο βιβλίο εντύπωση μου είχε κάνει ένας Γεώργιος Κοντουλέας ( 1885 – 1944 ) που εκτελέστηκε στον Μελιγαλά μαζί με τον γιό του Κώστα ( 1919 – 1944 ). Ο γιός του Αναστάσης ( 1914 – 1941 ) σκοτώθηκε στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο και ένας άλλος γιός του, ο Παναγιώτης ( 1912 – ; ) , ήταν χωροφύλακας.
Μου αρέσει!Μου αρέσει!
Δ/ΣΙΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ
Τμήμα Παρακ. Ραδιοφ. Εκπομπών
Περιορισμένη Κυκλοφορία
ΑΘΗΝΑΙ 2110 Ελληνιστί
Χιλιάδας κόσμου χωρικών και περιχώρων ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ, σωματείων, πολιτικών και στρατιωτικών αρχών, παρηκολούθησαν την ομιλίαν του αρχηγού των εθελοντικών σωμάτων ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ, συντ/ρχη ΠΑΠΑΔΟΓΚΩΝΑ.
Ομιλών προς το συγκεντρωμένον πλήθος ο συντ/ρχης ΠΑΠΑΔΟΓΚΩΝΑΣ είπεν μεταξύ άλλων: Τα εγκλήματα των εγκληματιών της υπαίθρου εις βάρος του Ελληνικού λαού είναι μεγάλα. Δεν παρέρχεται ημέρα που να μην διαπράξουν οι εγκληματίαι αυτοί εγκλήματα εις βάρος της πατρίδος.
Ακολούθως ανέφερεν τας στερήσεις των Ελλήνων από τα είδη πρώτης ανάγκης.
Οι ανδρείοι Έλληνες, οι οποίοι μάχονται από 3000 έτη δια την θρησκείαν, οικογένειαν και αλληλεγγύην δηλαδή τον πατριωτισμόν, πρέπει να ριφθούν εις τον πόλεμον δια την διατήρησιν αυτών. Σήμερον οι Έλληνες και ο κόσμος ολόκληρος θα αναγνωρίση ότι η Γερμανία μάχεται δια την διατήρησιν της ανθρωπότητος.
Έκαστος εξ ημών να αγαπήση την χώραν μας ως Έλλην και να μην είναι όργανον εις διάφορας φιλίας όπως π.χ. Αγγλόφιλος, Αμερικανόφιλος κλ. Δυστυχώς, εάν ο κόσμος μπορούσε να διακρίνη την αλήθεια από το ψεύδος, έπρεπε έστω και την υστάτην στιγμήν ν’ αντιληφθή τον κίνδυνον εις τον οποίον έφερον οι λαοπλάνοι κομμουνισταί της χώρας μας.
Συνιστώ όσοι ηκολούθησαν τας επαγγελίας αυτών να εύρουν τους εαυτούς των. Ας ρίψουν μια ατιά να ίδουν εις ποίον κατάντημα έφεραν τον τόπον μας και τι εργασίαι πρέπει να καταβληθούν δια την επανόρθωσιν. Ας σκεφτούν καλά διότι εν ουδεμία περιπτώσει θα επιτύχουν να κυβερνήσουν. Ν’ αναλογίζεται έκαστος εξ υμών ότι θα λάβωμεν δρακόντεια μέτρα δια να εξασφαλίσωμεν την τιμήν και την περιουσία μας.
Παρακαλώ τους πάντας, μακράν από παντός είδους πολιτικής ή φιλοδοξίας μη ελληνικής. Θυσιάσατε την ζωήν σας ακόμη δια την επίζησιν του Έθνους μας.
ΑΘΗΝΑΙ 2315 Ελληνιστί
Μετεδόθη ο ως άνω λόγος του συντ/χου ΠΑΠΑΔΟΓΚΟΝΑ
Μου αρέσει!Μου αρέσει!