Πρώτη Αφήγηση
Το απάνθρωπο έγκληµα του ΕΛΑΣ στο Νταλαµάνι – (ΒΛΕΠΕ ΕΔΩ)
Το Νταλαµάνι τότε δεν έγινε παππού;
Τώρα θα σου πω πως ξεκίνησε η υπόθεση αυτή. Όταν φύγαν οι Γερµανοί, τότε το ζήτηµα ήταν ποιος θα καταλάβει την Πρέβεζα. ΕΑΜ ή Ε∆ΕΣ. Έγινε µια µάχη σκληρή. Σκοτώθηκαν πολλοί. Αντάρτες και από τις δύο πλευρές. Μετά ζήτησε ο Γαλάνης που είχε την οµάδα του εκεί να του παραδώσουν την πόλη. Ήρθε λοιπόν τότε µια Επιτροπή Πολιτών Πρεβέζης και έδωσε κάποια ονόµατα, δηλαδή ποιοι ήταν αυτοί που σκότωσαν τους αντάρτες του Γαλάνη. Γιατί βαράγανε τότε απ’ τα παράθυρα του Γυµνάσιου. Πιάσανε λοιπόν και σκοτώσανε περίπου 40 στην Παργινόσκαλα. Ανάµεσά τους και παιδιά Γυµνασίου, µαθητές. Εγώ ξέρω έναν Πρεβεζάνο που του σκοτώσανε το παιδί και δεν είχε και άλλο. Άλλοι κάνουν λόγο για 70 ότι σκοτώσανε. Αυτούς τους έθαψαν εκεί στην Παργινόσκαλα σ’ ένα χαντάκι µεγάλο. Αυτό έγινε τέλη Σεπτεµβρίου του 1944. Το ‘44 τα Χριστούγεννα είπαµε µπήκαν οι ΕΑΜίτες εδώ. Γέµισε ο τόπος αντάρτες του ΕΑΜ. Οι αντάρτες του Ζέρβα φύγανε σχεδόν όλοι στην Κέρκυρα. Τους πήρανε µε ένα καράβι από την Πρέβεζα. Εγώ δεν πήγα βέβαια. Στα ∆ερβίζιανα εγκατέστησαν την έδρα τους. Αρχηγός τους ήταν ο Τζουµερκιώτης. Αυτό ήταν το ψευδώνυµο του Γεράσιµου Μαλτέζου από την Άνω Πέτρα Άρτας. Εγώ αυτόν δεν τον είδα ποτέ.
Στις 24 το βράδυ ξηµερώνοντας 25 του Αγίου Γρηγορίου είχανε µάσει απάνω στα ∆ερβίζιανα τους Κολιοδηµητραίους στο σπίτι του παπά Βησσάρη µαζί µε κάτι άλλους. Αυτοί οι Κολιοδηµητραίοι ήταν κλέφτες. ∆εν έφυγαν µε τον Ζέρβα στην Κέρκυρα παρότι είχαν συνεργαστεί παλιότερα γιατί είχανε κλέψει λίρες και είχαν µαλώσει. Οι ΕΑΜίτες τώρα τους υποσχέθηκαν ότι θα είναι πάλι όπως ήταν µε τον Ζέρβα. ∆ηλαδή οπλαρχηγοί. Και εκείνο το βράδυ στο σπίτι του παπά Βησσάρη που τους κάλεσαν δήθεν για γλέντι τους έστησαν παγίδα. Πήγαν αυτοί όλοι, καµιά 30ριά πρέπει να ήταν ίσως και λίγοι παραπάνω, αλλά άφησαν τα όπλα απ’ έξω. Τα κρέµασαν και µπήκαν µέσα. Άρχισαν λοιπόν και γλένταγαν. Οι ΕΑΜίτες τους περικύκλωσαν, µπήκαν µε τα όπλα µέσα και τους διέταξαν «τα χέρια απάνω».
Τους συλλάβανε λοιπόν και τους εκτέλεσαν στις 25 το βράδυ στο Νταλαµάνι. 45 άτοµα. Και δεν ήταν µόνο οι Κολιοδηµητραίοι. Είχανε πιάσει από το Πολυστάφυλο, τον ξάδερφό µου τον Βασίλη Καραβίδα και τον Απόστολο Αποστόλου τον Πεθαµένο που είχε το σπίτι που έµενε ο Κοσίντας. Ήτανε και τον πατέρα µου να πάρουν αλλά δεν τον πήραν γιατί τον είχε πάρει πριν λίγες µέρες η ΕΠΟ, η δική τους αστυνοµία στο Ζάλογγο, στην Καµαρίνα.
∆εν ήταν στο χωριό ο Βαγγέλη Καραβίδας;
Στο χωριό ήταν. Τον πιάσανε και τον πήγανε στον διοικητή του ΕΛΑΣ να δώσει ανάκριση για το τι έχει κάνει και ανάλογα µε την κατηγορία µπορεί και να τον σκοτώνανε. Αλλά σκοτώσανε και τον Χριστόφορο Καϊάφα στο Τσεκούρι Πρεβέζης. Εκείνες τις µέρες, µαζί µε άλλους κατοίκους του Φαναρίου. Αυτός είχε έρθει από την Αθήνα που ζούσε πολλά χρόνια σαν διαφωτιστής του ΕΑΜ. Μετά πήγε στον Ζέρβα και ήταν πληροφοριοδότης. Οπότε τον σκοτώσαν ως προδότη. Είχανε πάρει και τον παπά ∆ηµήτρη, τον πατέρα του ΧρηστοΠαπά, που είχε ντυθεί φαντάρος µε στρα- τιωτικά του Ζέρβα. Και τελικά τον απόλικαν, σκότωσαν έναν παπά άλλον από το Καναλάκι. Ξέρω καλά πως τον παπά ∆ηµήτρη τον γλίτωσε ο Κιάµος. ∆εν ξέρω µόνο πως και γιατί. Εκεί στο Τσεκούρι µέσα στους σκοτωµένους ήταν και ένας γιατρός από την Πρέβεζα, Ματσαηδόνη τον λέγανε. Τον πήρε και δεν τον πήρε η σφαίρα, ήταν πεσµένος µαζί µε τους πεθαµένους και είχε στο δάχτυλο και ένα δαχτυλίδι χρυσό. Πήγε λοιπόν ένας αντάρτης να του το βγάλει. Του φωνάζει λοιπόν ένας άλλος αντάρτης «τι τηράς να το βγάλεις. Κόψτου το δάχτυλο». Αυτός ο γιατρός όµως τα άκουγε αυτά γιατί ζούσε ακόµα. Και αυτά µας τα έλεγε ο ίδιος ο Ματσαηδόνης που τελικά επέζησε.
Ποιοι άλλοι ήταν στο Νταλαµάνι παππού;
Συνολικά πρέπει να ήταν 45. Από το χωριό µας ήταν οι δύο που σου ανέφερα. Ο Βασίλης και ο Αποστόλη Πάνος. Από τον Άσσο ήταν 2. Από τα ∆ερβίζιανα 3, ανάµεσά τους και ο παπά Βησάρρης, το παιδί του και έ- νας ∆ερδεµέζης. Από το Αλεποχώρι ήταν ο πατέρας του Αριστείδη Παππά, παππούς της µητέρας σου. Και άλλοι πολλοί απ’ όλη τη Λάκκα. Ήταν δυο αδέρφια της Τάκη Ποστόλενας και µια νύφη.
Με ποια κριτήρια επέλεξαν αυτούς που σκότωσαν;
Το παιδί του Παπά Βησσάρη ήταν γαµπρός του Κολιοδηµήτρη. Ο Βασίλης Καραβίδας δούλευε τότε στον ΟΤΕ υπάλληλος. Και είχαν κόψει κάποιο καλώδιο πέρα στου Ντώνη κάποιοι τσιοµπαναραίοι, γιατί τα τηλέφωνα τα χανε σβάρα τότες, δεν είχαν κολώνες. Είχανε πει ότι τα καλώδια αυτά τα έκοψε ο Κώστα Θάνος µε τον Κώστα Μπακόλα (τον ΚωσταΚίτσιο). Και επειδή κάποτε είχαν φάει ξύλο µερικοί αριστεροί εδώ από τους εδεσίτες στην Παναγία, για να βγάλουν κι αυτοί τα αντίποινα σκότωσαν αυτούς που σκότωσαν. Άδικα και σκληρά.
Πότε έγινε γνωστό το Νταλαµάνι; Εσείς πως το µάθατε;
Εγώ τότε είχα πάει στην Πρέβεζα. Στις 6 Γενάρη του 45 παρουσιάστηκα µε το όπλο αντάρτης στην Πρέβεζα µε το ΕΑΜ. Φοβόµουν να µη µε σκοτώσουν. ∆εν πήγα δηλαδή από ιδεολογία. Οι αντάρτες εκεί έλεγαν τα τραγούδια τους. Εµείς τι να τραγουδάγαµε; Του Τάκη του είχαν σκοτώσει τον πατέρα, εµένα τον δικό µου τον είχανε στη Φυλακή στην Άρτα για να τον σκοτώσουν. Εµείς θα τραγουδάγαµε «Στ’ άρµατα στ’ άρµατα εµπρός στον αγώνα»; Ήµουν στην Πρέβεζα, στις Παράγκες στη Βρυσούλα. Έβρεχε ασταµάτητα εκείνες τις µέρες, ήταν χειµώνας φοβερός. Από το χωριό ήταν ακόµη ο Τάκης ο Πεθαµένος (Αποστόλου), ο Πάνος Σκουλίκας, ο Γιάννο Παππάς και άλλοι. Εµείς είχαµε πάει τελευταίοι ως εθελοντές. Στις 25 του µηνός το πρωί έρχεται ένας αξιωµατικός εκεί µέσα που είµαστε οι λεγόµενοι αντάρτες του ΕΑΜ και λέει: «απόψε στο Νταλαµάνι σκότωσαν 12 Κολιοδηµητραίους».
Εκεί λοιπόν στην Πρέβεζα έµαθα για το Νταλαµάνι. Από την Πρέβεζα απολύθηκα όταν υπογράφηκε το Σύµφωνο της Βάρκιζας στις 12 Φλεβάρη του 1945. Μας είπαν τότε από το ΕΑΜ, µας κάλεσαν µια µέρα στο Νικολίτσι στο Σχολείο εκεί σε µια µάντρα µεγάλη, να πάτε στα σπίτια σας αλλά εµείς είµαστε εδώ, να προσέξετε. Πέρασε βέβαια κάποιος καιρός και αυτοί ξαναβγήκαν στα βουνά, Βίτσι και Γράµµο.
Εσύ πήγες παππού στο Νταλαµάνι;
Πήγα όταν τους βγάλανε απ’ τα χαντάκια. Μετά από 40 µέρες. Οι Εαµίτες είχαν φύγει γληγορότερα αλλά δεν τολµούσε ο κόσµος να πάει. Λέγαµε ότι κάποιοι φυλάνε το χώρο. Πέρασαν λοιπόν 40 µέρες το πήραν απόφαση απ’ όλα τα χωριά και πήγανε εκεί. Πήγα και γω και είδα. Τι να ιδής. Τους είχαν δεµένους δυό δυό και τρείς τρείς, µε καλώδια, σκοτωµένους, τους είχαν πετάξει σ’ ένα χαντάκι και τους είχαν ρίξει λίγο χώµα από πάνω. Είναι εκεί που έχει γίνει το εκκλησάκι τώρα. Ο καθένας πήρε το νεκρό τους και τους έθαψαν στο χωριό τους. Ήταν ένας από τους Παπαδάτες, ένας κοντούτσικος ο Κίτσος, ο οποίος τους έβγαλε έξω από το λάκκο. Και µάλιστα µια νύφη του Καραµπάτσα είχε 30 λίρες σε απόκρυφο σηµείο και του είπε ο Καραµπάτσας ψάξε να βρεις τις λίρες και πράγµατι τις βρήκαν και έδωκε και µια λίρα σε αυτόν τον ΚίτσοΤόλη από τους Παπαδάτες. Στο επόµενο φύλλο το γ’ µέρος των αναµνήσεων του Κώστα Καραβίδα.
Πηγή: Λίγα απ΄ όλα: Τί έγινε στο Νταλαμάνι τον Γενάρη του 1945;
Δεύτερη Αφήγηση
Η μεραρχία του ΕΛΑΣ δεν θα εκδώσει ποτέ τη διαταγή για την αντεπίθεση γιατί εν τω μεταξύ έχει υπογραφεί η Συνθήκη της Καζέρτας.
Η Συνθήκη της Καζέρτας
Η Συμφωνία της Καζέρτας υπογράφηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1944 στην πόλη Καζέρτα της Ιταλίας ανάμεσα στην αυτοεξόριστη κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ελληνική κυβέρνηση, τις ελληνικές αντιστασιακές οργανώσεις (ΕΑΜ και ΕΔΕΣ) και τις Βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής.
Η ιστορικά λανθασμένη για το λαϊκό κίνημα συμφωνία αυτή καθόριζε τα εξής: «Όλες οι ανταρτικές δυνάμεις που δρούσαν στην Ελλάδα θα υπάγονταν στις διαταγές της ελληνικής Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, η οποία στη συνέχεια θα τις έθετε υπό τις διαταγές του στρατηγού Ρόναλντ Σκόμπι. Οι στρατιωτικοί ηγέτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ αναλάμβαναν την υποχρέωση να απαγορεύσουν στις ανταρτικές μονάδες οποιαδήποτε δράση που θα απέβλεπε στην κατάληψη της εξουσίας».
Στα πλαίσια και το πνεύμα αυτής της συμφωνίας, ο ΕΛΑΣ δεν αντεπιτέθηκε ποτέ στον ΕΔΕΣ κατά τη μάχη της Πρέβεζας.
Ιντερλούδιο
Εικοσιτέσσερις ώρες μετά οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχωρούν μέσω Ακτίου από την Πρέβεζα. Πίσω μένουν μόνο τα μάχιμα τμήματά του και οι οργανώσεις του ΕΑΜ που είναι κάτοικοι της πόλης. Ανάλογη κίνηση γίνεται κι από τον ΕΔΕΣ σε μικρότερη έκταση.
Από την πλευρά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ υπήρξαν στη Μάχη της Πρέβεζας τα εξής θύματα: Νεκροί αντάρτες: 32 άτομα, Τραυματίες αντάρτες: 12 άτομα, Νεκροί πολίτες: 48, Τραυματίες πολίτες: Άγνωστο.
Από την πλευρά του ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ έχουν επιβεβαιωθεί 12 νεκροί ενώ ο αριθμός των τραυματιών είναι ακόμα άγνωστος. Οι αντάρτες του ΕΔΕΣ τάφηκαν σύμφωνα με μαρτυρίες σε οικόπεδο απέναντι από την εκκλησία του Παντοκράτορα. (Λάζαρος Συνέσιος, 2009)
 |
| Μαθητές της τελευταίας τάξης του Γυμνασίου στην Πρέβεζα. Όλοι έλαβαν μέρος στην Εθνική Αντίσταση Η φωτογραφία ανήκει στο: http://dimitriskonis.blogspot.gr/ |
 |
| Το μνημείο των εκτελεσθέντων στην Παργινόσκαλα Πρεβέζης |
Πηγή: http://kokkinosfakelos.blogspot.gr/2015/06/1944-3.html
Τρίτη Αφήγηση
«..Όταν ήρθε η ώρα να λευτερωθούμε, την Πρέβεζα την λευτέρωσε ο ΕΛΑΣ.
Ήρθαν οι αντάρτες στο λιμάνι.. απ’ το Άκτιο,.. απ’ τον ελαιώνα.., απ’ τον Αηθωμά…. Λαοπροσκύνημα…….
Μας είπανε πως θα γιορτάσουμε την απελευθέρωση την Κυριακή 18/9/44.
Τότε έγινε η μεγάλη γιορτή .
Μεγάλο γλέντι.Ομιλίες χοροί .
Πράμματα.Θάμματα.Σαν ζουρλοι ήμασταν όλοι απ’ τη χαρά μας.
Όμως εκεί που γλεντάγαμε, μέσα στο πλήθος ακούστηκε πως οι Ζερβικοί θα επιτεθούν στον ΕΛΑΣ και στους δικούς μας .
Νομίζω εκείνη την ώρα ,δεν ξέρω από ποιό σοφό κεφάλι ,ήρθε η διαταγή να παραδώσει ο ΕΛΑΣ την πόλη στον ΕΔΕΣ.Αλλά δεν προλαβαν να φύγουν και τους επιτέθηκαν οι Ζερβικοί γιά να τους ξεκάνουν.
Μέχρι να πολωθούνε τα πράμματα και να αρχινήσει ο εμφύλιος πέρασαν καναδυό μέρες.
Πάντως οι δικοί μας, μόλις κατάλαβαν τί πάει να γίνει, έπιασαν το κάστρο του Αγιαντρέα με δυό λόχους και διοικητή τον Νούτσο.
Την Εθνική την έπιασε ο καπετάνιος ο Γιαννούλης απ τη Λευκάδα με το ΕΛΑΝ (το ναυτικό σκέλος του ΕΛΑΣ), μέχρι τη τη Βάση.
Απ’ τα Σφαγεία ως τον Αγιώργη, όλη η ακτογραμμή ηταν πιασμένη απ’ τους αντάρτες.
Κι από πάνω ,το Γυμνάσιο.
Μόνο στο κάστρο του Παντοκράτoρα μπόρεσαν και μπήκαν αυτοί .
Και τούτο ,γιατί τους είχαν αφήσει οι δικοί μας να μπούν στη πόλη από κείνη τη μεριά τότε που θα γιορτάζαμε την απελευθέρωση όλοι μαζί.
Οχυρώθηκαν εκεί,και άρχισαν να χτυπάν τους Ελασίτες.
Αρχίζει ο πόλεμος.
Απ’ τον Παντοκρατoρα χτύπαγαν αυτοί.
Απ’ το κάστρο του Αγιώργη οι δικοί μας.
Οι οβίδες πέρναγαν απάνω απ’ τα κεφάλια μας σταυρωτά και δεν είχαμε κατά που να κάνουμε γιά να γλυτώσουμε.(η Κοκκινιά είναι ανάμεσα στο κάστρο του Αγιώργη και το γυμνάσιο)
Πρώτα έφυγε το ΕΛΑΝ και ο καπετάνιος ο Γιαννούλης απ’ την Εθνική τράπεζα και τη Βάση.Μάζεψε όσους είχε και έκανε έξοδο.
Ήτανε η λεγόμενη εξόρμηση.
Μπήκανε άλλοι στα πριάρια (μακρόστενες βάρκες χωρίς καρίνα)και άλλοι κολυμπώντας, περάσανε απέναντι στη Λασκάρα , μετά στο Άκτιο και εν μέσω πυρών και κανονιοβολισμών πέρασαν στο Ξηρόμερο(Αιτωλοακαρνανία) .
Η Εθνική τράπεζα έπεσε σχετικά γρήγορα αφου έφυγαν οι υπερασπιστές της . Οι άλλοι που έμειναν στο κάστρο του Αγιώργη
,είχαν και τους τραυματίες συγκεντρωμένους εκεί,τα κατάφεραν κουτσά στραβά και έφυγαν κιαυτοί.
Έμειναν αυτοί του Γυμνασίου.
Ειδικά στο Γυμνάσιο , επειδή έπρεπε να κρατηθεί ο δρόμος προς τα περιβόλια και τον ελαιώνα(η έξοδος της πόλης) ανοιχτός,τοποθετήθηκε μετά απο διαταγή της πολιτικής ηγεσίας του ΕΛΑΣ της περιοχής , η υποδειγματική διμοιρία της ΕΠΟΝ. Όμως εγώ ξέρω, πως ο μπάρμπας σου ο Μιχάλης και ο Νούτσος διαφώνησαν . Ο Αραχναίος ήταν που επέμενε .
Η υποδειγματική είχε τα πιο γενναία επονιτόπουλα.
Με το σκεπτικό πως αυτά τα παλληκαράκια θα πολεμήσουν μέχρι το τέλος και δεν θα περάσει εύκολα κανένας, τους ανάθεσαν να υπερασπιστούν το γυμνάσιο.
Ααααχ!Δεν ξέρω πιά άν έκανε καλά ή όχι.
Ποιό το όφελος;
Κι αυτοί που γλύτωσαν τους περίλαβαν μετά στα βουνά ,στις εξορίες ,και στις Τασκένδες. Αλλοίμονο στα παιδάκια μας που πήγαν να λες!
Η Εθνική είπαμε έπεσε σχετικά γρήγορα στα χέρια του στρατού -είχε έρθει και στρατός στο μεταξύ γιά να βοηθήσει το Ζέρβα, γιατί αυτοί, πέντε ψύλλοι ήταν όλοι κιόλοι κακή τους ώρα. Κι ήθελαν να κάνουν και κατοχή στην πόλη…
Έπρεπε όμως οπωσδήποτε να καταλάβουν και το Γυμνάσιο, επειδή ήταν απάνω στο σταυροδρόμι σε ύψωμα, και εμπόδιζε τους Εδεσίτες της πόλης να επικοινωνήσουν με αυτούς του Παντοκράτoρα.
Το Γυμνάσιο δεν έπεφτε.
Τι έγινε ομως.
Ο γυμνασιάρχης ο Κοντός -καλή του ώρα εκεί που είναι μαζί με τα παιδιά-που ήταν κάτι σαν δήμαρχος επειδή τον είχαν βάλει οι Πρεβεζάνοι Άρχοντα της πόλης μέχρι να βγει δήμαρχος με εκλογές κανονικές ,είχε μαζέψει τους χωροφύλακες της περιοχής γιά να μη τους σκοτώσουν οι Ελασίτες .
Αφού, οι πιο πολλοί απ’ αυτά τα μούτρα τάχανε κάνει πλακάκια και με τους Γερμανούς και με το Ζέρβα και είχανε φάει πολύ κοσμάκη ,ειδικά στα χωριά.
Τους είχε μαζέψει λοιπόν και τους είχε βάλει όλους στο λιοτριβιό του Θεοφύλαχτου απέναντι απ το γυμνάσιο.
Εκεί που έφκιασε μετά σπίτι ο Στάρας.
Θυμάσαι;
Δεν είχε σκοπό να τους πειράξει.
Να φανταστείς ήτανε με τον οπλισμό τους, και έβαλε να τους φυλάνε μη τους σφάξει κανένας και τα ρίξουνε στον ΕΛΑΣ μετά.
Αυτοί λοιπόν , καθώς δεν ηταν αφοπλισμένοι βγήκαν και πήγαν απέναντι στο τζαμί και πυροβολούσαν από κει τα παιδιά.
Τα παιδιά σκότωσαν πάρα πολλούς απο δαύτους .Τους ρήμαξαν.
Βλέποντας οι χωροφύλακες πως αποδεκατίστηκαν ζήτησαν ενισχύσεις απ’ τους Ζερβικούς που ήρθαν με αρχηγό τον περιβόητο Γαλάνη, αυτόν απο το τάγμα των Κρητικών.
Λέγανε πως είχε έναν ανηψό που σκοτώθηκε, εκεί μπροστά ,στο Γυμνασιο.
Γιαυτό , αυτός ο Γαλάνης,μετά μας κολύμπησε στο αίμα.
Αλήθεια είναι ; Ψέμματα είναι ;Και το είπανε έτσι για να δικαιολογήσουνε τα φονικά που έκανε;Δεν ξέρω .
Ήρθε απ’ τη μεριά που είναι τώρα το καφενείο του λαού , περικύκλωσαν το Γυμνάσιο και το βάραγαν από όλες τις μπάντες.
Μέσα ήταν τα 14 παιδιά και καμμιά 40αριά μεγάλοι.
Ο Λώλος, με την υποδειγματική , μπήκε στο Γυμνάσιο μαζί με τους αντάρτες όταν ξεκίνησαν οι υποψίες και κατάλαβαν πως θα γίνει μακελειό.
Ο Νούτσος όμως, (Κ.Νούτσος διοικητής του 1ου λόχου του ΕΛΑΣ που απελευθέρωσε την Πρεβεζα) τον ειδοποίησε τον κουνιάδο που ήταν στην ηλικία του Λώλου να μην κλειστεί μέσα γιατί τάξερε από πρώτο χέρι.
Και τον γλύτωσε.
-Τον βρήκα όταν ήρθε στην Πρέβεζα και του τάπα.- Έκανε πως δεν ήξερε,και σκώθηκα κι έφυγα-.
Το καταλάβαμε και μεις πως θα πολεμήσουν μέχρι το τέλος, γιατί το ίδιο πρωΐ που άρχισε ο πόλεμος, ήρθε κατά τις 11 η ώρα ο Θοδωράκης .
-Θεία ,ήρθα με αφορμή πως θα πάρω το νερό για να σας το πω.
-Θα γίνει μεγάλος πόλεμος.
Ζήτησε και του φέραμε στο σπίτι τη μάννα του να τη δει και να τη χαιρετήσει.
Γιατί σε μας ήρθε μέσα απ’ τα περιβόλια ενώ στο δικό του το σπίτι δεν μπορούσε να πάει.
Ήταν μαζί με το φίλο του τον Περικλή
Τότε ,όπως τον φίλησα και τον τέντωσα γιά να τον καμαρώσω, είδα τα σοσονάκια του στριμμένα απάνω απ τις αρβύλες του, που είχαν κεντημένο με κόκκινα γράμματα ΚΚΕ, και του λέω πειράζοντάς τον.
-Αχάαααα ξάδερφε , τι βλέπω; κάπα κάπα ε;
-Ξαδέρφη ,μου λέει.Εγώ στην υποδειγματική της ΕΠΟΝ είμαι.
-Δεν είμαι κάπα-κάπα.
(Σάμπως το μολόγησαν και ποτέ, ακόμα γιά δικό τους τον μελετάνε τα γομάρια.)
-Όταν βρώ την ευκαιρία θα τα ξηλώσω.
Αμ’ τρομάραμ’ δεν πρόλαβε ο Ηρακλής να τα ξηλώσει τα γράμματα.Ήταν η τελευταία φορά που είδα το Λώλο ζωντανό.
Ένα μαυροτσούκαλο λιανό με το τσουλούφι το σγουρό να πετάει.
Τα παιδιά κλείστηκαν λοιπόν στο γυμνάσιο και πολέμησαν μέχρι που τελείωσαν τα πυρομαχικά.Τους φώναζαν να παραδοθούν. Όλα τα ακούγαμε
Και τις βρισιές που τους γάβγιζαν τις ακούγαμε.
Δεν παραδίνονταν αυτά. Βλέπεις τους είχανε διατάξει να κρατήσουν ως το τέλος.
Ο Αραχναίος τη δουλειά του έκανε, και γιά το σκοπό του πολέμου,σωστά έκρινε. Τι να πεις !
Έδωσαν τόσες μέρες καιρό στους αντάρτες να απαγκιστρωθουν απ’ τα κάστρα και να φύγουν άλλοι στο Ξερόμερο, κιάλλοι στο βουνό .
Σάμπως άμα ήμουνα εγώ ξέρω τι θα νάκανα;
Όταν τους τέλειωσαν τα πυρομαχικά, έπεσε μιά ησυχία.
Μιά νέκρα , που παγώσαμε σύγκορμοι.
Εγώ έβαλα τα κλάμματα και έπεσα κάτω και μαδιόμουνα, γιατί ήξερα τι θα πάθουν. Η μάννα μου είχε πιαστεί με την αδερφή της και έκλαιγαν ήσυχα- ήσυχα βάχ μάννα μου , βάχ μάννα μου ,σαν να μην περίμεναν τίποτα.
Μετά αρχίνησαν τα ουρλιαχτά.
Τα βρισίδια για τις μαννάδες τους και τις αδερφές τους.
Μπήκαν όλοι μαζί απ’ όλες τις πόρτες του γυμνασίου.Κι όπως ήτανε οι υπερασπιστές άϋπνοι, πεινασμένοι και με χωρίς πυρομαχικά,τους ξέκαναν με τις ξιφολόγχες.
Τα πήραν και τα κλείσανε στα μπουντρούμια στο κάστρο του Παντοκράτoρα. Πιάσανε καμμιά 800αριά πολίτες τότε.
Ήταν και ο πατέρας μου μαζί , γιατί τον κατέδωσαν γιά αριστερό αυτοί που τους έδινε τις πληροφορίες γιά το λιμάνι και έπαιρναν τις λίρες απ’ τους Εγγλέζους.
Το Λώλο τον είχανε μαχαιρώσει στα πλευρά και τον πήρανε τραυματισμένο όπως και πολλούς άλλους.
Πήγαινε η μάννα του η κακομοίρα και του άφηνε φαί και ρούχα να αλλάζει και να ζεσταθεί.
Σάμπως ήξερε ; Ζεί; Πέθανε; Του τάδιναν; Δεν του τάδιναν;
Πάντως αυτή πήγαινε κάθε μέρα το φαί.
Ούτε που την άφησαν να το δεί το έρμο καθόλου.Τα κορμόσκυλα.
Πρέπει να τους εκτέλεσαν μιά δυο μέρες πριν τη συμφωνία της Καζέρτας.
Νομίζω μάλιστα πως μιά ομάδα την εκτέλεσαν και μετά τη συμφωνία.
Τα παιδιά, είτε επειδή ήταν ζωηρά και προσπαθούσαν φαίνεται να το σκάσουν,είτε γιατί τα είχαν μεγάλη μανία γιατί σκότωσαν πολλούς από δαύτους,τα είχαν δεμένα δυό -δυό με καλώδια απ τα πόδια.
Ετσι τα πήραν.Έτσι τα εκτέλεσαν.
Τους εκτέλεσαν στην Παργινόσκαλα.
(την έλεγαν έτσι γιατι εκεί έπιαναν τα καΐκια τα Παργινά που έφερναν ψάρια και άλλα προϊόντα).
Δυό – δυό. Το Λώλο τον εκτέλεσαν με τον Περικλή μαζί .
Δεμένα τα βρήκαμε ,και όπως είχαν σαπίσει τα κρέατά τους, τα καλώδια είχαν ακουμπήσει στα κοκκαλάκια τους τρομάραμ’.
Εμείς στην Κοκκινιά το μάθαμε αμέσως πως τα εκτέλεσαν.
Ήρθαν δυό -τρεις δικοί μας απ’ τον Παντοκράτoρα και μας τάπανε.
Αλλά δεν μπορούσαμε να πάμε.Δε μας άφηναν τα τσακάλια ,ούτε στο θάνατο να πάμε ανθρωπινά.
Μεγάλος θρήνος.
Όλη η Πρέβεζα θρηνούσε.
Θρηνούσαμε για το Λώλο.Θρηνούσαμε γιά τους άλλους.
Θρηνούσαμε γιατί δεν ξέραμε τι μας περίμενε και μας.
Σαν ζουρλοί κλαίγαμε.
Τότε ήταν που ο παππούς ο Νικολής που είχε πολλες ενοχές επειδή κλώτσησε τον Ηρακλή εκεί απάνω στην ώρα που χτύπαγε τα κρόταλα και θα σκότωνε τις στυμφαλίδες όρνιθες,έκλαιγε με αγκομαχητά και φώναζε τον Ηρακλή του.
Αλλά ήταν αργά πιά.
Μας άφησαν να πάμε να πάρουμε τους νεκρούς και να τους θάψουμε μέρες μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας.
Ήρθαν κι οι Παντοκρατoρίτες οι δικοί μας μαζί , λίγοι ήταν,- οι πιό πολλοί ήταν ζερβικοί και δεξιοί-, και μας έδειξαν που τους είχανε παραχώσει.
Άλλοι ήτανε στα ορύγματα που μείνανε απ’ τους Ιταλούς , απ’ τον πόλεμο, σκαμμένα κατα μήκος της παραλίας.Οι άλλοι , με το Θοδωράκη ,ήταν πιό προς τα μέσα. Σε ένα μεγάλο τετράγωνο λάκκο.
Τους είχανε παραχώσει πρόχειρα πρόχειρα ,με τη σειρά και κατά στρώσεις.
Μία στρώση άνθρωποι.Μιά στρώση χώμα.
Μια στρώση άνθρωποι ,μιά στρώση χώμα.
Κορμιά και χώματα σε στρώσεις. Πρέπει νάτανε πολλοί.
Έμαθα πολύ αργότερα ,πως ήτανε καμμιά εκατοστή όλοι μαζί.
Τα παιδιά ήταν δεκατέσερα .Εμείς, οι συγγενείς τους ανοίξαμε .
Αναμεράγαμε τα χώματα και τους βγάζαμε έναν- έναν.
Έρχονταν οι αλλολοΐσμένοι να ιδούν μην είναι ο δικός τους.
Που να δεις τη μάννα του Περικλή.
Έτρεχε κιαυτή σαν ζουρλή, όλη της η οικογένεια βλέπεις ήταν στο αντάρτικο. Μέχρι και το μικρό- μικρό ο Πύρρος.
Μόνο αυτή έμεινε πίσω για να ψάχνει στους σκοτωμένους.
Εκεί να δεις θρήνος και απελπισία.
Το Θοδωράκη τον γνώρισα εγώ απ’ τα αρβυλάκια με τις κάλτσες που έγραφαν κάπα – κάπα -ε και δεν πρόλαβε να το ξηλώσει. Και από τα μαλλάκια του που είχανε ισιώσει και από κατσαρά είχανε γίνει σαν πράσα και είχανε κάτσει στο μετωπάκι του . Εγώ ήμουνα κοντά στα δεκαπέντε και ο Λώλος δεκαπέντε και και λίγο παραπάνω .
Ακόμα το θυμάμαι. Ακόμα θυμάμαι εκείνη τη μυρωδιά.
Εκεί να δεις. Να μαδιώμαστε και να μη μπορούμε να ζυγώσουμε απ τη βρώμα. Δεν μπόραες να πας να μαζέψεις στην αγκαλιά τον ανθρωπό σου.
Σαν εγκληματίας ένοιωθες που ενώ σπάραζε το φυλλοκάρδι σου να τον πάρεις απάνω στο κορμί σου και να τονέ χαϊδέψεις, δε σάφηνε αυτή η βρώμα, και τον απόδιωχνες τον αγαπημένο σου.
Όρμαγαν οι γυναίκες και οι άντρες με απόφαση να πάρουν τα πτώματα αγκαλιά έτσι οπως τα βγάζαμε, και εκεί έπεφταν και ξέρναγαν απ τη σαπίλα.
Βρώμαε το τόπος σου λέω.Βρώμαε.
Βρώμαε το χώμα όπου και να το πάταγες.
Πάταγες στο χώμα και νόμιζες πως σκύλευες τα κορμιά που δεν έπρεπε να τα πατάς.
Απελπισία.Ο κόσμος οδύρονταν και ξέρναγε μαζί.
Άστα να πάνε.
Ακόμα μόρχονται όμως μπροστά στα μάτια μου κάθε φορά που βλέπω τους καταδότες και τους εγγλεζόφιλους που καλοζήσανε και πλουτίσανε και ακόμα δεν ψόφησαν όλοι όπως θάπρεπε!
Εκτελεσθέντες της υποδειγματικής διμοιρίας της ΕΠΟΝ
Δημήτριος Τρουμπάτος , αρχηγός της ομάδας.
Βασίλειος Τσούκας , καπετάνιος της ομάδας.
Δημήτρης Πέτρης , πολιτικος καθοδηγητής.
Δημήτριος Καλδάνης ,σκοπευτής οπλοπολυβόλου.
Γεώργιος Πανάγος
Χαράλαμπος Διαμάντης
Απόστολος Δρόσος
Σιδέρης Κίρλας
Θεοχάρης Γκόγκας
Γεώργιος Αντύπας
Χριστόφορος Λεόπουλος
Νικόλαος Σαμιώτης
Θεόδωρος Καββαδίας
Αλέξανδρος Πεπόνης
Περικλής Αναγνωστόπουλος.
Οι νεκροι απο τη μάχη
Αριστείδης Τσούτσης διοικητής του 3 λόχου
Κώστας Δέδες , διμοιρητης εφεδρικού έλας
Σωτήρης Ντούρος , διμοιρίτης 3ου λόχου
Σπύρος Τσατέρης αντάρτης εφεδρικού ΕΛΑΣ
Στάθης Καραστάθης κρεοπώλης
Αβραάμ Λεσπέρογλου , ανήλικος.
η κυρα Άννα μαζί με την αδερφή της τη μικρή στα μνήματα της Παργινόσκαλας
Τέταρτη Αφήγηση
(Απόσπασμα από το καινούργιο μυθιστόρημα του Ευάγγελου Αυδίκου που θα εκδοθεί τον Μάρτιο του 2016 με τίτλο Καρακαμπίλα και άξονα τα γεγονότα στην Παργινόσκαλα)
Μετά τα γεγονότα τον Σεπτέμβριο του 1944 με τη σφοδρή σύγκρουση ανάμεσα στον ΕΔΕΣ και τον ΕΛΑΣ που είχε ως αποτέλεσμα την εκτέλεση των ανταρτοεπονιτών και πολιτών αλλά και το σκοτωμό ανταρτών στο πεδίο της μάχης, ακολούθησαν τα Δεκεμβριανά της Αθήνας που έκαναν τον ΕΛΑΣ να επιτεθεί στον ΕΔΕΣ. Ο Ναπολέων Ζέρβας διέταξε τη μετακίνηση των μονάδων του αλλά και πολλών πολιτών που είχαν ανάμιξη στα διαδραματιζόμενα ή ήταν φιλοεδεσικοί να επιβιβαστούν σε πλοία και να καταφύγουν στην Κέρκυρα με σκοπό ν’αποφύγουν την εκδίκηση του ΕΛΑΣ για τα όσα έγιναν στην Παργινόσκαλα. Έτσι τουλάχιστον διαδιδόταν. Αρκετοί λοιπόν πολίτες της Πρέβεζας επιβιβάστηκαν στο αντιτορπιλικό ΠΑΝΘΗΡ που τους μετέφερε στην Κέρκυρα.
Συνεχίσαμε τα μαθήματα με τον Αγαθοκλή και στην Κέρκυρα, ο ΕΔΕΣ πήρε την απόφαση ν’ αποχωρήσει από την Πρέβεζα, θα γίνει μεγάλο κακό, οι κομμουνισταί θα πάρουν εκδίκηση για την Παργινόσκαλα, κάτω στην παραλία, περιμένουν τα πλοία. Αυτή η αντάρα υπήρχε παντού στην πόλη. Γύρναγαν στους δρόμους και φώναξαν, κατεβείτε στ’ν παραλία, μπάτε στα πλοία, έρχονται οι Αμίτες, θα σας σφάξουν, βιαστείτε, παρακινούσαν τους κατοίκους να ακολουθήσουν τον Ζέρβα και τους αντάρτες του. Η μάνα μου φοβήθηκε, άρχισε τα σταυροκοπήματα, Θε μ’, λυπήσου μας, ο πατέρας επέμενε, θα μείνω εδώ, πάρε τα παιδιά και φύγε. Η μάνα μου δίσταζε, ώσπου έστειλε μήνυμα ο αδερφός της , αντάρτης στον Ζέρβα, μην κάθεστε ούτε στιγμή, θα εκδικηθούν για την Παργινόσκαλα, δεν θα μείνει κανείς, σώστε τα παιδιά. Μας ετοίμασε, πήρε μερικές αλλαξιές, κατεβήκαμε στην παραλία, ήταν παραμονή Χριστουγέννων του ’44. Η μικρή αδελφή έκλαιγε, σέρνοντας μάς ακολουθούσε. Έσκουζε σα να την έσφαζαν, δεν ήθελε να φύγει απ’ το σπίτι. Τι να κάνει η μάνα μ’, μπροστά μας ο Πάνθηρας, ένα μεγάλο πλοίο, δίπλα, δυο τρία άλλα ήταν αρόδο. Το κλάμα της αδελφής μου ίδιο τρυπάνι, έσπασε τα νεύρα της μάνας, που γύρισε πίσω, θα μου πεθάνει το παιδί, την άκουσα να μουρμουράει. Δεν είχε προλάβει να προχωρήσει παραπάνω από εκατό μέτρα και της κόβει τον δρόμο ένας μεγάλος ίσκιος, ήταν ο αδελφός της, καβάλα στο άλογο, τρελάθηκες, τι είναι αυτό που κάνεις, όλοι φεύγουν και εσύ γυρίζεις πίσω; Κατεβαίνει από το άλογο, αρπάζει την μικρή στα χέρια, με το άλλο χέρι κρατούσε τον μπόγο με τα ρούχα και, χωρίς άλλη κουβέντα, μπαίνουμε στον Πάνθηρα. Την ώρα που το πλοίο περνούσε από τον αύλακα του Ακτίου, πού πάτε αδέλφια, φώναζαν οι συγκεντρωμένοι αντάρτες, γυρίστε πίσω, δεν θα σας πειράξει κανείς.
Πηγή: http://www.epirus-tv-news.gr/2015/12/blog-post_445.html
Σημειώσεις για τον Εμφύλιο 